Το Δόγμα του Milei

Άρθρο του Patrick Carroll για το Foundation for Economic Education

 Στις 13 Σεπτεμβρίου 1970, οι New York Times δημοσίευσαν ένα άρθρο του Milton Friedman που θα γινόταν ένα από τα πιο διάσημα -και αμφιλεγόμενα- άρθρα σε όλα τα οικονομικά. Το άρθρο είχε τίτλο: " A Friedman doctrine- The Social Responsibility of Business Is to Increase Its Profits" (Ένα δόγμα του Friedman - Η κοινωνική ευθύνη των επιχειρήσεων είναι να αυξάνουν τα κέρδη τους).

Σύμφωνα με το περίφημο πλέον δόγμα Friedman, η μόνη δουλειά μιας επιχείρησης είναι να αποφέρει κέρδη στους μετόχους της. Δεν έχει άλλες "κοινωνικές ευθύνες", όπως η φροντίδα για τους φτωχούς ή η προστασία του περιβάλλοντος. "Οι επιχειρηματίες που μιλούν με αυτόν τον τρόπο είναι άθελά τους μαριονέτες των διανοητικών δυνάμεων που υπονομεύουν τη βάση μιας ελεύθερης κοινωνίας τις τελευταίες δεκαετίες", έγραψε ο Friedman.

Το δόγμα Friedman

Η ουσία του επιχειρήματος του Friedman είναι ότι εκείνος που καταβάλλει το τίμημα θα έπρεπε να διαλέγει τη μελωδία. Εάν οι μέτοχοι είναι ιδιοκτήτες της εταιρείας, τότε θα πρέπει να αποφασίζουν για τον τρόπο λειτουργίας της, και εάν ενδιαφέρονται αποκλειστικά για το κέρδος (είτε από φιλαργυρία είτε επειδή θέλουν να ξοδέψουν τα χρήματα για σκοπούς που τους ενδιαφέρουν προσωπικά), τότε όλα όσα κάνει η εταιρεία θα πρέπει να είναι προσανατολισμένα προς την επίτευξη όσο το δυνατόν μεγαλύτερου κέρδους. Εν ολίγοις, η υπεροχή των μετόχων θα πρέπει να είναι ο κανόνας.

"Σε ένα σύστημα ελεύθερης επιχείρησης, ιδιωτικής ιδιοκτησίας, ένα εταιρικό στέλεχος είναι υπάλληλος των ιδιοκτητών της επιχείρησης", έγραψε ο Friedman. "Έχει άμεση ευθύνη απέναντι στους εργοδότες του. Αυτή η ευθύνη είναι να διευθύνει την επιχείρηση σύμφωνα με τις επιθυμίες τους, οι οποίες γενικά θα είναι να βγάλει όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα, συμμορφούμενος με τους βασικούς κανόνες της κοινωνίας, τόσο αυτούς που ενσωματώνονται στο νόμο όσο και αυτούς που ενσωματώνονται στο ηθικό έθιμο".

"Σε κάθε περίπτωση", συνεχίζει, "το βασικό σημείο είναι ότι, υπό την ιδιότητά του ως εταιρικού στελέχους, ο διαχειριστής είναι ο αντιπρόσωπος των ατόμων που είναι ιδιοκτήτες της εταιρείας... και η πρωταρχική του ευθύνη είναι απέναντί τους".

Για να είμαστε σίγουροι, ο Friedman δεν λέει ότι δεν πρέπει να νοιαζόμαστε για τους φτωχούς ή το περιβάλλον - μια συνήθης παρερμηνεία του δόγματος Friedman. Αντίθετα, κάνει την πιο λεπτή επισήμανση ότι δεν είναι η θέση ενός στελέχους επιχείρησης να ξοδεύει ουσιαστικά τα χρήματα κάποιου άλλου για λόγους που ο ίδιος προσωπικά θεωρεί σημαντικούς. "Οι μέτοχοι ή οι πελάτες ή οι εργαζόμενοι θα μπορούσαν ξεχωριστά να ξοδέψουν τα δικά τους χρήματα για τη συγκεκριμένη δράση, αν το επιθυμούσαν", σημειώνει ο Friedman.

Ο Friedman ολοκληρώνει το άρθρο με ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Capitalism and Freedom. "Υπάρχει μία και μόνο μία κοινωνική ευθύνη των επιχειρήσεων - να χρησιμοποιούν τους πόρους τους και να συμμετέχουν σε δραστηριότητες που αποσκοπούν στην αύξηση των κερδών τους, αρκεί να παραμένουν εντός των κανόνων του παιχνιδιού, δηλαδή να συμμετέχουν στον ανοιχτό και ελεύθερο ανταγωνισμό χωρίς εξαπάτηση ή δόλο".

Η εναλλακτική λύση: Καπιταλισμός των Ενδιαφερόμενων Μερών

Πάνω από 50 χρόνια αργότερα, το δόγμα Friedman εξακολουθεί να αποτελεί κατευθυντήρια αρχή για πολλούς στην επιχειρηματική κοινότητα. Αλλά δεν συμφωνούν όλοι με την ιδέα.

Οι υποστηρικτές της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (ΕΚΕ), γνωστής πλέον ως πολιτικής για το περιβάλλον, την κοινωνία και τη διακυβέρνηση (ΠΚΔ), έχουν από καιρό αντιταχθεί στην πρωτοκαθεδρία των μετόχων, υποστηρίζοντας ότι άλλα μέρη, όπως οι εργαζόμενοι, οι πελάτες και η κυβέρνηση, θα πρέπει επίσης να έχουν μια θέση στο τραπέζι του καθορισμού του τρόπου λειτουργίας των επιχειρήσεων και των επενδύσεών τους. Η επιμονή στην εξέταση αυτών και άλλων "ενδιαφερομένων μερών" οδήγησε στην ονομασία καπιταλισμός των ενδιαφερομένων μερών για να περιγράψει αυτή την προοπτική.

"Τη δεκαετία του 1950 και του 1960, ήταν απολύτως φυσικό για μια εταιρεία και τον διευθύνοντα σύμβουλό της να λαμβάνουν υπόψη τους όχι μόνο τους μετόχους, αλλά και όλους όσοι έχουν "μερίδιο" στην επιτυχία μιας επιχείρησης", έγραψαν οι Klaus Schwab και Peter Vanham σε ένα άρθρο τους για το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (WEF) το 2021. "Αυτός είναι ο πυρήνας του καπιταλισμού των ενδιαφερομένων μερών: πρόκειται για μια μορφή καπιταλισμού στην οποία οι εταιρείες δεν βελτιστοποιούν μόνο τα βραχυπρόθεσμα κέρδη για τους μετόχους, αλλά επιδιώκουν τη μακροπρόθεσμη δημιουργία αξίας, λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες όλων των ενδιαφερομένων μερών τους και της κοινωνίας γενικότερα".

Στη συνέχεια αντιπαραβάλλουν ρητά τον καπιταλισμό των ενδιαφερομένων μερών με το δόγμα Friedman.

"Ως παγκόσμια οργανωτική αρχή για τις επιχειρήσεις, η έννοια των ενδιαφερομένων ανταγωνίστηκε κατά μέτωπο την έννοια της "υπεροχής των μετόχων" του οικονομολόγου του Πανεπιστημίου του Σικάγο Milton Friedman... Ο καπιταλισμός των μετόχων έγινε ο κανόνας σε όλη τη Δύση καθώς οι εταιρείες παγκοσμιοποιήθηκαν, χαλαρώνοντας τους δεσμούς τους με τις τοπικές κοινότητες και τις εθνικές κυβερνήσεις και εστιάζοντας στη μεγιστοποίηση των βραχυπρόθεσμων κερδών για τους μετόχους στις ανταγωνιστικές παγκόσμιες αγορές..."

...Το μοντέλο [των ενδιαφερομένων] είναι απλό, αλλά αποκαλύπτει αμέσως γιατί η υπεροχή των μετόχων και ο κρατικός καπιταλισμός οδηγούν σε μη βέλτιστα αποτελέσματα: Επικεντρώνονται στους πιο λεπτομερείς και αποκλειστικούς στόχους των κερδών ή της ευημερίας σε μια συγκεκριμένη εταιρεία ή χώρα και όχι στην ευημερία όλων των ανθρώπων και του πλανήτη στο σύνολό του".

Ο χώρος δεν επιτρέπει μια πλήρη συζήτηση των λαθών και των παραποιήσεων που συνεπάγεται αυτή η άποψη "οι άνθρωποι πάνω από το κέρδος". Αρκεί να πούμε ότι οι καπιταλιστές της ελεύθερης αγοράς απορρίπτουν κατηγορηματικά την κατηγορία της "κοκκώδους" "βραχυπρόθεσμης" σκέψης, και θα υποστηρίξουμε ότι η "ευημερία όλων των ανθρώπων και του πλανήτη στο σύνολό του" επιτυγχάνεται στην πραγματικότητα καλύτερα με μια προσέγγιση laissez-faire, με προτεραιότητα στους μετόχους.

Αυτές λοιπόν αντιπροσωπεύουν τις παραδοσιακές γραμμές μάχης, οι καπιταλιστές της ελεύθερης αγοράς από τη μία πλευρά που υπερασπίζονται το δόγμα του Friedman για την πρωτοκαθεδρία των μετόχων ως το κλειδί για την ελευθερία και την ευημερία, και οι καπιταλιστές του WEF που υποστηρίζουν ότι η ευημερία (η ελευθερία απουσιάζει επιδεικτικά) επιτυγχάνεται καλύτερα με την προσέγγιση των ενδιαφερομένων μερών.

Προσθήκη του Javier Milei

Στην πρόσφατη συνέντευξή του στον Tucker Carlson, ο Αργεντινός υποψήφιος πρόεδρος Javier Milei αναφέρθηκε στον Milton Friedman και πρόσθεσε τη δική του εκδοχή στις ιδέες του Friedman.

Carlson: Η Αργεντινή είναι τώρα μια φτωχή χώρα εξαιτίας αυτών των [σοσιαλιστικών] πολιτικών. Τι συμβουλή θα δίνατε στους Αμερικανούς που την έζησαν;

Milei: Ποτέ μην ασπάζεστε τα ιδεώδη του σοσιαλισμού. Ποτέ μην επιτρέψετε στον εαυτό σας να παρασυρθεί από το τραγούδι των σειρήνων της κοινωνικής δικαιοσύνης... Ταυτόχρονα, πρέπει να ευαισθητοποιήσουμε τον επιχειρηματικό τομέα, ότι οι μάζες είναι απαραίτητες - ο Milton Friedman συνήθιζε να λέει ότι ο κοινωνικός ρόλος του επιχειρηματία είναι να βγάζει χρήματα. Αλλά αυτό δεν είναι αρκετό. Μέρος της επένδυσής τους πρέπει να περιλαμβάνει την επένδυση σε εκείνους που υπερασπίζονται τα ιδανικά της ελευθερίας, ώστε οι σοσιαλιστές να μην μπορούν να κάνουν περαιτέρω πρόοδο. Και αν δεν το κάνουν αυτό, θα μπουν [οι σοσιαλιστές] στο κράτος και θα χρησιμοποιήσουν το κράτος για να επιβάλουν μια μακροπρόθεσμη ατζέντα που θα καταστρέψει ό,τι αγγίζει. Χρειαζόμαστε, λοιπόν, μια δέσμευση από όλους εκείνους που δημιουργούν πλούτο, να αγωνιστούν κατά του σοσιαλισμού, να αγωνιστούν κατά του κρατισμού, και να κατανοήσουν ότι αν δεν το κάνουν, οι σοσιαλιστές θα συνεχίσουν να έρχονται.

Επ. 24 Ο επόμενος πρόεδρος της Αργεντινής θα μπορούσε να είναι ο Χαβιέ Μιλέι. Ποιος είναι αυτός; Ταξιδέψαμε στο Μπουένος Άιρες για να μιλήσουμε μαζί του και να το μάθουμε. pic.twitter.com/4WwTZYoWHs
— Tucker Carlson (@TuckerCarlson) September 14, 2023

Η ιδέα ότι οι ιδιοκτήτες επιχειρήσεων έχουν καθήκον, όχι μόνο να αποκομίζουν κέρδη, αλλά και να επενδύουν σε άτομα και οργανισμούς που προωθούν την ελευθερία έχει πολύ νόημα. Αυτό το "δόγμα Milei", όπως θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε, αναδεικνύει την πραγματικότητα ότι το να πείσουμε τις μάζες να πιστέψουν στην ελευθερία είναι ένα κρίσιμο μέρος για να γίνουν όλοι καλύτερα. Ο επιχειρηματίας που απλώς επιδιώκει τα κέρδη αλλά δεν φροντίζει να διασφαλίσει το ίδιο το σύστημα κέρδους και ζημιών θα βρεθεί σύντομα περιτριγυρισμένος από σοσιαλιστές και κρατιστές. Και όταν έρθει αυτή η μέρα, όλα τα κέρδη του κόσμου δεν θα μπορέσουν να τον σώσουν από την τυραννία της πλειοψηφίας.

Συγκρούεται το δόγμα Milei με το δόγμα Friedman; Δεν το νομίζω. Αντίθετα, είναι καλύτερο να θεωρηθεί ως προσθήκη στο δόγμα Friedman. Να γιατί.

Η ετικέτα "δόγμα Friedman" χρησιμοποιείται μερικές φορές λίγο χαλαρά, οπότε είναι σημαντικό να διευκρινιστεί τι ακριβώς λέγεται. Στο άρθρο του το 1970, ο Friedman υποστήριξε ότι οι επιχειρήσεις πρέπει να διοικούνται για να ικανοποιούν τις επιθυμίες των μετόχων πάνω απ' όλα. Το θεωρώ αυτό ως το δόγμα Friedman καθαυτό.

Ο Friedman είναι επίσης γνωστός για την ιδέα ότι οι επιχειρηματίες πρέπει να επιδιώκουν πάνω απ' όλα κέρδη, αλλά αυτό είναι τεχνικά ένα ξεχωριστό σημείο. Και είναι αυτό το σημείο στο οποίο ο Milei αντιστέκεται.

Ο Milei δεν λέει ότι οι απατεώνες πράκτορες θα πρέπει να χρησιμοποιούν τα κεφάλαια της επιχείρησης ενάντια στις επιθυμίες του εντολέα τους. Αντίθετα, λέει ότι οι εντολείς, οι μέτοχοι, δεν πρέπει να επικεντρώνονται αποκλειστικά στην επίτευξη κερδών, όσο ωφέλιμο και αν είναι αυτό. Πρέπει επίσης να επενδύουν κάποια από τα χρήματά τους σε άτομα και οργανισμούς που υπερασπίζονται την υπόθεση της ελευθερίας.

Ο Milei ουσιαστικά λέει, "ναι, οι επιχειρήσεις θα πρέπει να διοικούνται υπό το μοντέλο της υπεροχής των μετόχων. Αλλά επίσης, οι ιδιοκτήτες επιχειρήσεων θα πρέπει να χρησιμοποιούν μέρος των κερδών τους για να χρηματοδοτούν την υπεράσπιση της ελεύθερης αγοράς".

Η ιδέα ότι οι καπιταλιστές πρέπει να επενδύουν στην προάσπιση της ελεύθερης αγοράς είναι απολύτως συμβατή με το δόγμα του Friedman, όπως περιγράφεται στο άρθρο του 1970. Αυτό στο οποίο ο Milei αντιτίθεται στο Friedman είναι η σχετική αλλά ξεχωριστή συζήτηση για το τι είναι αυτό που οι επιχειρηματίες και οι μέτοχοι πρέπει να αποτιμούν αν θέλουν να βοηθήσουν την κοινωνία -αποκλειστικά κέρδη, όπως συχνά ερμηνεύεται ότι λέει ο Friedman, ή κέρδη συν την υπεράσπιση της ελεύθερης αγοράς, όπως υποστηρίζει ο Milei.

Ένα Κάλεσμα προς τους Επιχειρηματίες

Το μόνο πράγμα που θα πρόσθετα στην άποψη του Milei είναι ότι, ακόμη και αν ένας επιχειρηματίας δεν θέλει να διαθέσει πόρους για την υπόθεση της ελευθερίας, θα πρέπει τουλάχιστον να δώσει τη φωνή του σε αυτή την υπόθεση. Θα ήταν απίστευτα ισχυρό αν η πλειοψηφία των επιχειρηματιών της χώρας υπερασπιζόταν με τόλμη τον καπιταλισμό της ελεύθερης αγοράς ως το κλειδί για την ελευθερία και την ευημερία.

Αλλά οι περισσότεροι από αυτούς δεν το κάνουν, και αυτό είναι ένα σοβαρό πρόβλημα. Πράγματι, οι ελεύθεροι έμποροι παραπονιούνται εδώ και καιρό ότι οι επίδοξοι σύμμαχοί τους, οι επιχειρηματίες και οι επενδυτές, σιωπούν επιδεικτικά σε θέματα οικονομίας ή, ακόμη χειρότερα, συμμετέχουν ενεργά στην κραυγή για κυβερνητικές χάρες και προστασία.

Ήρθε η ώρα να τελειώσει αυτό. Οι επιχειρηματίες γνωρίζουν από πρώτο χέρι πόσο περιοριστική μπορεί να είναι η κρατική παρέμβαση. Ζουν σε έναν κόσμο γραφειοκρατίας, αδειών, πιστοποιητικών, κωδίκων, κανονισμών και καταστατικών. Ως εκ τούτου, βρίσκονται σε ιδανική θέση για να διδάξουν στους φίλους τους, την οικογένειά τους και τον πληθυσμό στο σύνολό του πόσο πολύ το κράτος καταπνίγει την καινοτομία και την πρόοδο.

Ήρθε λοιπόν η ώρα να υπερασπιστούν το σύστημα της ελεύθερης επιχειρηματικότητας, με τη φωνή τους και κατά προτίμηση με τα οικονομικά τους. Είναι καιρός οι ηγέτες του επιχειρηματικού κόσμου να υπερασπιστούν με ειλικρίνεια και συνέπεια τις αρχές της ελεύθερης κοινωνίας. Είναι καιρός να υιοθετήσουν το δόγμα του Milei.