Τι Συμβαίνει σε μια Μικτή Οικονομία;

 Ο Richard Feynman, ένας από τους μεγαλύτερους φυσικούς του 20ού αιώνα, συνήθιζε να λέει: «Φαντάσου πόσο πιο δύσκολη θα ήταν η φυσική αν τα ηλεκτρόνια είχαν συναισθήματα.» Αυτή η πνευματώδης παρατήρηση μας καλεί να σκεφτούμε τη διαφορά μεταξύ των αμετάβλητων νόμων της φύσης και της ανθρώπινης συμπεριφοράς—πάντα απρόβλεπτης, συναισθηματικής και ποικιλόμορφης. Αλλά τι συμβαίνει όταν προσπαθούμε να επιβάλουμε κεντρικό ηγεμονικό έλεγχο σε εκατομμύρια ανθρώπους που ενεργούν σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα και συναισθήματα;

Εδώ έρχεται ο ορισμός της αγοράς από τον Javier Milei:

Η αγορά είναι ένα σύστημα εθελοντικής συνεργασίας, όπου τα άτομα ανταλλάσσουν ελεύθερα δικαιώματα ιδιοκτησίας, επιδιώκοντας να βελτιώσουν αμοιβαία την ευημερία τους. Αυτή η αποκεντρωμένη αλληλεπίδραση ανταλλαγών αγαθών και υπηρεσιών επιτρέπει την αποτελεσματική κατανομή των πόρων, συνεχώς και δυναμικά προσαρμοζόμενη στις ανάγκες και τις προτιμήσεις των ανθρώπων.

Ωστόσο, οι πολιτικοί και οι οικονομικοί σχεδιαστές, όταν προσπαθούν να κατευθύνουν την οικονομία από ένα ηγεμονικό κέντρο εξουσίας, αντιμετωπίζουν μια ανυπέρβλητη πρόκληση: δεν κατέχουν τη διάσπαρτη και αδιατύπωτη πληροφορία που διαχειρίζονται τα άτομα στις καθημερινές τους αποφάσεις. Ο Friedrich Hayek το ονόμασε αυτό «το πρόβλημα της γνώσης», και ο Feynman, με την ευφυή του αναλογία, το πηγαίνει στα άκρα: αν τα ηλεκτρόνια ήταν τόσο απρόβλεπτα όσο οι άνθρωποι, η φυσική θα ήταν απόλυτο χάος.

Στην οικονομία, αυτό το «χάος» είναι ακριβώς αυτό που αντιμετωπίζουν οι Σοσιαλιστές σχεδιαστές (όλων των κομμάτων). Προσπαθούν να επιβάλουν μια άκαμπτη δομή σε ένα σύστημα που, από τη φύση του, είναι ρευστό και αυθόρμητο. Ο Escohotado το διέγνωσε με αριστοτεχνικό τρόπο: «Ο κεντρικός σοσιαλιστικός σχεδιασμός είναι σαν να διατάζεις ένα μαζικό εγκεφαλικό έμφραγμα.»

Το να αναγκάζεις τους ανθρώπους να ενεργούν υπό ένα σχέδιο που έχουν σχεδιάσει γραφειοκράτες όχι μόνο εξαλείφει την ατομική ελευθερία αλλά προκαλεί επίσης αναποτελεσματικότητες, ελλείψεις, κακή κατανομή πόρων, καταστρέφει τον οικονομικό υπολογισμό και τελικά οδηγεί στη φτώχεια. Η αγορά, όταν λειτουργεί ελεύθερα, επιλύει αυτά τα προβλήματα επειδή κάθε απόφαση ενημερώνεται από την τοπική, τεράστια, διάσπαρτη και αδιατύπωτη γνώση των συμμετεχόντων, η οποία συνεχώς αλλάζει, καταστρέφεται και δημιουργείται εκ νέου.

Η ιστορία προσφέρει πολλά παραδείγματα αποτυχιών του κεντρικού σχεδιασμού: χρόνιες ελλείψεις στη Σοβιετική Ένωση, υπερπληθωρισμός στη Βενεζουέλα, ή έλεγχοι τιμών που καταλήγουν στη δημιουργία μαύρων αγορών. Όλα αυτά τα φαινόμενα είναι άμεση συνέπεια της αγνόησης της θεμελιώδους αρχής της αγοράς: της ελευθερίας να επιλέγεις και να συνεργάζεσαι εθελοντικά.

Στις σημερινές μικτές οικονομίες, οι κυβερνήσεις δεν στοχεύουν στον απόλυτο έλεγχο αλλά σε κάτι πιο ύπουλο: μια συνεχή συσσώρευση κανονισμών και παρεμβάσεων που αποσκοπούν στη «διόρθωση» υποτιθέμενων αποτυχιών της αγοράς. Αυτές οι παρεμβάσεις περιλαμβάνουν προσπάθειες αναδιανομής του πλούτου μέσω κατασχετικών φόρων που αλλάζουν τις χρονικές προτιμήσεις των οικονομικών παραγόντων, σπρώχνοντάς τους προς την κατανάλωση και παραλύοντας τις επενδύσεις· κανονισμούς της αγοράς εργασίας με ελάχιστους μισθούς και περιοριστικούς νόμους που καταστρέφουν θέσεις εργασίας (ή εμποδίζουν τη δημιουργία τους)· ελέγχους της αγοράς κατοικίας με ανώτατα όρια ενοικίων και δεκάδες παρεμβάσεις που σκοτώνουν την προσφορά· χειραγώγηση του ενεργειακού τομέα με πρόσχημα την κλιματική αλλαγή μέσω απαγορεύσεων, επιδοτήσεων, διοδίων, φόρων ή περιορισμών· υπερβολική ρύθμιση στο τραπεζικό σύστημα που προσπαθεί να ελέγξει τα επιτόκια και την προσφορά χρήματος, αλλάζοντας τεχνητά τις σχετικές τιμές, προκαλώντας επαναλαμβανόμενους κύκλους άνθησης και κατάρρευσης, και ούτω καθεξής.

Κάθε νέος κανονισμός προκύπτει ως απάντηση στις αποτυχίες των προηγούμενων παρεμβάσεων σε έναν ατέρμονο κύκλο που αυξάνει την αστάθεια του συστήματος. Για τον μέσο πολίτη, που στέκεται στο επίπεδο του εδάφους, τα δέντρα εμποδίζουν τη θέα του δάσους. Αποτυγχάνουν να αντιληφθούν την προέλευση της αστάθειας. Και οι πολιτικοί—αντί να παραδεχτούν ότι η αγορά λειτουργεί καλύτερα όταν λειτουργεί ελεύθερα—αρνούνται δημοσίως να αναγνωρίσουν τα λάθη τους και επιλέγουν να προσθέσουν περισσότερους ελέγχους, διαιωνίζοντας την παρέμβαση. Αυτή η πορεία οδηγεί αναπόφευκτα στο χάος ενός πλήρως σχεδιασμένου συστήματος, όπου η γραφειοκρατία αντικαθιστά την ατομική ελευθερία. Σταδιακά, ένα σοσιαλιστικό μοντέλο—μεταμφιεσμένο ως «μικτή οικονομία»—εδραιώνεται. 

Μακριά από το να σταθεροποιεί το σύστημα, αυτό το παρεμβατικό μοντέλο είναι μια γέφυρα προς την οικονομική στασιμότητα, την πραγματική ανισότητα και, τελικά, την απώλεια της ευημερίας. Η αγορά, στην ελεύθερη ουσία της, παραμένει η μόνη λύση για την επίτευξη ισορροπίας μεταξύ αποδοτικότητας, δικαιοσύνης και προόδου.

Σημαίνει όλο αυτό ότι μια καθαρά ελεύθερη οικονομία είναι το μόνο σταθερό σύστημα; Εδώ παρεμβαίνει ο Rothbard, απαντώντας:

Πραξεολογικά, ναι· ψυχολογικά, το ζήτημα είναι αμφίβολο. Η ανεμπόδιστη αγορά είναι απαλλαγμένη από αυτοδημιούργητα οικονομικά προβλήματα· παρέχει τη μέγιστη αφθονία που συνάδει με την κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στη φύση σε οποιαδήποτε δεδομένη στιγμή. Αλλά όσοι επιθυμούν εξουσία πάνω στους συνανθρώπους τους, ή όσοι επιθυμούν να λεηλατήσουν άλλους, καθώς και όσοι αποτυγχάνουν να κατανοήσουν την πραξεολογική σταθερότητα της ελεύθερης αγοράς, μπορεί κάλλιστα να ωθήσουν την κοινωνία πίσω στον ηγεμονικό δρόμο.

Και ο Rothbard συνεχίζει:

Τέτοιοι είναι οι νόμοι που η πραξεολογία παρουσιάζει στο ανθρώπινο γένος. Είναι ένα δυαδικό σύνολο συνεπειών: η λειτουργία της αρχής της αγοράς και της ηγεμονικής αρχής. Η πρώτη γεννά αρμονία, ελευθερία, ευημερία και τάξη· η δεύτερη παράγει σύγκρουση, εξαναγκασμό, φτώχεια και χάος. Τέτοιες είναι οι συνέπειες μεταξύ των οποίων η ανθρωπότητα πρέπει να επιλέξει. Στην πραγματικότητα, πρέπει να επιλέξει μεταξύ της «κοινωνίας των συμβάσεων» και της «κοινωνίας του καθεστώτος». Σε αυτό το σημείο, ο πραξεολόγος ως τέτοιος αποσύρεται από τη σκηνή- ο πολίτης -ο ηθικολόγος- πρέπει τώρα να επιλέξει σύμφωνα με το σύνολο των αξιών ή των ηθικών αρχών που θεωρεί αγαπητές.