Το Νόμπελ του Χάγιεκ-50 χρόνια μετά

Άρθρο του Peter Jacobsen για το Foundation for Economic Education που δημοσιεύτηκε στις 11/12/2024

ΑΡΧΙΚΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

https://fee.org/articles/hayeks-nobel-50-years-later/?utm_source=salesforce&utm_medium=email&utm_campaign=fee-daily

 Πριν από πενήντα χρόνια, ο Friedrich Hayek και ο Karl Gunnar Myrdal κέρδισαν το βραβείο Νόμπελ «για το πρωτοποριακό τους έργο στη θεωρία του χρήματος και των οικονομικών διακυμάνσεων και για τη διεισδυτική τους ανάλυση της αλληλεξάρτησης των οικονομικών, κοινωνικών και θεσμικών φαινομένων». Το Νόμπελ του Χάγιεκ είναι αξιοσημείωτο για διάφορους λόγους, και καθένας από αυτούς σχετίζεται με τη σημασία της διανοητικής ταπεινότητας.

Πρώτον, η ομιλία του για το Νόμπελ -που παραδόθηκε σαν σήμερα πριν από 50 χρόνια- ήταν μια άσκηση ταπεινοφροσύνης, όπως τόνισε ο Larry Reed του FEE. Ο Χάγιεκ έφτασε στο σημείο να υποστηρίξει ότι δεν θα έπρεπε να υπάρχει βραβείο Νόμπελ για οικονομολόγους, λόγω της δυσανάλογης πνευματικής εξουσίας που το βραβείο απονέμει.

Δεύτερον, το έργο του Χάγιεκ, συμπεριλαμβανομένου μεγάλου μέρους του έργου για το οποίο κέρδισε το Νόμπελ, βασίζεται στην αναγνώριση των ορίων της διανόησης για τον σχεδιασμό της κοινωνίας και, ειδικότερα, της οικονομίας.

Για να κατανοήσουμε το έργο του Χάγιεκ, πρέπει να κατανοήσουμε δύο βασικές συνεισφορές του μέντορά του Ludwig von Mises. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι το Νόμπελ του Χάγιεκ θα συνδεόταν με τον Mises. Ο νομπελίστας Paul Samuelson, ο οποίος αποκλίνει από το έργο του Hayek και του Mises σε πολλά σημεία, έχει προηγουμένως υποστηρίξει ότι ο ίδιος ο Mises θα είχε κερδίσει το Νόμπελ αν αυτό είχε απονεμηθεί νωρίτερα στην ιστορία.

Οικονομικές Διακυμάνσεις

Πρώτον, το βραβείο του Χάγιεκ συνδέθηκε με το έργο του για το χρήμα και τις οικονομικές διακυμάνσεις. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι το έργο αυτό τοποθετείται κάτω από την ομπρέλα της Αυστριακής Θεωρίας του Επιχειρηματικού Κύκλου (ΑΒΚΤ). Η ABCT δεν είναι σε καμία περίπτωση μια εφεύρεση του Hayek. Αντίθετα, ανέπτυξε τη θεωρία η οποία έχει τις βάσεις της στην αρχή της Αυστριακής Σχολής με στοιχεία του Carl Menger, του Eugen von Böhm-Bawerk και, τέλος, του Mises.

Ο Hayek, ειδικότερα, επικεντρώθηκε στον τρόπο με τον οποίο τα κεφαλαιουχικά αγαθά μετασχηματίζονται στα διάφορα στάδια της παραγωγής. Καθώς τα κεφαλαιουχικά αγαθά προχωρούν χρονικά προς τον πελάτη, αλλάζουν θεμελιωδώς το είδος τους. Έτσι, όταν μια νομισματική πολιτική της κεντρικής κυβέρνησης (όπως η αύξηση της προσφοράς χρήματος) προκαλεί αύξηση των μακροπρόθεσμων δανείων, αυτά τα μακροπρόθεσμα δάνεια αλλάζουν τη δομή των κεφαλαιουχικών αγαθών στην κοινωνία.

Ωστόσο, εάν αυτή η αύξηση του χρήματος δεν συνοδεύεται από αύξηση των αποταμιεύσεων των καταναλωτών, οι δανειολήπτες του κρατικού χρήματος θα ανταγωνίζονται τους καταναλωτές για τις εισροές παραγωγής, αυξάνοντας τις τιμές τους και οδηγώντας τελικά σε έργα που αποτυγχάνουν συστημικά.

Η συμβολή του Χάγιεκ εδώ είναι να τονίσει πώς οι τιμές, όπως το επιτόκιο, μεταδίδουν σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τις προτιμήσεις των καταναλωτών. Εάν οι οικονομικοί εμπειρογνώμονες αποφασίσουν να πειράξουν τις τιμές, διαστρεβλώνουν αυτόν τον μηχανισμό επικοινωνίας, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε ευρεία αποτυχία.

Υπολογισμός και Γνώση

Η επόμενη συνεισφορά του Χάγιεκ σχετικά με το θέμα αυτό είναι το πιο διάσημο έργο του: The Use of Knowledge in Society (Η χρήση της γνώσης στην κοινωνία).

Σε αυτό το έργο, ο Hayek επισημαίνει πώς οι ξαφνικές μεταβολές στις τιμές είναι ενδεικτικές πραγματικών αυξήσεων ή μειώσεων στη σχετική σπανιότητα των αγαθών. Για παράδειγμα, αν καταρρεύσει ένα μεγάλο ανθρακωρυχείο, η συνακόλουθη μείωση της προσφοράς θα οδηγήσει σε υψηλότερες τιμές. Αυτές οι υψηλότερες τιμές θα αναγκάσουν τους χρήστες του άνθρακα να προβούν σε διανομή για να περιορίσουν τις δαπάνες τους.

Προσέξτε, αυτό είναι ακριβώς το πώς θα θέλαμε να αντιδράσει η κοινωνία. Αν κάτι γίνεται πιο σπάνιο, είναι λογικό να το χρησιμοποιούμε πιο φειδωλά. Η αύξηση των τιμών του άνθρακα που προκαλείται από την κατάρρευση του ορυχείου επικοινωνεί την αύξηση της σπανιότητας χωρίς ο τελικός χρήστης του άνθρακα να χρειάζεται καν να γνωρίζει για την κατάρρευση του ορυχείου.

Ο Χάγιεκ συνεχίζει να τονίζει ότι ορισμένες πληροφορίες, όπως οι καταρρεύσεις ορυχείων, μπορούν να μεταδοθούν εύκολα. Ωστόσο, ορισμένες γνώσεις δεν μπορούν εύκολα να κωδικοποιηθούν και, ως εκ τούτου, είναι μη ανακοινώσιμες. Αυτή ονομάζεται σιωπηρή γνώση.

Αν κάποια γνώση είναι δύσκολο ή και αδύνατο να κωδικοποιηθεί με λέξεις, αλλά μπορεί να μεταδοθεί με τις τιμές, τότε αυτό αναδεικνύει ένα σημαντικό μειονέκτημα του κεντρικού οικονομικού σχεδιασμού.

Ο κεντρικός οικονομικός σχεδιασμός, από τη φύση του, απαιτεί από τους σχεδιαστές να αποκτούν γνώσεις και να λαμβάνουν αποφάσεις με βάση αυτές τις γνώσεις. Ωστόσο, οι κεντρικοί σχεδιαστές δεν μπορούν εξ ορισμού να χρησιμοποιούν τιμές, διότι η κατανομή σύμφωνα με ένα κεντρικό σχέδιο σημαίνει ότι οι αποφάσεις κατανομής δεν χρησιμοποιούν τις αγορές και επομένως δεν προκύπτουν τιμές.

Αυτό δημιουργεί μια ασυμβίβαστη αντίφαση. Οι κεντρικοί σχεδιαστές χρειάζονται τη σιωπηρή γνώση που αποτυπώνεται στις τιμές, αλλά τα μέσα σχεδιασμού τους είναι ασύμβατα με το ίδιο το σύστημα τιμών.

Το επιχείρημα αυτό συνδέεται αναπόσπαστα με το επιχείρημα του Mises ότι ο οικονομικός υπολογισμός είναι αδύνατος μέσα στο θεσμικό πλαίσιο του Σοσιαλισμού (διαβάστε περισσότερα για το γιατί εδώ   https://fee.org/articles/economics-and-the-calculation-problem/#:~:text=Socialism%2C%20by%20collectivizing%20the%20ownership,for%20the%20factors%20of%20production ). 

Σε απάντηση στο συντριπτικό επιχείρημα του Mises, οι Σοσιαλιστές οικονομολόγοι έδωσαν πολλές απαντήσεις, συμπεριλαμβανομένων λύσεων που βασίζονται σε δοκιμές και λάθη, λύσεων με υπερυπολογιστές και λύσεων που βασίζονται σε εξισώσεις. Στο πλαίσιο αυτού του επιχειρήματος ο Χάγιεκ έγραψε το βιβλίο The Use of Knowledge in Society (Η χρήση της γνώσης στην κοινωνία). Όπως τονίζει ο οικονομολόγος Peter Boettke, το δοκίμιο του Χάγιεκ αντικρούει έξοχα αυτά τα αντεπιχειρήματα επισημαίνοντας:

Η «γνώση των ιδιαίτερων περιστάσεων του χρόνου και του τόπου» και το γεγονός ότι έχουμε να κάνουμε με δεδομένα που «από τη φύση τους δεν μπορούν να εισαχθούν σε στατιστικές» δεν αμφισβητούν μόνο την εφικτότητα του Σοσιαλισμού (βλ. Hayek 1945, σσ. 80, 83). Αντίθετα, ο Σοσιαλισμός είναι αδύνατος ακριβώς επειδή η θεσμική διαμόρφωση του Σοσιαλισμού αποκλείει τους οικονομικούς υπολογισμούς εξαλείφοντας την εμφάνιση της ίδιας της οικονομικής γνώσης που απαιτείται για να γίνουν αυτοί οι υπολογισμοί από τους οικονομικούς φορείς.

Το επιχείρημα του Χάγιεκ επικεντρώνεται και πάλι στην ταπεινότητα. Οι απλοί άνθρωποι στην πράξη έχουν μια πιο στενή εξοικείωση με τη σχετική γνώση από ό,τι μπορεί να έχει οποιοσδήποτε σχεδιαστής. Αυτή η γνώση ενσωματώνεται από το σύστημα της αγοράς στις τιμές. Όταν καταργείτε τις αγορές, καταργείτε τις τιμές και καταργείτε την ίδια τη γνώση που απαιτείται για τον υπολογισμό.

Πενήντα χρόνια αργότερα, το επιχείρημα του Χάγιεκ παραμένει επίκαιρο. Όπως αποδεικνύεται από την ολοένα αυξανόμενη αναλογία χρέους προς ΑΕΠ, το πολιτικό σύστημα στις ΗΠΑ συνεχίζει την αργή πορεία του προς την κατάληψη του συστήματος της αγοράς. Καθώς ο τομέας του πολιτικού σχεδιασμού επεκτείνεται, ο τομέας του σχεδιασμού για τον απλό άνθρωπο συρρικνώνεται.

Μπορούμε μόνο να ελπίζουμε ότι αυτή η επέτειος θα υπενθυμίσει σε εμάς και στους πολιτικούς μας ηγέτες ότι η οικονομία δεν είναι μια απλή μηχανή που μπορεί να πειραχτεί. Αντίθετα, είναι μια πολύπλοκη διάταξη ανθρώπινων θεσμών χωρίς μια γλώσσα, έναν ηγέτη ή ένα μυαλό που έχει τον έλεγχο. Σύμφωνα με τα λόγια του Χάγιεκ:

Το να υποθέσουμε ότι όλη η γνώση δίνεται σε ένα μόνο μυαλό με τον ίδιο τρόπο που υποθέτουμε ότι δίνεται σε εμάς, όπως οι εξηγούντες οικονομολόγοι, σημαίνει ότι υποθέτουμε ότι το πρόβλημα έχει εξαλειφθεί και ότι αγνοούμε όλα όσα είναι σημαντικά και σπουδαία στον πραγματικό κόσμο.