Rothbard: Κατανόηση της Τραπεζικής Ιστορίας από μια Αυστριακή οπτική

A History of Money and Banking in the United States: The Colonial Era to World War II του Murray N. Rothbard

Επιμέλεια και εισαγωγή από τον Joseph T. Salerno

(Auburn, Alabama: Ludwig von Mises Institute, 2002; 510 pages)

Το βιβλίο «A History of Money and Banking in the United States» αποτελείται από μια συλλογή δοκιμίων του Murray N. Rothbard, τα οποία συνέταξε και επιμελήθηκε ο Joseph T. Salerno. Πρόκειται για την πιο ολοκληρωμένη και διαφωτιστική πραγματεία για την ιστορία του χρήματος και των τραπεζών (όχι μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και, σε μεγάλο βαθμό, στον υπόλοιπο κόσμο) που έχει γραφτεί μέχρι σήμερα. Εν ολίγοις, το έργο αυτό αποτελεί την πιο διαφωτιστική ιστορική ερμηνεία, από τη σκοπιά της Αυστριακής σχολής, της εξέλιξης του χρήματος και των τραπεζών κατά τα τελευταία σχεδόν 250 χρόνια. Ως εκ τούτου, όλοι οι μελετητές που επιθυμούν να κατανοήσουν και να παρακολουθήσουν με συνεκτικό τρόπο την εξέλιξη των νομισματικών και τραπεζικών γεγονότων σε όλο τον κόσμο πρέπει να διαβάσουν και να εξοικειωθούν με αυτό το βιβλίο. Στην πραγματικότητα, ξεπερνά κατά πολύ εκείνο που έγραψαν οι Friedman και Schwartz για το ίδιο θέμα. Σήμερα, το βιβλίο τους είναι δυστυχώς το πιο γνωστό και μάλιστα θεωρείται ευρέως ως η πεμπτουσία της ιστορίας της εξέλιξης του χρήματος στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Το μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα του βιβλίου του Rothbard σε σχέση με το βιβλίο των Friedman και Schwartz έγκειται στο πολύ ανώτερο θεωρητικό πλαίσιο (με επίκεντρο την Αυστριακή θεωρία του χρήματος, του κεφαλαίου και των κύκλων) του πρώτου σε αντίθεση με τον χονδροειδή μακροοικονομικό μονεταρισμό του δεύτερου (μια οπτική που οι συγγραφείς του υιοθέτησαν από τους Fisher και Mitchell). Κάθε σοβαρός οικονομολόγος που έχει την ευκαιρία να μελετήσει και να συγκρίνει τα δύο βιβλία θα καταλήξει σχεδόν αναπόφευκτα στο συμπέρασμα ότι μόνο ο Rothbard, με την εις βάθος θεωρητική του κατάρτιση και τα αξιοσημείωτα χαρίσματά του ως ιστορικού, είναι σε θέση να ρίξει φως στον κόσμο γύρω μας και στο πώς εξελίχθηκε σε αυτό που είναι σήμερα. Μόνο το βιβλίο του Benjamin Anderson Economics and the Public Welfare είναι συγκρίσιμο με το έργο του Rothbard που εξετάζουμε, αν και η περίοδος για την οποία γράφει ο Anderson είναι πολύ μικρότερη και στην πραγματικότητα καλύπτει μόνο τα γεγονότα μεταξύ των δύο παγκόσμιων πολέμων του περασμένου αιώνα.

Αντίθετα, το βιβλίο του Rothbard αρχίζει να παρακολουθεί την εξέλιξη του χρήματος και των τραπεζών από την αποικιακή περίοδο και την εποχή της Αμερικανικής Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας. Αυτή η προσέγγιση είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση όχι μόνο του γιατί τα ασημένια νομίσματα που εξέδιδε η Ισπανία («ισπανικά δολάρια») ήταν τόσο σημαντικά στις Ηνωμένες Πολιτείες για πολλά χρόνια κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, αλλά επίσης και κυρίως των διαφόρων προσπαθειών των κρατιστών του Hamiltonian να δημιουργήσουν μια εθνική τράπεζα - προσπάθειες που, ευτυχώς, απέτυχαν μέχρι τη δημιουργία της Ομοσπονδιακής Τράπεζας το 1913.

Όπως εξηγεί με μεγάλη σαφήνεια ο Rothbard, στο μεγαλύτερο μέρος του δέκατου ένατου αιώνα επικράτησε η παράδοση των προέδρων Jefferson, Jackson και Cleveland από το μεγάλο Δημοκρατικό Κόμμα, το οποίο υποστηριζόταν από μια συνεχώς αυξανόμενη ομάδα (λόγω της μετανάστευσης Ιρλανδών Καθολικών και Γερμανών Λουθηρανών) και υπερασπιζόταν τον μέγιστο βαθμό laissez-faire καθώς και ένα ισχυρό, μη πληθωριστικό νομισματικό σύστημα που είχε τις ρίζες του στον χρυσό. Ο Rothbard γράφει επίσης ότι, από το 1896 και μετά, αυτή η ελευθεριακή, υπέρ του χρυσού παράδοση του Δημοκρατικού Κόμματος εγκαταλείφθηκε, κυρίως λόγω της αρνητικής επιρροής του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος και μιας νέας ιδεολογίας που βασιζόταν στην «υποχρεωτική καρτελοποίηση μέσω μιας σύμπραξης της μεγάλης κυβέρνησης, των επιχειρήσεων, των συνδικάτων, των τεχνοκρατών και των διανοουμένων» (σελ. 179), μια ιδεολογία που δεν έπαψε να αναπτύσσεται, να επεκτείνεται και να ισχυροποιείται μέχρι σήμερα.

Θεωρώ μια άλλη μεγάλη αρετή αυτού του βιβλίου ιδιαίτερα σημαντική. Στο κεφάλαιο 8 του δικού μου βιβλίου Money, Bank Credit, and Economic Cycles, δείχνω με θεωρητικούς όρους ότι η κεντρική τράπεζα προκύπτει αναπόφευκτα από την άσκηση της τραπεζικής με κλασματικά αποθεματικά. Αυτό συμβαίνει επειδή οι ίδιοι οι ιδιώτες τραπεζίτες είναι πάντα οι κύριοι ενδιαφερόμενοι και η κινητήρια δύναμη πίσω από τη δημιουργία μιας κεντρικής τράπεζας, η οποία, ως δανειστής έσχατης καταφυγής, όχι μόνο ενορχηστρώνει την ταυτόχρονη πιστωτική επέκταση του συστήματος, αλλά επίσης και το σημαντικότερο, είναι σε θέση να σώζει τις ιδιωτικές τράπεζες κάθε φορά που έχουν προβλήματα ρευστότητας και βρίσκονται σε κρίση, όπως η εμπειρία και η Αυστριακή θεωρία του κύκλου αποδεικνύουν και καταδεικνύουν ότι πρέπει να συμβαίνει ξανά και ξανά σε τακτική βάση. Λοιπόν, η συναρπαστική ιστορία του Rothbard για τη δημιουργία της κεντρικής τράπεζας εξηγεί με λεπτομερή και εξαιρετικά τεκμηριωμένο τρόπο ότι ήταν οι κύριοι ιδιώτες τραπεζίτες, με επικεφαλής τον Morgan και τον Rockefeller, που πίεσαν και εξασφάλισαν, σε πείσμα όλων, τη δημιουργία το 1913 της Αμερικανικής κεντρικής τράπεζας, και έτσι, το βιβλίο του Rothbard επιβεβαιώνει και υποστηρίζει πλήρως αυτό που αποδεικνύω θεωρητικά στο δικό μου. Ο Rothbard εξηγεί επίσης ότι η υποτιθέμενη αποκέντρωση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, ως διακριτικό χαρακτηριστικό σε σχέση με άλλες κεντρικές τράπεζες, είναι περισσότερο κοσμητική παρά οτιδήποτε άλλο και προέκυψε από την πολιτική υποχρέωση να διατηρηθεί τουλάχιστον η εμφάνιση του συστήματος της πολυεπίπεδης, πυραμιδοειδούς επέκτασης από τις τράπεζες της Νέας Υόρκης στις χιλιάδες τοπικές τράπεζες που χαρακτήριζε πάντα το Αμερικανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα. (Ο Rothbard απεικονίζει γραφικά αυτό το πυραμιδικό σύστημα στη σελίδα 138 του βιβλίου του).

Επιπλέον, σε πλήρη αντίθεση με τον Friedman και τους περισσότερους από τους μονεταριστές και Κεϋνσιανούς οπαδούς του, οι οποίοι θεωρούν τον αποπληθωρισμό ασύμβατο με την οικονομική ανάπτυξη, ο Rothbard προσφέρει μια πολύ πειστική εξήγηση της αποπληθωριστικής περιόδου που διήρκεσε από το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου έως τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η περίοδος αυτή χαρακτηριζόταν από μια αύξηση της παραγωγικότητας και της ευημερίας που δεν είχε παρατηρηθεί ποτέ πριν στις Ηνωμένες Πολιτείες, και δεδομένου ότι η αύξηση αυτή υπερέβαινε την αύξηση της προσφοράς χρήματος, οδήγησε σε κοσμικό αποπληθωρισμό άνω του 1% ετησίως, με ονομαστικά επιτόκια 3,5% και μια εξαιρετική συσσώρευση κεφαλαίου. Εν ολίγοις, το καλύτερο δυνατό οικονομικό σενάριο.

Τέλος, θα ήθελα να σχολιάσω την απολύτως λαμπρή ανάλυση του Rothbard σχετικά με τον αντίκτυπο που άσκησαν η Μεγάλη Ύφεση του 1929 και ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος στον Αμερικανικό τραπεζικό και νομισματικό κόσμο. Αρχικά, σε αντίθεση με την επιβλαβή, λανθασμένη ερμηνεία του Friedman ότι η Μεγάλη Ύφεση οφειλόταν στο ότι η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ δεν έδινε αρκετό χρήμα, ο Rothbard δείχνει ότι η Fed στην πραγματικότητα εφάρμοσε πολιτικές πολύ έντονης ποσοτικής χαλάρωσης (για παράδειγμα, αγοράζοντας πάνω από το μισό του κρατικού χρέους που εκδόθηκε για να χρηματοδοτήσει το τεράστιο δημόσιο έλλειμμα, σελ. 294). Επιπλέον, ο Rothbard εξηγεί ότι αυτή η τεράστια νομισματική ένεση ήταν αντιπαραγωγική και αυτοκαταστροφική, αφού το μόνο που έκανε ήταν να αυξήσει ακόμη περισσότερο τη ζήτηση για χρήμα, σε ένα περιβάλλον στο οποίο η αβεβαιότητα αυξανόταν επειδή οι κανονισμοί και ο προστατευτισμός πολλαπλασιάζονταν δεξιά και αριστερά.

Εξαιρετική είναι επίσης η περιγραφή του Rothbard για τη φρενίτιδα των ρυθμίσεων και του παρεμβατισμού που επιβλήθηκαν στη χώρα με πρόσχημα τη Μεγάλη Ύφεση και θα κορυφωθούν με θεσμούς τόσο επιβλαβείς όσο η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, τα υποχρεωτικά λογιστικά πρότυπα και οι τραπεζικοί νόμοι του 1933 και του 1935. Εξίσου λαμπρή είναι η ιστορική του ανάλυση της συνενοχής που υπήρχε μεταξύ της Τράπεζας της Αγγλίας (Montagu Norman) και της Ομοσπονδιακής Τράπεζας (Benjamin Strong) και η οποία οδήγησε τις Ηνωμένες Πολιτείες να ακολουθήσουν μια εξαιρετικά έντονη πληθωριστική πολιτική κατά τα έτη που ακολούθησαν τη μεταπολεμική επιστροφή της Αγγλίας στον κανόνα του χρυσού, αφού διέπραξε το πολύ σοβαρό σφάλμα να αποκαταστήσει την προ του Α' Παγκοσμίου Πολέμου ισοτιμία της λίρας με τον χρυσό. Διαβάζουμε, εν ολίγοις, ότι εγκαθιδρύθηκε ένας ψευδο-χρυσός κανόνας (κανόνας ανταλλαγής χρυσού) με βάση τη λίρα, και τέθηκαν κάθε είδους εμπόδια για να εμποδιστούν οι κεντρικές τράπεζες άλλων χωρών να εξαργυρώσουν τις λίρες τους σε χρυσό. Αυτό διήρκεσε έως ότου η Τράπεζα της Γαλλίας, κατόπιν συμβουλής του Charles Rist και εξαργυρώνοντας τις χάρτινες λίρες σε χρυσό, ανάγκασε την Αγγλία να εγκαταλείψει αυτό το ψευδο-πρότυπο χρυσού, και η Αγγλία απέτυχε να τηρήσει όλες τις δεσμεύσεις της. Η ιστορία επαναλήφθηκε αργότερα, τηρουμένων των αναλογιών, όταν, μετά τις συμφωνίες του Bretton Woods, το δολάριο αντικατέστησε τη λίρα και τα αποθέματα σε δολάρια ήταν θεωρητικά ανταλλάξιμα με χρυσό του Fort Knox στην ισοτιμία των τριάντα πέντε δολαρίων ανά ουγγιά. Η κατάσταση αυτή διήρκεσε έως ότου, το 1971, ο Nixon αναγκάστηκε, όπως και η Αγγλία σχεδόν σαράντα χρόνια νωρίτερα, να εγκαταλείψει αυτή τη δέσμευση (ειδικά όταν η Γαλλία -στην περίπτωση αυτή υπό τον Charles de Gaulle, ο οποίος είχε συμβουλές από τον Jacques Rueff- έκανε το ίδιο όπως και πριν και αντάλλαξε την τεράστια μάζα των ευρωδολαρίων που εκδόθηκαν για τη χρηματοδότηση του πολέμου του Βιετνάμ και του Αμερικανικού κράτους πρόνοιας με χρυσό στην ισοτιμία των τριάντα πέντε δολαρίων ανά ουγγιά).

Η κατάσταση δεν έχει αλλάξει από τότε, και ήταν μάλλον προφητικό το γεγονός ότι ο Rothbard, το 1976, είχε οραματιστεί τη δημιουργία του ευρώ ως ένα ισχυρό νόμισμα συναλλάγματος, το οποίο, στην παράδοση του Γερμανικού μάρκου, θα μπορούσε να γίνει ένα μοντέλο νομισματικής σταθερότητας ικανό να απειλήσει τη νομισματική ηγεσία του δολαρίου των Ηνωμένων Πολιτειών. (Παρ' όλα αυτά, δυστυχώς, σήμερα βλέπουμε ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα δεν έχει ακόμη σταθεί στο ύψος των περιστάσεων και, αντίθετα, έχει βυθιστεί σε πληθωριστική υποταγή προς την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ και, με τον τρόπο αυτό, έχει προδώσει όλες τις ιδρυτικές της αρχές). Στην πραγματικότητα, στην τελευταία παράγραφο του βιβλίου του Rothbard, διαβάζουμε τα εξής (σελ. 490): «Ίσως η πιο πιθανή πρόβλεψη είναι ο σχηματισμός ενός νέου Ευρωπαϊκού νομισματικού μπλοκ με σκληρό χρήμα, το οποίο θα μπορούσε τελικά να είναι αρκετά ισχυρό ώστε να αμφισβητήσει το δολάριο, τόσο πολιτικά όσο και οικονομικά. Σε αυτή την περίπτωση, το πρότυπο του δολαρίου θα καταρρεύσει πιθανότατα, και μπορεί να δούμε μια επιστροφή στα νομισματικά μπλοκ της δεκαετίας του 1930, με το Ευρωπαϊκό μπλοκ αυτή τη φορά σε σκληρότερη και οιονεί χρυσή βάση. Είναι τουλάχιστον πιθανό το μέλλον να δει τον χρυσό και τα σκληρά Ευρωπαϊκά νομίσματα να εκθρονίζουν επιτέλους το θριαμβευτικό αλλά όλο και πιο αβέβαιο δολάριο».

Εν ολίγοις, πρόκειται για ένα απολύτως αξιοσημείωτο βιβλίο που εκθέτει τον πληθωρισμό συγγραφέων όπως ο Fisher και ακόμη και ο ίδιος ο Friedman και είναι γεμάτο λεπτομέρειες και νόστιμα μεζεδάκια (παρά την περιστασιακή αναφορά ονομάτων και την επικάλυψη μεταξύ των διαφόρων άρθρων), όπως όταν ο Rothbard μας λέει ότι ο θεωρητικός της νομισματικής θεωρίας Lauchlin Currie αποδείχθηκε Ρώσος κατάσκοπος και αναγκάστηκε να πεθάνει εξόριστος στην Κολομβία. Κατά τη γνώμη μου, το βιβλίο περιέχει πολύ λίγα λάθη. (Ίσως το σημαντικότερο θα ήταν ότι ο Rothbard κρίνει πολύ αυστηρά τον νόμο Glass-Steagall του 1933, χωρίς να τον αναγνωρίζει ως ένα βήμα - αν και πολύ δειλό - προς την κατεύθυνση ενός ποσοστού αποθεματικών 100 τοις εκατό, δεδομένου ότι ο νόμος απαιτούσε τουλάχιστον τον διαχωρισμό της εμπορικής τραπεζικής από τη βιομηχανική τραπεζική και, για παράδειγμα, οδήγησε τον Morgan να ιδρύσει τη Morgan Stanley ως επενδυτική τράπεζα ξεχωριστά από την κύρια τράπεζά του).