Θα μεταρρυθμίσει τον καπιταλισμό η ESG - ή θα τον καταστρέψει;

Άρθρο του Dan Sanchez για το  Foundation for Economic Education

 Ο καπιταλισμός των ενδιαφερομένων μερών έχει κατακλύσει την παγκόσμια οικονομία τα τελευταία χρόνια. Οι υπέρμαχοί του διακηρύσσουν ότι θα σώσει -και θα ξαναφτιάξει- τον κόσμο. Θα δικαιώσει τη διαφημιστική του εκστρατεία ή θα καταστρέψει τον καπιταλισμό στο όνομα της μεταρρύθμισής του;

Οι υποστηρικτές προβάλλουν τον καπιταλισμό των ενδιαφερομένων μερών ως αντίδοτο στις υπερβολές του "καπιταλισμού των μετόχων", τον οποίο καταδικάζουν ως πολύ στενά επικεντρωμένο στη μεγιστοποίηση των κερδών (ιδίως των βραχυπρόθεσμων κερδών) για τους μετόχους των επιχειρήσεων. Αυτό, υποστηρίζουν, είναι κοινωνικά ανεύθυνο και καταστροφικό, επειδή αγνοεί τα συμφέροντα άλλων ενδιαφερόμενων μερών, συμπεριλαμβανομένων των πελατών, των προμηθευτών, των εργαζομένων, των τοπικών κοινοτήτων και της κοινωνίας γενικότερα.

Ο καπιταλισμός των ενδιαφερομένων μερών αφορά φαινομενικά την παροχή κινήτρων στους ηγέτες των επιχειρήσεων ώστε να λαμβάνουν υπόψη αυτές τις ευρύτερες εκτιμήσεις και να λαμβάνουν έτσι πιο "βιώσιμες" αποφάσεις. Αυτό, όπως υποστηρίζεται, είναι επίσης καλύτερο μακροπρόθεσμα για τα αποτελέσματα των επιχειρήσεων.

Η άνοδος και η βασιλεία της ESG

Το κυρίαρχο στέλεχος του καπιταλισμού των ενδιαφερομένων μερών σήμερα είναι το δόγμα που είναι γνωστό ως ESG, το οποίο σημαίνει "περιβαλλοντική, κοινωνική και εταιρική διακυβέρνηση". Ο χαρακτηρισμός επινοήθηκε στην έκθεση του 2004 του Who Cares Wins, μιας κοινής πρωτοβουλίας ελίτ χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων που κλήθηκαν από τα Ηνωμένα Έθνη "να αναπτύξουν κατευθυντήριες γραμμές και συστάσεις για τον τρόπο καλύτερης ενσωμάτωσης περιβαλλοντικών, κοινωνικών και εταιρικής διακυβέρνησης θεμάτων στη διαχείριση περιουσιακών στοιχείων, στις υπηρεσίες διαμεσολάβησης τίτλων και στις σχετικές ερευνητικές λειτουργίες".

Το Who Cares Wins λειτούργησε υπό την αιγίδα του Οικουμενικού Συμφώνου του ΟΗΕ, το οποίο, όπως αναφέρεται στην έκθεση, "είναι μια πρωτοβουλία εταιρικής ευθύνης που ξεκίνησε ο Γενικός Γραμματέας Kofi Annan το 2000 με πρωταρχικό στόχο την εφαρμογή οικουμενικών αρχών στις επιχειρήσεις".

Έχει σημειωθεί μεγάλη πρόοδος προς την κατεύθυνση αυτή. Από το 2004, η ESG έχει εξελιχθεί από "κατευθυντήριες γραμμές και συστάσεις" σε ρητά πρότυπα τα οποία κυριαρχούν σε τεράστια τμήματα της παγκόσμιας οικονομίας.

Τα πρότυπα αυτά καθορίζονται από οργανισμούς αξιολόγησης ESG, όπως το Συμβούλιο Λογιστικών Προτύπων Βιωσιμότητας (SASB), και επιβάλλονται από επενδυτικές εταιρείες που διαχειρίζονται κεφάλαια ESG. Μια τέτοια εταιρεία είναι η Blackrock, της οποίας ο διευθύνων σύμβουλος Larry Fink είναι κορυφαίος υπέρμαχος τόσο της ESG όσο και του SASB.

Τον Δεκέμβριο, το Reuters δημοσίευσε μια έκθεση με τίτλο "Πώς το 2021 έγινε η χρονιά των επενδύσεων ESG", η οποία ανέφερε ότι "τα κεφάλαια ESG αντιπροσωπεύουν πλέον το 10% του παγκόσμιου ενεργητικού των αμοιβαίων κεφαλαίων".

Και τον Απρίλιο, το Bloomberg ανέφερε ότι η ESG, "σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, αντιπροσωπεύει περισσότερα από 40 τρισεκατομμύρια δολάρια σε περιουσιακά στοιχεία. Σύμφωνα με τη Morningstar, τα γνήσια κεφάλαια ESG κατείχαν περίπου 2,7 τρισεκατομμύρια δολάρια σε διαχειριζόμενα περιουσιακά στοιχεία στο τέλος του τέταρτου τριμήνου".

Για να αποκτήσει πρόσβαση σε οποιοδήποτε από αυτά τα κεφάλαια, δεν αρκεί πλέον μια επιχείρηση να προσφέρει καλή απόδοση της επένδυσης. Πρέπει επίσης να αναφέρει "περιβαλλοντικές" και "κοινωνικές" μετρήσεις που πληρούν τα πρότυπα ESG.

Είναι αυτή μια ευπρόσδεκτη εξέλιξη; Το ευρύ κοινό ως μη ιδιοκτήτες "ενδιαφερόμενοι" αυτών των επιχειρήσεων θα είναι σε καλύτερη θέση χάρη στην εφαρμογή των προτύπων ESG; Μήπως ο καπιταλισμός των συμμετόχων αρχίζει να μεταρρυθμίζει τον καπιταλισμό των μετόχων διευρύνοντας την προοπτική του και θεραπεύοντάς τον από τη στενόμυαλη εμμονή του στο κέρδος πάνω απ' όλα;

Ο καπιταλισμός είναι για τους καταναλωτές

Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, πρέπει να γίνουν κάποιες διευκρινίσεις. Πρώτα απ' όλα, ο "καπιταλισμός των μετόχων" είναι ένας παραπλανητικός όρος για τον καπιταλισμό laissez faire. Είναι αλήθεια ότι, όπως έγραψε ο Μίλτον Φρίντμαν το 1970 στην κριτική του στη ρητορική της εποχής για την "κοινωνική ευθύνη των επιχειρήσεων":

"Σε ένα σύστημα ελεύθερης επιχείρησης, ιδιωτικής ιδιοκτησίας, ένα εταιρικό στέλεχος είναι υπάλληλος των ιδιοκτητών της επιχείρησης. Έχει άμεση ευθύνη απέναντι στους εργοδότες του. Αυτή η ευθύνη είναι να διευθύνει την επιχείρηση σύμφωνα με τις επιθυμίες τους, οι οποίες γενικά θα είναι να βγάλει όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα, συμμορφούμενος παράλληλα με τους βασικούς κανόνες της κοινωνίας, τόσο αυτούς που ενσωματώνονται στο νόμο όσο και αυτούς που ενσωματώνονται στο ηθικό έθιμο".

Δεδομένου ότι οι ιδιοκτήτες μιας εισηγμένης εταιρείας είναι οι μέτοχοί της, είναι αλήθεια ότι είναι και θα έπρεπε να είναι τα "αφεντικά" των εργαζομένων μιας εταιρείας -συμπεριλαμβανομένης της διοίκησής της. Είναι επίσης αληθές ότι τα στελέχη των εταιρειών έχουν ορθώς την ευθύνη της εμπιστευτικότητας για τη μεγιστοποίηση των κερδών για τους μετόχους τους.

Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι μέτοχοι κυριαρχούν στον καπιταλισμό. Όπως εξήγησε ο μεγάλος οικονομολόγος Ludwig von Mises στο βιβλίο του Human Action:

"Η διεύθυνση όλων των οικονομικών υποθέσεων είναι στην κοινωνία της αγοράς καθήκον των επιχειρηματιών [οι οποίοι, σύμφωνα με τον τεχνικό ορισμό του Mises, περιλαμβάνουν τους επενδυτές-μετόχους]. Δικός τους είναι ο έλεγχος της παραγωγής. Αυτοί βρίσκονται στο πηδάλιο και κατευθύνουν το πλοίο. Ένας επιφανειακός παρατηρητής θα πίστευε ότι είναι οι κυρίαρχοι. Αλλά δεν είναι. Είναι υποχρεωμένοι να υπακούουν άνευ όρων στις εντολές του καπετάνιου. Ο καπετάνιος είναι ο καταναλωτής".

Οι "κυρίαρχοι καταναλωτές", όπως τους αποκαλεί ο Mises, δίνουν τις εντολές τους μέσω "των αγορών τους και της αποχής τους από τις αγορές". Αυτές οι εντολές μεταδίδονται σε ολόκληρη την οικονομία μέσω του συστήματος τιμών. Οι επιχειρηματίες και οι επενδυτές που προβλέπουν σωστά αυτές τις εντολές και κατευθύνουν την παραγωγή αναλόγως ανταμείβονται με κέρδη. Αλλά αν κάποιος, όπως λέει ο Mises, "δεν υπακούει αυστηρά στις εντολές του κοινού, όπως αυτές του μεταφέρονται από τη δομή των τιμών της αγοράς, υφίσταται ζημίες, χρεοκοπεί και έτσι απομακρύνεται από την εξέχουσα θέση του στο τιμόνι. Τον αντικαθιστούν άλλοι άνθρωποι που τα κατάφεραν καλύτερα στην ικανοποίηση της ζήτησης των καταναλωτών".

Στο πλαίσιο του καπιταλισμού laissez faire, οι καταναλωτές και όχι οι μέτοχοι είναι οι κύριοι ενδιαφερόμενοι των οποίων οι προτιμήσεις κυριαρχούν. Και το κέρδος των μετόχων είναι ένα μέτρο -και κίνητρο ανταμοιβής- της επιτυχίας "στην προσαρμογή της πορείας των παραγωγικών δραστηριοτήτων στην πιο επείγουσα ζήτηση των καταναλωτών", όπως έγραψε ο Mises στο άρθρο του " Profit and Loss".

Αυτό έχει μεγάλη σημασία για τη συζήτηση σχετικά με τον "καπιταλισμό των ενδιαφερομένων μερών", διότι σημαίνει ότι, στο βαθμό που η μέτρηση του κέρδους και των ζημιών προεξοφλείται για χάρη ανταγωνιστικών στόχων (όπως η εξυπηρέτηση άλλων "ενδιαφερομένων μερών"), οι κυρίαρχοι καταναλωτές εκθρονίζονται, αγνοούνται και εξαθλιώνονται σε μεγάλο βαθμό.

Τώρα είναι τουλάχιστον πιθανό ότι τα πρότυπα ESG δεν είναι ανταγωνιστικά, αλλά μάλλον συμπληρωματικά προς τη μέτρηση κερδών και ζημιών και, συνεπώς, εξυπηρετούν τους καταναλωτές. Στην πραγματικότητα, αυτό είναι ένα μεγάλο μέρος του εμπορικού λόγου των ESG: ότι οι εταιρείες που υιοθετούν και τηρούν τα πρότυπα ESG θα απολαμβάνουν υψηλότερα μακροπρόθεσμα κέρδη, επειδή η απεμπλοκή τους από την εμμονή τους στις βραχυπρόθεσμες αποδόσεις των μετόχων θα τους επιτρέψει να υιοθετήσουν πιο "βιώσιμες" επιχειρηματικές πρακτικές.

Σε μια ελεύθερη αγορά, το αν αυτή η υπόσχεση θα εκπληρωνόταν ή όχι θα έπρεπε να αποφασίσουν οι κυρίαρχοι καταναλωτές, και η ESG θα ανέβαινε ή θα έπεφτε ανάλογα με την αξία της.

Όποιος συμμορφώνεται κερδίζει

Δυστυχώς, η οικονομία της αγοράς μας απέχει πολύ από το να είναι ελεύθερη. Το κράτος έχει διαμορφώσει τις κεφαλαιαγορές προς όφελος της ελίτ των υποτακτικών του στη χρηματοπιστωτική βιομηχανία: όπως οι χοντροκέφαλοι του " Who Cares Wins " που ξεκίνησαν την προσπάθεια για την ESG το 2004 υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών.

Ένας από τους κυριότερους τρόπους με τους οποίους το κράτος χειραγωγεί τις αγορές είναι η πολιτική της κεντρικής τράπεζας.

Η τεράστια ποσότητα νεοσύστατου χρήματος που η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ και άλλες κεντρικές τράπεζες έχουν διοχετεύσει στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα τα τελευταία χρόνια έχει μεταφέρει τεράστια ποσά πραγματικού πλούτου στα ιδρύματα αυτά από το ευρύ κοινό. Ως αποτέλεσμα, τα ιδρύματα αυτά -μεγάλες τράπεζες και επενδυτικές εταιρείες- είναι τώρα πολύ περισσότερο υπόχρεα στο κράτος και πολύ λιγότερο υπόχρεα στους καταναλωτές για τον πλούτο τους.

Όπως λένε, "όποιος πληρώνει τον μουσικό, ορίζει τη μελωδία". Έτσι, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι αυτά τα ιδρύματα σκοντάφτουν πάνω από τον εαυτό τους για να επιβιβαστούν στο άρμα της ESG του κράτους.

Και αυτό σημαίνει ότι και οι μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις πρέπει να ενταχθούν στο πρόγραμμα ESG, αν θέλουν πρόσβαση στη δεξαμενή χρήματος της Fed και, συνεπώς, στο κεφάλαιο. Ιδιαίτερα καθώς ο μέσος καταναλωτής φτωχαίνει όλο και περισσότερο λόγω των καταστροφικών οικονομικών πολιτικών, το κίνητρο για τις εταιρείες να κερδίζουν κέρδη από την αγορά ικανοποιώντας τους καταναλωτές αντικαθίσταται σταδιακά από το κίνητρο να αποκτήσουν πρόσβαση στη ροή της λείας της Fed ικανοποιώντας τα "κοινωνικά" πρότυπα του κράτους.

Ελέγχοντας όλο και περισσότερο τις ροές κεφαλαίων, το κράτος αποκτά όλο και μεγαλύτερο έλεγχο σε ολόκληρη την οικονομία.

Αυτό μπορεί να εξηγήσει την πρόσφατη προθυμία τόσων πολλών εταιρειών να αποξενώσουν τους πελάτες τους και να θυσιάσουν τα κέρδη τους στο βωμό της "πράσινης" και "αφυπνιστικής" πολιτικής.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο Klaus Schaub, ο κατεξοχήν υπέρμαχος της "Μεγάλης Επαναφοράς", είναι επίσης συν-συγγραφέας ενός βιβλίου με τίτλο Stakeholder Capitalism. Το συμπέρασμα του καπιταλισμού των ενδιαφερομένων είναι ότι το κράτος αντικαθιστά τον καταναλωτή ως τον υπέρτατο ενδιαφερόμενο στην οικονομία. Το αρρωστημένο αστείο του καπιταλισμού των ενδιαφερομένων είναι ότι "μεταρρυθμίζει" τον καπιταλισμό μετατρέποντάς τον σε μια μορφή σοσιαλισμού.