Το τρομακτικό όραμα του Μαρξ για τον "ακατέργαστο κομμουνισμό"

 Ένας άλλος σημαντικός λόγος για την αποτυχία του Μαρξ να δημοσιεύσει ήταν η ειλικρινής απεικόνιση της κομμουνιστικής κοινωνίας στο δοκίμιο " Private Property and Communism". Εκτός του ότι ήταν φιλοσοφικό και όχι οικονομικό, απεικόνιζε ένα τρομακτικό αλλά δήθεν απαραίτητο στάδιο της κοινωνίας αμέσως μετά την αναγκαία βίαιη παγκόσμια επανάσταση του προλεταριάτου και πριν από την τελική επίτευξη του απόλυτου κομμουνισμού. Η μετεπαναστατική κοινωνία του Μαρξ, αυτή του "μη σκεπτόμενου" ή "ακατέργαστου" κομμουνισμού, δεν ήταν τέτοια ώστε να ωθήσει τις επαναστατικές ενέργειες των πιστών μαρξιστών.

Γιατί ο Μαρξ πήρε κατάκαρδα δύο πικρές κριτικές του κομμουνισμού που είχαν γίνει γνωστές στην Ευρώπη. Η μία ήταν από τον Γάλλο αναρχικό Mουτουαλιστή Pierre-Joseph Proudhon, ο οποίος κατήγγειλε τον κομμουνισμό ως "καταπίεση και δουλεία" και στον οποίο ο Μαρξ αναφερόταν ρητά στο δοκίμιό του. Το άλλο ήταν ένα συναρπαστικό βιβλίο του συντηρητικού εγελιανού μοναρχικού Lorenz von Stein (1815-1890), στον οποίο είχε ανατεθεί από την πρωσική κυβέρνηση το 1840 να μελετήσει τα ανησυχητικά νέα δόγματα του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού που οργίαζαν στη Γαλλία. Ο Μαρξ όχι μόνο επέδειξε μια "λεπτομερή κειμενική εξοικείωση" με το επόμενο βιβλίο του Στάιν του 1842, αλλά στην πραγματικότητα στήριξε την αντίληψή του για το προλεταριάτο ως θεμέλιο και κινητήρια δύναμη της παγκόσμιας επανάστασης στις γνώσεις του Stein για τα νέα επαναστατικά δόγματα ως εκλογίκευση των ταξικών συμφερόντων του προλεταριάτου.1

Το πιο αξιοσημείωτο είναι ότι ο Μαρξ ομολογουμένως συμφωνούσε με την περιγραφή του Προυντόν και ιδιαίτερα του Stein για το πρώτο στάδιο της μετεπαναστατικής κοινωνίας, το οποίο συμφώνησε με τον Stein να αποκαλέσει "ωμό κομμουνισμό". Ο Stein προέβλεψε ότι ο ωμός κομμουνισμός θα ήταν μια προσπάθεια επιβολής της ισονομίας με άγρια και βίαιη απαλλοτρίωση και καταστροφή της ιδιοκτησίας, δήμευση και καταναγκαστική κοινοκτημοσύνη των γυναικών καθώς και του υλικού πλούτου. Πράγματι, η αξιολόγηση του Μαρξ για τον ακατέργαστο κομμουνισμό, το στάδιο της δικτατορίας του προλεταριάτου, ήταν ακόμη πιο αρνητική από εκείνη του Stein:

Με τον ίδιο τρόπο που η γυναίκα πρόκειται να εγκαταλείψει το γάμο για τη γενική [δηλ. καθολική] πορνεία, έτσι και ολόκληρος ο κόσμος του πλούτου, δηλαδή η αντικειμενική υπόσταση του ανθρώπου, πρόκειται να εγκαταλείψει τη σχέση του αποκλειστικού γάμου με τον ιδιοκτήτη της ατομικής ιδιοκτησίας για τη σχέση της γενικής πορνείας με την κοινότητα.

Και όχι μόνο αυτό, αλλά όπως το θέτει ο καθηγητής Tucker, ο Μαρξ παραδέχεται ότι

ο ωμός κομμουνισμός δεν είναι η πραγματική υπέρβαση της ατομικής ιδιοκτησίας αλλά μόνο η γενίκευσή της, δεν είναι η υπέρβαση της απληστίας αλλά μόνο η γενίκευσή της, και δεν είναι η κατάργηση της εργασίας αλλά μόνο η επέκτασή της σε όλους τους ανθρώπους. Είναι απλώς μια νέα μορφή με την οποία η απαξία της ατομικής ιδιοκτησίας έρχεται στην επιφάνεια.

Εν ολίγοις, στο στάδιο της κοινοκτημοσύνης της ατομικής ιδιοκτησίας, θα μεγιστοποιηθεί αυτό που ο ίδιος ο Μαρξ θεωρεί τα χειρότερα χαρακτηριστικά της ατομικής ιδιοκτησίας. Και όχι μόνο αυτό, αλλά ο Μαρξ παραδέχεται την αλήθεια της κατηγορίας των αντικομμουνιστών τότε και τώρα ότι ο κομμουνισμός και η κομμουνιστικοποίηση δεν είναι παρά η έκφραση, με τα λόγια του Μαρξ, του "φθόνου και της επιθυμίας να μειωθούν όλοι σε ένα κοινό επίπεδο". Μακριά από το να οδηγήσει στην άνθιση της ανθρώπινης προσωπικότητας, όπως υποτίθεται ότι ισχυρίζεται ο Μαρξ, παραδέχεται ότι ο κομμουνισμός θα την αναιρέσει εντελώς. Έτσι, ο Μαρξ:

Καθώς αναιρεί πλήρως την προσωπικότητα των ανθρώπων, αυτός ο τύπος κομμουνισμού δεν είναι στην πραγματικότητα παρά η λογική έκφραση της ατομικής ιδιοκτησίας. Ο γενικός φθόνος, που συγκροτείται ως εξουσία, είναι η μεταμφίεση με την οποία η απληστία αποκαθίσταται και ικανοποιείται, μόνο με άλλο τρόπο... Στην προσέγγιση της γυναίκας ως λάφυρο και υπηρέτρια της κοινοτικής λαγνείας πιέζεται η άπειρη υποβάθμιση στην οποία ο άνθρωπος υπάρχει για τον εαυτό του.2

Συνολικά, η απεικόνιση του ωμού κομμουνισμού από τον Μαρξ μοιάζει πολύ με τα τερατώδη καθεστώτα που επέβαλαν οι καταναγκαστικοί Αναβαπτιστές του δέκατου έκτου αιώνα.3

Ο καθηγητής Tucker προσθέτει, υπογραμμίζοντας ίσως το προφανές, ότι "αυτές οι ζωντανές ενδείξεις από τα παρισινά χειρόγραφα για τον τρόπο με τον οποίο ο Μαρξ οραματιζόταν και αξιολογούσε την άμεση μετεπαναστατική περίοδο εξηγούν πολύ πιθανόν την εξαιρετική επιφυλακτικότητα που έδειχνε πάντα αργότερα για το θέμα αυτό στα δημοσιευμένα γραπτά του "4.

Αλλά αν αυτός ο κομμουνισμός είναι ομολογουμένως τόσο τερατώδης, ένα καθεστώς "άπειρης υποβάθμισης", γιατί να τον ευνοήσει κανείς, πόσο μάλλον να αφιερώσει τη ζωή του και να πολεμήσει μια αιματηρή επανάσταση για να τον εγκαθιδρύσει; Εδώ, όπως τόσο συχνά στη σκέψη και τα γραπτά του Μαρξ, ο ίδιος καταφεύγει στη μυσταγωγία της "διαλεκτικής" - αυτής της θαυμαστής μαγικής λέξης με την οποία ένα κοινωνικό σύστημα αναπόφευκτα οδηγεί στη νικηφόρα υπέρβαση και άρνησή του. Και, στην προκειμένη περίπτωση, μέσω του οποίου το απόλυτο κακό - το οποίο, όπως είναι αρκετά ενδιαφέρον, αποδεικνύεται ότι είναι η μετεπαναστατική δικτατορία του προλεταριάτου και όχι ο προηγούμενος καπιταλισμός - μετατρέπεται σε απόλυτο καλό.

Τουλάχιστον, ο Μαρξ δεν μπορεί και δεν επιχειρεί να εξηγήσει πώς ένα σύστημα απόλυτης απληστίας μετατρέπεται σε απόλυτη πλεονεξία. Τα αφήνει όλα στη μαγεία της διαλεκτικής, τώρα μιας διαλεκτικής μοιραία απογυμνωμένης από τον υποτιθέμενο μοχλό της ταξικής πάλης, η οποία όμως με κάποιο τρόπο μετατρέπει το τερατούργημα του ωμού κομμουνισμού στον παράδεισο του "ανώτερου σταδίου" του κομμουνισμού.

1. Ο Stein αντιμετώπισε τον γαλλικό σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό ως ιδεολογίες του προλεταριάτου χωρίς ιδιοκτησία, με στόχο να καταστρέψουν τα ιστορικά θεμέλια της ευρωπαϊκής κοινωνίας που βασίζονται στις αρχές της ατομικής προσωπικότητας και της ατομικής ιδιοκτησίας. Η διαφορά, βέβαια, είναι ότι ο Μαρξ, σε αντίθεση με τους άλλους "αταξικούς" σοσιαλιστές και κομμουνιστές, αγκάλιασε αυτή τη σύνδεση με το προλεταριάτο, ενώ ο Stein την καταδίκαζε και προειδοποιούσε εναντίον της. Βλ. το εξαιρετικό και διαφωτιστικό έργο του Robert C. Tucker, Philosophy and Myth in Karl Marx (Cambridge: Cambridge University Press, 1961), σσ. 114-7. Το βιβλίο του Stein, Lorenz von Stein, Der Socialismus und Communismus des Heutigen Frankreichs (Λειψία: 1842), παραμένει αμετάφραστο. (Οι μεταγενέστερες εκδόσεις είχαν τον τίτλο Geschichte des socialen Bewegung in Frankreich, 1850, 1921). Ο Stein πέρασε τα ώριμα χρόνια του ως καθηγητής δημόσιων οικονομικών και δημόσιας διοίκησης στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, 1855-88.

2. Παρατίθεται στο Tucker, ό.π., σημ. 8, σ. 155. Τα πλάγια γράμματα είναι του Μαρξ.

3. Πράγματι, δεν είναι τυχαίο ότι οι μαρξιστές ιστορικοί, από τον Engels μέχρι τον Ernst Bloch, υπήρξαν μεγάλοι θαυμαστές αυτών των καθεστώτων και κινημάτων, πρώτον, λόγω του κομμουνισμού τους και δεύτερον, επειδή ήταν σίγουρα "λαϊκά κινήματα", που ξεπήδησαν από τις κατώτερες τάξεις.

4. Tucker, ό.π., σημ. 8, σ. 155-6.