Publius Rutilius Rufus: Ο τελευταίος έντιμος άνθρωπος της Ρώμης

Άρθρο του  Lawrence W. Reed  για το Foundation for Economic Education

 Ο Διογένης από τη Σινώπη, που εξορίστηκε για την υποτίμηση του νομίσματος από την πόλη του στη σημερινή βορειοκεντρική Τουρκία, επέλεξε να ζητιανεύει στους δρόμους της Κορίνθου και της Αθήνας, να ζει σε ένα πήλινο πιθάρι και να αποφεύγει κάθε είδους πλούτο. Συχνά λέγεται η ιστορία ότι περπατούσε στους δρόμους με ένα φανάρι, αναζητώντας μάταια έναν τίμιο άνθρωπο. Συχνά αντιμετώπιζε τους ανθρώπους με απαξιωτικές χειρονομίες, συμπεριλαμβανομένης μιας που περιλάμβανε το μεσαίο δάχτυλο. Θεωρείται ιδρυτής της αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφικής σχολής που είναι γνωστή ως Κυνισμός. Στα 80 του χρόνια, πέθανε την ίδια χρονιά με τον Μέγα Αλέξανδρο (323 π.Χ.).

Ο Διογένης ήταν σίγουρα ένας παράξενος τύπος, αλλά μπορούμε να εκτιμήσουμε την ιδέα της αναζήτησης τίμιων ανδρών (και γυναικών). Στις μέρες μας, φαίνεται όλο και πιο δύσκολο να τους βρούμε. Μια πρόσφατη δημοσκόπηση της Gallup διαπίστωσε ότι ακόμη και οι επαγγελματίες που αξιολογούνται με τον υψηλότερο βαθμό για την εντιμότητά τους (νοσηλευτές, γιατροί και φαρμακοποιοί) έχουν υποχωρήσει στην αντίληψη του κοινού. Μια ακόμη πιο ανησυχητική δημοσκόπηση του 2021 διαπίστωσε ότι η πλειοψηφία των Αμερικανών πιστεύει πλέον ότι η αλήθεια είναι υποκειμενική και ότι δεν υπάρχουν ηθικά απόλυτα, γεγονός που υποδηλώνει ότι πάρα πολλοί άνθρωποι δεν θα μπορούσαν ούτως ή άλλως να ξεχωρίσουν έναν τίμιο άνθρωπο από έναν ανέντιμο.

Πριν προχωρήσω, επιτρέψτε μου να εξομολογηθώ. Είμαι από εκείνους τους ανθρώπους που σκέφτονται τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κάθε μέρα. Μας μιλάει σε όλους τους αιώνες. Εδώ είναι ένα απόσπασμα.

Κατά τις τελευταίες δεκαετίες της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, καθώς οι ελευθερίες της κατέρρεαν και η δικτατορία της μετέπειτα αυτοκρατορίας διαφαινόταν, η ειλικρίνεια παρήκμαζε με κάθε διαδοχική γενιά - ένας οιωνός που θα πρέπει να σκεφτούμε πολύ και έντονα σήμερα. Μεταξύ των διδαγμάτων της Ρωμαϊκής εμπειρίας είναι και το εξής: Η ελευθερία είναι τελικά ασύμβατη με την ευρεία αδιαφορία για την αλήθεια. Μια κοινωνία ψευτών υποκύπτει στον τύραννο που φέρνει "τάξη" στο χάος και τη διαφθορά της.

Σε ένα βιβλίο που συνιστώ ανεπιφύλακτα, The Lives of the Stoics: The Art of Living from Zeno to Marcus Aurelius, οι συγγραφείς Ryan Holiday και Stephen Hanselman μας μιλούν για έναν άνδρα που ονομαζόταν Publius Rutilius Rufus (158 π.Χ.-78 π.Χ.). Τον θεωρούν ως "τον τελευταίο τίμιο άνθρωπο" της ετοιμοθάνατης Δημοκρατίας. Αν και αυτή η περιγραφή περιέχει σίγουρα άφθονη υπερβολή για να τονίσει ένα σημείο, η εξαιρετική εντιμότητα του Rufus ήταν όντως αξιοσημείωτη στην εποχή του, επειδή δεν ήταν πλέον ο κανόνας σε μια παρακμιακή εποχή. Όπως θα σημείωνε ο Mark Twain πολλούς αιώνες αργότερα, "ένας τίμιος άνθρωπος στην πολιτική λάμπει περισσότερο απ' ό,τι θα λάμπει αλλού".

Ο Rufus, ο θείος του Ιουλίου Καίσαρα (η αδελφή του Rutilia ήταν η γιαγιά του Καίσαρα από τη μητέρα του), διέγραψε μια λαμπρή καριέρα στο Ρωμαϊκό στρατό. Οι υπό τις διαταγές του ήταν γνωστοί ως "οι καλύτερα εκπαιδευμένοι, οι πιο πειθαρχημένοι και οι πιο γενναίοι" των λεγεώνων. Συγκέντρωσε τεράστιο σεβασμό λόγω των Στωικών αρετών του - της ανδρείας, της εγκράτειας, της σοφίας και της δικαιοσύνης. Το 105 π.Χ., υπηρέτησε στο ανώτατο πολιτικό αξίωμα της Δημοκρατίας, το αξίωμα του ύπατου. Ήταν αδιάφθορος, πράγμα που σήμαινε ότι αποτελούσε στόχο για όσους δεν ήταν.

Είχε γίνει κοινή πρακτική στην ύστερη Δημοκρατία η κυβέρνηση να προσλαμβάνει ιδιώτες για την είσπραξη των φόρων. Αυτοί οι "publicani" συχνά αποσπούσαν από τα θύματά τους περισσότερα από όσα απαιτούσαν οι φόροι, επειδή έτσι ήταν γραμμένα τα συμβόλαια. Η κυβέρνηση δεν νοιαζόταν για το τι κρατούσαν οι publicani για τον εαυτό τους, αν έπαιρνε τα προσδοκώμενα έσοδά της. Όταν ο Rufus προσπάθησε να σταματήσει τις αδικίες που δημιουργούσε αυτή η ρύθμιση, οι publicani και οι σύμμαχοί τους στη ρωμαϊκή σύγκλητο αντεπιτέθηκαν. Διοργάνωσαν μια εικονική δίκη με προκαθορισμένη ετυμηγορία και κατηγόρησαν τον Rufus για το ίδιο πράγμα για το οποίο οι ίδιοι ήταν ένοχοι: εκβιασμό και διαφθορά.

Ο ιστορικός Tom Holland στο Rubicon: The Last Years of the Roman Republic γράφει ότι η καταδίκη του Rufus ήταν "το πιο διαβόητο σκάνδαλο στη Ρωμαϊκή νομική ιστορία" και "ένα μάθημα για το πόσο επικίνδυνο μπορεί να είναι να υποστηρίξεις τις αρχαίες αξίες ενάντια στη ληστρική απληστία των διεφθαρμένων αξιωματούχων". Χωρίς καμία απολύτως απόδειξη και με όλες τις αξιόπιστες μαρτυρίες για το αντίθετο, οι κατήγοροι ισχυρίστηκαν ότι ο Rufus είχε αποσπάσει χρήματα από τη Σμύρνη στη ρωμαϊκή επαρχία της Ασίας (αυτό που σήμερα είναι η δυτική Τουρκία).

Ένας άλλος ιστορικός, ο Mike Duncan, σημειώνει: "Οι κατηγορίες ήταν γελοίες, καθώς ο Rutilius [Rufus] ήταν υπόδειγμα εντιμότητας και αργότερα θα αναφερόταν από τον Κικέρωνα ως το τέλειο πρότυπο Ρωμαίου διοικητή".

Ως τιμωρία για το κατασκευασμένο του αδίκημα, ο Rufus στάλθηκε στην εξορία, αλλά σεβόμενος την προηγούμενη υπηρεσία του, το δικαστήριο του έδωσε τη δυνατότητα να επιλέξει πού θα ήταν αυτή. Εκείνος επέλεξε τη Σμύρνη, τον τόπο που κατηγορήθηκε ότι ήταν θύμα. Όταν έφτασε εκεί, γιορτάστηκε ως ο άνθρωπος που προσπάθησε να τερματίσει τις ίδιες πρακτικές για τις οποίες είχε καταδικαστεί άδικα. Οι Ryan Holiday και Stephen Hanselman περιγράφουν αυτό που συνέβη στον Rufus ως "ένα πολύ παλιό κόλπο":

Κατηγορήστε τον τίμιο άνθρωπο για το ακριβώς αντίθετο από αυτό που κάνει, για την αμαρτία που εσείς οι ίδιοι κάνετε. Χρησιμοποιήστε τη φήμη τους εναντίον τους. Θολώστε τα νερά. Λερώστε τους με ψέματα. Διώξτε τους από την πόλη, κρατώντας τους σε ένα πρότυπο που αν εφαρμοζόταν εξίσου θα σήμαινε ότι τα διεφθαρμένα αλλά παγιωμένα συμφέροντα δεν θα επιβίωναν ποτέ... Η Σμύρνη, ευγνώμων για τις μεταρρυθμίσεις και την ευσυνείδητη εντιμότητα του ανθρώπου που κάποτε την είχε κυβερνήσει, υποδέχτηκε [τον Rufus] με ανοιχτές αγκάλες... Ο Κικέρωνας θα τον επισκεφτεί εκεί το 78 π.Χ. και θα τον αποκαλέσει "πρότυπο αρετής, παλαιάς τιμής και σοφίας".

Περίπου δεκαοκτώ αιώνες αργότερα, ο George Washington θα έγραφε: "Ελπίζω ότι θα έχω αρκετή σταθερότητα και αρετή για να διατηρήσω αυτό που θεωρώ τον πιο αξιοζήλευτο τίτλο, τον χαρακτήρα ενός τίμιου ανθρώπου". Ο Publius Rutilius Rufus ενσάρκωσε αυτό το συναίσθημα με υπερηφάνεια. Ανοικοδόμησε τη ζωή και την περιουσία του, απολάμβανε την ιδιότητα του διάσημου στη Σμύρνη και δεν επέστρεψε ποτέ στη Ρώμη. Δεν έσπασε ποτέ, δεν έθεσε σε κίνδυνο την ακεραιότητά του και δεν πικράθηκε ποτέ. Η συνείδησή του ήταν καθαρή και πολύ πιο σημαντική από την κρίση μιας στοιβαγμένης τράπουλας. Όπως παρατηρούν οι Holiday και Hanselman, "είχε κοιτάξει τον εαυτό του και τη διαφθορά γύρω του και αποφάσισε ότι, ανεξάρτητα από το τι έλεγαν ή έκαναν οι άλλοι, η δουλειά του ήταν να είναι καλός".

Αυτή είναι ουσιαστικά η δουλειά μας σήμερα - να είμαστε "καλοί" σε έναν όλο και πιο ανέντιμο κόσμο. Να είμαστε το παράδειγμα που οι άλλοι χρειάζονται και πρέπει να αναζητήσουν τη λύτρωση. Μείνετε πιστοί σε αυτό που ξέρετε ότι είναι σωστό, ανεξάρτητα από το πόσο αντιδημοφιλές μπορεί να είναι στον εχθρικό όχλο. Πηγαίνετε τελικά στην όποια ανταμοιβή σας περιμένει με το κεφάλι ψηλά, ως κάποιος που υπηρέτησε ευγενή ιδανικά παραμένοντας ο ίδιος ευγενής. Κανένα άτομο που σέβεται τον εαυτό του, που είναι κυρίαρχο και ελεύθερο, δεν θα έπρεπε ποτέ να θέλει ο επιτάφιός του να είναι: "Ήξερε τι ήταν σωστό, αλλά για χάρη της σκοπιμότητας απέτυχε να το κάνει".

Είναι εντάξει να φωνάξετε "Αμήν!" Είναι ακόμα πιο εντάξει να το εννοείς και να το ζεις.

Για πρόσθετες πληροφορίες, βλ:

An Interview with Mike Duncan, author of The Storm Before the Storm απο το The Daily Stoic 

Publius Rutilius Rufus, The Man Who Could Not Be Corrupted απο το The Daily Stoic 

Rubicon: The Last Years of the Roman Republic απο τον Tom Holland 

Are We Rome? απο τον  Lawrence W. Reed 

Lives of the Stoics: The Art of Living from Zeno to Marcus Aurelius απο τους Ryan Holiday και Stephen Hanselman