Το οικονομικό μάθημα στο Ghostbusters που όλοι παρέλειψαν

 Ένας φίλος μου που είναι φανατικός των Ghostbusters - το τραγούδι ακούστηκε την ημέρα του γάμου του - παρατήρησε κάποτε ένα παραγνωρισμένο θέμα στην κλασική ταινία της δεκαετίας του 1980.

"Είναι μια όμορφη Λιμπερταριανή ταινία", μου είπε.

Ο φίλος μου δεν είναι Λιμπερταριανός, σημειωτέον. Αλλά είχε κάτι στο μυαλό του.

Η πρώτη φορά που παίρνουμε μια γεύση του θέματος στην ταινία είναι όταν οι τρεις αρχικοί Ghostbusters-Peter Venkman (Bill Murray), Ray Stantz (Dan Akroyd) και Egon Spengler (Harold Ramis) απολύονται από το πανεπιστήμιο που τους είχε προσλάβει.

Dr. Raymond Stantz: Αυτό είναι μια μεγάλη ντροπή - ξεχάστε το MIT ή το Stanford, τώρα. Δεν θα μας άγγιζαν ούτε με ένα δέκα μέτρα μακρύ βοοτροφικό κοντάρι.

Dr. Peter Venkman: Πάντα ανησυχείς για τη φήμη σου. Ο Αϊνστάιν έκανε τα καλύτερά του πράγματα όταν δούλευε ως υπάλληλος πατέντας.

Dr. Raymond Stantz: Ξέρετε πόσα κερδίζει ένας υπάλληλος διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας;

... Προσωπικά, μου άρεσε το πανεπιστήμιο. Μας έδωσαν χρήματα και εγκαταστάσεις - δεν χρειαζόταν να παράγουμε τίποτα! Δεν έχετε βγει ποτέ από το πανεπιστήμιο- δεν ξέρετε πώς είναι εκεί έξω. Έχω δουλέψει στον ιδιωτικό τομέα... περιμένουν αποτελέσματα! (η έμφαση προστέθηκε)

Το έπιασες αυτό; Το πανεπιστήμιο έδωσε στους ήρωες επιστήμονές μας κονδύλια και ένα μέρος για να εργαστούν, και δεν χρειάστηκε καν να παράγουν κάτι - μια έντονη αντίθεση με τον ιδιωτικό τομέα, ο οποίος περιμένει από εσάς να δημιουργήσετε αξία! (Νωρίτερα στην ταινία, οι θεατές βλέπουν ότι η μικρή "επιστήμη" που παράγει ο Venkman είναι σκέτη σαβούρα).

Ωστόσο, γίνεται ακόμα καλύτερο. Αργότερα στην ταινία, αφού οι Ghostbusters εντάσσονται στον ιδιωτικό τομέα, αρχίζουν να δημιουργούν αξία παρέχοντας μια υπηρεσία: παγιδεύοντας φαντάσματα που στοιχειώνουν ανθρώπους.

Για λίγο, όλα πάνε καλά. Οι Ghostbusters αρχίζουν να μαζεύουν τόσες δουλειές που αναγκάζονται να προσλάβουν άλλον έναν Ghostbuster (τον Winston Zeddemore, τον οποίο υποδύεται ο Ernie Hudson) για να τους βοηθήσει να διεκπεραιώσουν όλη τη δουλειά που παίρνουν. Οι πελάτες τους, εν τω μεταξύ, απαλλάσσονται από τα ενοχλητικά φαντάσματα που τους τρομάζουν.

Τα πράγματα πάνε στραβά, ωστόσο, όταν ένα τρίτο μέρος μπαίνει στην ιστορία: η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών.

"Πήγαινε να πάρεις δικαστική εντολή!

Ο Walter Peck είναι ένας από τους πιο απολαυστικούς κακούς του κινηματογράφου της δεκαετίας του '80, που κατατάσσεται εκεί δίπλα στον Johnny Lawrence (Karate Kid), τον Biff Tannen (Back to the Future), τον Judge Smails (Caddyshack) και τον διευθυντή Ed Rooney (Ferris Beuhler's Day Off).

Ο Peck, τον οποίο υποδύεται ο William Atherton, είναι ένας επιθεωρητής της Υπηρεσίας Προστασίας Περιβάλλοντος (EPA) που φτάνει στα κεντρικά γραφεία των Ghostbusters για να μάθει περισσότερα για τη δουλειά που κάνουν. 

Αμέσως συναντά τον εξυπνάκια Venkman, τον οποίο ο Peck αρνείται να αποκαλέσει "γιατρό" ακόμα και όταν ο Peter, σε απάντηση της ερώτησης του Peck, επισημαίνει ότι έχει πτυχία παραψυχολογίας και ψυχολογίας.

Οι θεατές γρήγορα αντιλαμβάνονται ότι ο Peck είναι ένας αυτάρεσκος ξερόλας που δεν πιστεύει στα φαντάσματα. Όταν ο Peck απαιτεί να δει τις εγκαταστάσεις όπου αποθηκεύονται τα φαντάσματα, ο Venkman ρωτάει γιατί.

"Λοιπόν, επειδή είμαι περίεργος", απαντάει ο Peck. "Θέλω να μάθω περισσότερα για το τι κάνετε εδώ! Ειλικρινά, έχουν κυκλοφορήσει πολλές άγριες ιστορίες στα μέσα ενημέρωσης και θέλουμε να αξιολογήσουμε τυχόν περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τη λειτουργία σας! Για παράδειγμα, την παρουσία επιβλαβών, πιθανώς επικίνδυνων χημικών αποβλήτων στο υπόγειό σας! Τώρα ή θα μου δείξετε τι υπάρχει εκεί κάτω, ή θα επιστρέψω με δικαστική εντολή".

Ο Venkman, ο οποίος έχει σαφώς περισσότερο κότσια παρά μυαλό, λέει στον Peck να εξαφανιστεί.

"Πήγαινε να πάρεις δικαστική απόφαση! Και θα σου κάνω μήνυση για παράνομη δίωξη", λέει.

"Δεν με ενδιαφέρει η γνώμη σου, απλά κλείσ' το

Φυσικά, τα πράγματα δεν τελειώνουν εδώ. Η σχεδόν φιλενάδα του Peter, η Dana Barrett (Sigourney Weaver) καταλαμβάνεται από ένα δαιμονικό σκυλί που ονομάζεται Zuul. Ο γείτονάς της, Louis Tully (Rick Moranis), καταλαμβάνεται από τον Vinz Clortho, τον Keymaster του Gozer. Και μαζί θα αναστήσουν τον Gozer, έναν θεό των Σουμερίων που λατρευόταν στη Μεσοποταμία το 6.000 π.Χ.

Αυτά είναι άσχημα νέα, αλλά τα πράγματα γίνονται πολύ χειρότερα όταν ο Walter Peck εμφανίζεται ξανά στα κεντρικά γραφεία των Ghostbusters. Έχει την δικαστική του εντολή και συνοδεύεται από έναν αστυνομικό της Αστυνομίας της Νέας Υόρκης και έναν εργάτη της εταιρείας παροχής υπηρεσιών κοινής ωφέλειας.

Ο Egon προσπαθεί να εκτονώσει την κατάσταση, υπενθυμίζοντας στον Peck ότι βρίσκεται σε ιδιωτική ιδιοκτησία. Ο Peck δεν νοιάζεται. Λέει στον εργάτη της εταιρείας κοινής ωφέλειας να κλείσει την αποθήκη, παρόλο που δεν έχει ιδέα τι είναι. Ο Egon προσπαθεί να τον σταματήσει.

Egon: Σε προειδοποιώ. Η απενεργοποίηση αυτών των μηχανημάτων θα ήταν εξαιρετικά επικίνδυνη.

Peck: Όχι, θα σας πω τι είναι επικίνδυνο. Αντιμετωπίζετε ομοσπονδιακή δίωξη για περίπου μισή ντουζίνα περιβαλλοντικές παραβάσεις. Τώρα ή θα κλείσετε αυτά τα μηχανήματα, ή θα τα κλείσουμε εμείς για σας.

Egon: Προσπαθήστε να καταλάβετε, αυτό είναι ένα σύστημα περιορισμού λέιζερ υψηλής τάσης. Το να το απενεργοποιήσουμε είναι σαν να ρίχνουμε βόμβα στην πόλη.

Peck: Μην με πατρονάρεις. Δεν είμαι τόσο ηλίθιος, όπως οι άνθρωποι που εξαπατήσατε!

Σε αυτό το σημείο, ο Venkman φτάνει στη σκηνή. Λέει στον αστυνομικό ότι είναι "συνεργάτης σε αυτή την εγκατάσταση και θα συνεργαστώ με όποιον τρόπο μπορώ". Ο Peck δεν ενδιαφέρεται.

Peck: Ξέχνα το, Venkman. Είχες την ευκαιρία να συνεργαστείς, αλλά σκέφτηκες ότι θα ήταν πιο διασκεδαστικό να με προσβάλλεις. Λοιπόν, τώρα είναι η σειρά μου, εξυπνάκια.

Dr. Egon Spengler: Θέλει να κλείσει το δίκτυο προστασίας, Peter.

Dr. Peter Venkman: [προς τον Peck] Κλείσε αυτό το πράγμα και δεν πρόκειται να θεωρηθούμε υπεύθυνοι για ό,τι συμβεί.

Walter Peck: Ω ναι, θα το κάνεις, θα φροντίσω να το κάνεις.

Ο Peck σαφώς δεν έχει ιδέα τι είναι η αποθήκη, αλλά απαιτεί να κλείσει. Ακόμη χειρότερα, λέει ότι δεν θα θεωρηθεί υπεύθυνος για ό,τι συμβεί. Οι Ghostbusters θα το κάνουν.

Ο Peck, ο οποίος λέει στον αστυνομικό ότι μπορεί να πυροβολήσει τον Venkman αν προσπαθήσει να μπει στη μέση, έχει μια τελευταία ευκαιρία να αποφύγει την πρόκληση καταστροφής, όταν ο υπάλληλος της υπηρεσίας κοινής ωφέλειας του λέει ότι ίσως θα έπρεπε να ακούσουν τους ανθρώπους που, ξέρετε, σχεδίασαν πραγματικά το σύστημα.

Άνθρωπος της Con Edison: Δεν έχω ξαναδεί κάτι τέτοιο. Δεν είμαι σίγουρος...

Walter Peck: [διακόπτει] Δεν με ενδιαφέρει η γνώμη σου, απλά κλείσ' το.

Ghostbusters και η χρήση της γνώσης στην κοινωνία

Ο υπάλληλος κάνει ό,τι του λένε - και φυσικά ξεσπάει η κόλαση. Αλλά προσέξτε ποιος πήρε την απόφαση.

Δεν ήταν οι επιστήμονες που κατασκεύασαν την εγκατάσταση αποθήκευσης φαντασμάτων. Δεν ήταν ο εργάτης της κοινής ωφέλειας, ο οποίος είχε τουλάχιστον κάποιες γνώσεις για τα συστήματα ηλεκτρικής ενέργειας. Ήταν ο κυβερνητικός γραφειοκράτης που δεν ήξερε απολύτως τίποτα για το σύστημα.

Οι Ghostbusters είναι απλώς μια ταινία, αλλά η σκηνή καταδεικνύει ένα πολύ πραγματικό πρόβλημα, το οποίο ο νομπελίστας οικονομολόγος Friedrich A. Hayek περιέγραψε το 1945 στο έργο του The Use of Knowledge in Society (Η χρήση της γνώσης στην κοινωνία).

Ο Hayek κατανόησε ότι ο ορθολογικός οικονομικός σχεδιασμός απαιτούσε σχεδόν άπειρες ποσότητες δεδομένων που ήταν διασκορπισμένες σε πολλά άτομα. Επειδή αυτά τα δεδομένα ήταν τόσο ευρέως κατανεμημένα και τόσο εκτεταμένα, ήταν αδύνατο για οποιαδήποτε κεντρική αρχή να αποκτήσει αυτή τη γνώση, η οποία είναι εξαιρετικά τοπική.

Για το λόγο αυτό, ο Hayek υποστήριξε ότι η λήψη οικονομικών αποφάσεων θα πρέπει να επαφίεται σε μεμονωμένους φορείς με τοπικές γνώσεις και όχι σε κεντρικές αρχές σχεδιασμού που εργάζονται με ελλιπείς ή λανθασμένες γνώσεις.

"Αν μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι το οικονομικό πρόβλημα της κοινωνίας είναι κυρίως ένα πρόβλημα ταχείας προσαρμογής στις αλλαγές των ιδιαίτερων συνθηκών του χρόνου και του τόπου, φαίνεται να προκύπτει ότι οι τελικές αποφάσεις πρέπει να αφεθούν στους ανθρώπους που είναι εξοικειωμένοι με αυτές τις συνθήκες, που γνωρίζουν άμεσα τις σχετικές αλλαγές και τους πόρους που είναι άμεσα διαθέσιμοι για την αντιμετώπισή τους", έγραψε ο Hayek.

Δυστυχώς, όπως είδε ο Hayek, η σύγχρονη κοινωνία έκανε όλο και περισσότερο το αντίθετο: ανέθετε τη λήψη οικονομικών αποφάσεων σε κρατικούς σχεδιαστές και γραφειοκράτες - ανθρώπους όπως ο Walter Peck.

Τα αποτελέσματα στον πραγματικό κόσμο έχουν αποδειχθεί εξίσου θλιβερά - και μάλιστα καταστροφικά - όπως στους Ghostbusters. Το Μεγάλο Άλμα προς τα Εμπρός του Μάο, το Πενταετές Σχέδιο του Στάλιν, και πιο πρόσφατα η προσπάθεια των κυβερνήσεων σε όλο τον κόσμο να προσπαθήσουν να "διαχειριστούν" τον ιό COVID-19 μέσω του κεντρικού σχεδιασμού είναι όλα παραδείγματα κρατιστών που χρησιμοποιούν την ελλιπή γνώση (και τη σιδηρά πυγμή της κυβέρνησης) για να αντικαταστήσουν τα σχέδια των ατόμων με το δικό τους σαρωτικό σχέδιο.

Στο τέλος, οι Ghostbusters καταφέρνουν να σώσουν την πόλη από την καταστροφή που δημιούργησε η ανακατωσούρα της EPA. Αλλά η ταινία είναι παρ' όλα αυτά μια ξεκαρδιστική προειδοποιητική ιστορία για το τι συμβαίνει όταν εξουσιοδοτούμε ανίδεους γραφειοκράτες αντί για άτομα με τοπικές γνώσεις.