Άρθρο του Lawrence W. Reed για το Foundation for Economic Education

 Όταν σκεφτόμαστε την αρχαία Αίγυπτο, οι περισσότεροι από εμάς θυμόμαστε πρώτα τα πιο διάσημα και ξεχωριστά χαρακτηριστικά της: πυραμίδες, φαραώ και Νείλο. Ως οικονομικός ιστορικός, ήλπιζα στην αρχή της πρόσφατης έρευνας ότι ένα υγιές νόμισμα θα μπορούσε να είναι άλλη μια διάκριση των Αιγυπτίων που θα ανακάλυπτα.

Δυστυχώς, η ιστορία τους είναι λίγο πολύ η ίδια που συναντάμε σε όλη την ιστορία και σε όλο τον κόσμο: Το χρήμα μονοπωλείται από κυβερνητικούς αξιωματούχους, οι οποίοι στη συνέχεια εξαπατούν τον λαό με την υποτίμησή του - που σημαίνει ότι αραιώνουν την περιεκτικότητα σε πολύτιμο μέταλλο στα νομίσματα, τυπώνουν πάρα πολλά από αυτά αν είναι χάρτινα, ή και τα δύο. Η Αίγυπτος δεν αποτελεί εξαίρεση, αν και η εμπειρία της είναι πλούσια σε πολύχρωμους δράστες, από δεκαπέντε φαραώ με το όνομα Πτολεμαίος μέχρι την Κλεοπάτρα του Σαίξπηρ και του Χόλιγουντ.

Για αρκετές χιλιάδες χρόνια, οι Αιγύπτιοι έκαναν ανταλλαγές και πληρωμές σε είδος (οι φόροι, για παράδειγμα, συχνά πληρώνονταν σε σιτηρά). Ένα μείγμα χρυσού και αργύρου που ονομαζόταν "ήλεκτρο" συμμετείχε σε μεγάλες συναλλαγές μεταξύ λίγων ελίτ, αλλά δεν κυκλοφορούσε ευρέως. Αν και η νομισματοκοπία έκανε το ντεμπούτο της στην ανατολική Μεσόγειο γύρω στο 650 π.Χ., χρειάστηκαν τρεις ακόμη αιώνες για να εμφανιστεί στην Αίγυπτο. Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος από τη βορειοελλαδική περιοχή της Μακεδονίας εκδίωξε τους Πέρσες από την Αίγυπτο το 332 π.Χ., ίδρυσε την πόλη της Αλεξάνδρειας και έθεσε τις βάσεις για 300 χρόνια ελληνικής κυριαρχίας επί των κατοίκων του Νείλου.

Ο ίδιος ο Αλέξανδρος παρέμεινε στην Αίγυπτο για λιγότερο από ένα χρόνο πριν αναχωρήσει για περαιτέρω κατακτήσεις στην Ανατολή. Όταν πέθανε στη Βαβυλώνα το 323 π.Χ. σε ηλικία 32 ετών, ο στρατηγός και έμπιστός του Πτολεμαίος έγινε ο πρώτος δυναστικός ηγέτης μιας "εξελληνισμένης" (με ελληνικές επιρροές) Αιγύπτου. Κάθε άνδρας της γενιάς του πήρε το ίδιο όνομα μέχρι τον τελευταίο, τον Πτολεμαίο XV. Όταν μια γυναίκα στη σειρά διαδοχής ανέβαινε στο θρόνο, έπαιρνε ένα από τα τρία ονόματα: Αρσινόη, Βερενίκη ή Κλεοπάτρα. Αυτή που όλοι γνωρίζουμε από τα μαθήματα αρχαίας ιστορίας, την οποία υποδύθηκε η Ελίζαμπεθ Τέιλορ στην οσκαρική χολιγουντιανή υπερπαραγωγή του 1963, ήταν η Κλεοπάτρα Ζ΄, η τελευταία κυβερνήτης της Αιγύπτου πριν από την έναρξη της ρωμαϊκής κατοχής το 30 π.Χ.

Οι Έλληνες εισήγαγαν το νόμισμα στην Αίγυπτο κατά τη βασιλεία του Πτολεμαίου Α. Μέχρι το τέλος της βασιλείας του Πτολεμαίου Β' το 246 π.Χ., η απλότητα και η αποτελεσματικότητα της οικονομίας του χρήματος κατέστησαν δυνατή μια άνθηση του εμπορίου που προηγουμένως ήταν αδιανόητη μόνο μέσω της ανταλλαγής. Κατά τη διάρκεια αυτής της πρώιμης περιόδου εξελληνισμού, κατασκευάστηκαν η μυθική Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας (με τους 700.000 παπύρους κύλινδρους) και ο τεράστιος Φάρος (το ψηλότερο κτίριο στον πλανήτη και ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου). Η Αλεξάνδρεια βρισκόταν καθ' οδόν για να καταταγεί ως η πιο όμορφη μητρόπολη της Μεσογείου.

Ο συγγραφέας και ιστορικός Dr. Bob Brier, αιγυπτιολόγος στο Long Island University, υποστηρίζει ότι οι τρεις πρώτοι Πτολεμαίοι ήταν οι καλοί. Οι διάδοχοί τους ήταν τύραννοι και δολοφόνοι, βασανίζοντας και σκοτώνοντας ακόμη και τα ίδια τους τα μέλη της οικογένειάς τους σε μάλλον καθημερινή βάση. Ο λόρδος Acton ήξερε τι έλεγε όταν έγραφε: "Κάθε εξουσία τείνει να διαφθείρει- η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα". Η διαφθορά του νομίσματος δεν ήταν παρά μία από τις πολλές αμαρτίες των Πτολεμαίων.

Δύο δεκαετίες μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου, το πολύτιμο μέταλλο τόσο στα ασημένια όσο και στα χρυσά αιγυπτιακά νομίσματα δραχμών έπεσε στο 80% του αρχικού τους βάρους.

"Το διαμέτρημα του πτολεμαϊκού νομίσματος στο σύνολό του ποικίλλει έντονα", εξηγεί η Arienne King, "καθώς οι μεταγενέστεροι μονάρχες υποβάθμισαν το νόμισμα μειώνοντας το ποσοστό των πολύτιμων μετάλλων προκειμένου να χρηματοδοτήσουν πολέμους ή να αντιμετωπίσουν οικονομικές δυσκολίες".

Ο νομισματικός ανταγωνισμός απαγορεύτηκε υπό τους Πτολεμαίους. Όλοι, ακόμη και οι ξένοι έμποροι που ήθελαν να κάνουν δουλειές στην Αίγυπτο, υποχρεώνονταν να ανταλλάσσουν αμέσως άλλα νομίσματα με Αιγυπτιακά. Ήταν υποχρεωμένοι να το κάνουν σε κυβερνητικά γραφεία, πράγμα που σήμαινε ότι η κυβέρνηση αποκόμιζε όλα τα κέρδη από τις συναλλαγές.

Ο ετήσιος πληθωρισμός των τιμών στην Αίγυπτο σήμερα πλησιάζει το 40%, για τον ίδιο λόγο που ξεπέρασε ακόμη και αυτό το ισχυρό ποσοστό πριν από περισσότερα από 2.000 χρόνια - συγκεκριμένα, η κυβέρνηση στο Κάιρο τύπωσε πάρα πολλές χάρτινες λίρες, όπως και οι Πτολεμαίοι στην Αλεξάνδρεια έκοψαν πάρα πολλές δραχμές με υποτιμημένη περιεκτικότητα σε πολύτιμο μέταλλο.

Μπροστά στην εκτίναξη των τιμών, υποθέτετε ότι οι Πτολεμαίοι που φούσκωναν μετανόησαν μειώνοντας τις δαπάνες τους, εξισορροπώντας τους προϋπολογισμούς τους και αποκαθιστώντας το υγιές χρήμα; Κάτι τέτοιο θα ήταν πολύ ασυγχρόνιστο με την αυξανόμενη διαφθορά τους, οπότε η απάντηση είναι ένα ηχηρό ΟΧΙ! Αντ' αυτού, επέβαλαν εκτεταμένους ελέγχους μισθών και τιμών.

Στο βιβλίο " The Economic Life of the Ancient World" (Η οικονομική ζωή του αρχαίου κόσμου), ο Γάλλος ιστορικός Jean-Philippe Lévy αποκαλύπτει,

Ο έλεγχος πήρε τρομακτικές διαστάσεις. Υπήρχε ένας ολόκληρος στρατός επιθεωρητών... Στα χωριά, όταν οι αγρότες που είχαν αηδιάσει με όλες αυτές τις ενοχλήσεις έφευγαν, αυτοί που παρέμεναν ήταν υπεύθυνοι για την παραγωγή των απόντων. Η πίεση που ασκούσαν [οι επιθεωρητές] έφτανε μέχρι τη σκληρότητα και τα βασανιστήρια... Μετά από μια περίοδο λάμψης, η Αιγυπτιακή οικονομία κατέρρευσε... όπως και η πολιτική της σταθερότητα.

Ο Πτολεμαίος ΧΙΙ κυβέρνησε από το 80 έως το 58 π.Χ. και στη συνέχεια ξανά από το 55 π.Χ. έως το θάνατό του το 51. Χρεωμένος ως τα μπούνια στους Ρωμαίους πιστωτές, μεθόδευσε μια μαζική υποτίμηση του αργυρού νομίσματος. Όταν τελείωσε, ο άργυρος του νομίσματος ήταν μόλις 33%. Σύμφωνα με έναν άλλο Γάλλο ιστορικό, τον Michel Chauveau, ο οποίος συνέγραψε ένα συναρπαστικό βιβλίο πριν από ένα τέταρτο του αιώνα με τίτλο Egypt in the Age of Cleopatra (Η Αίγυπτος στην εποχή της Κλεοπάτρας), οι χρηματικές αταξίες του Πτολεμαίου ΧΙΙ σηματοδότησαν "την οικονομική κατάρρευση" της δυναστείας, καθώς και "το προοίμιο των πολιτικών θανάτων της".

Η Κλεοπάτρα Ζ΄ κληρονόμησε τον οικονομικό εφιάλτη που δημιούργησαν οι προκάτοχοί της, αλλά τον επιδείνωσε μειώνοντας το ασήμι στο νόμισμα της Αιγύπτου κατά 50 τοις εκατό. Οι περιπτύξεις της με τον Ιούλιο Καίσαρα και τον Μάρκο Αντώνιο δεν είχαν καλή κατάληξη. Η τελευταία Αιγύπτια Φαραώ, πέθανε από το ίδιο της το χέρι το 30 π.Χ., ανοίγοντας τον δρόμο στον Οκταβιανό (τον μετέπειτα αυτοκράτορα Αύγουστο) να ενσωματώσει την Αίγυπτο ως επαρχία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Έτσι, αποδεικνύεται ότι η Αίγυπτος δεν αποτελούσε εξαίρεση στον κανόνα ότι οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να είναι αξιόπιστες με τα χρήματα. Είναι ένα μάθημα της νομισματικής ιστορίας τόσο μονότονο και επαναλαμβανόμενο που μπορώ τώρα να αφιερώσω τον χρόνο μου στην εύρεση εκείνης της σπάνιας περίπτωσης κατά την οποία μια κυβέρνηση μονοπώλησε το χρήμα και στη συνέχεια το βελτίωσε με κάποιο μόνιμο τρόπο.

Ευχηθείτε μου καλή τύχη.

Why Not Just Print More Money?

https://www.youtube.com/watch?v=jmmfT0JnvPc