Οι πρώτες γραμμές του γλωσσικού πολέμου

Η γλώσσα είναι το τέλειο όργανο της αυτοκρατορίας.

-Αντόνιο ντε Νεμπρίγια, επίσκοπος της Αβίλα, 1492

Ο επίσκοπος είχε δίκιο, στην εποχή του και στη δική μας. Η Ισπανία προχώρησε να γίνει η ισχυρότερη αυτοκρατορία στον κόσμο τον επόμενο αιώνα, διαδίδοντας τη μητρική της γλώσσα στην Αμερική - όπως ακριβώς ο ρωμαϊκός στρατός είχε επιβάλει τα λατινικά σε όλη την επικράτειά του και όπως ακριβώς η Βρετανική Αυτοκρατορία θα έφερνε τα αγγλικά στην Ινδία και την Αφρική. Η αμερικανική κυριαρχία τον εικοστό αιώνα σήμαινε ομοίως ότι τα αγγλικά έγιναν η προκαθορισμένη διεθνής γλώσσα των επιχειρήσεων. Οι αγγλόφωνοι σήμερα απολαμβάνουν το προνόμιο να ταξιδεύουν σε έναν κόσμο όπου οι μαρκίζες των αεροδρομίων, οι οδικές πινακίδες, τα μενού των εστιατορίων, το προσωπικό των ξενοδοχείων και οι καταστηματάρχες μας εξυπηρετούν.

Θα μπορούσαμε λοιπόν να σκεφτούμε ότι οι παγκόσμιοι γλωσσικοί πόλεμοι έχουν τελειώσει, με τα αγγλικά να έχουν ανακηρυχθεί νικητές και τα μανδαρινικά κινέζικα να είναι ο μόνος μελλοντικός αντίπαλος. Αλλά τώρα πρέπει να σκεφτούμε ποιανού τα αγγλικά θα επικρατήσουν, επειδή υπάρχει μια συνεχής μάχη για να επηρεάσει όχι μόνο τα λόγια μας, αλλά και τις ίδιες τις σκέψεις και τις πράξεις μας.

Ποια αγγλικά θα επικρατήσουν; Τα Αγγλικά των ακαδημαϊκών, των πολιτικών και των δημοσιογράφων, του Associated Press, της Modern Language Association, του Merriam-Webster και της Human Rights Campaign; Ή η φυσική, εξελισσόμενη αγγλική γλώσσα των ομιλητών και των συγγραφέων που λειτουργούν χωρίς επιβαλλόμενους περιορισμούς;

Αυτή είναι μια δύσκολη ερώτηση για να απαντηθεί, διότι η γλώσσα είναι κάτι περισσότερο από ένα εργαλείο επικοινωνίας και νόησης. Είναι επίσης ένας θεσμός της κοινωνίας, και όπως όλοι οι θεσμοί υπόκειται σε διαφθορά και αιχμαλωσία από εκείνους που έχουν πολιτικές ατζέντες. Δεδομένου ότι η γλώσσα είναι το σημείο εκκίνησης ολόκληρης της επιστημολογίας και της μεταφυσικής μας -δηλαδή, επεξεργαζόμαστε αισθητηριακά δεδομένα και σκέψεις χρησιμοποιώντας λέξεις-, ο έλεγχος της γλώσσας είναι ένα προφανές βραβείο. Μπορούμε να παρομοιάσουμε τις προσπάθειες επιβολής της προτιμώμενης γλώσσας με τον παρεμβατικό κεντρικό σχεδιασμό σε μια "αγορά", ενώ η εξέλιξη από κάτω προς τα πάνω περιλαμβάνει γλωσσικούς επιχειρηματίες που δρουν σε ένα σύστημα laissez-faire. Για τη γλώσσα η αναλογία είναι ατελής- η γλώσσα δεν μπορεί να ανήκει και δεν υπάρχουν ζητήματα δικαιωμάτων ιδιοκτησίας. Αλλά η γλώσσα μπορεί σίγουρα να ελεγχθεί και να κατευθυνθεί, είτε από την επίσημη εξουσία, είτε από πολιτικούς, είτε από καθηγητές, είτε από διασημότητες και παράγοντες επιρροής, είτε από πολιτιστικές ελίτ. Οι νόμοι για την αποκαθήλωση, την ακύρωση, ακόμη και οι ποινικοί νόμοι περί "ρητορικής μίσους" είναι τα εργαλεία επιβολής κατά της λανθασμένης γλώσσας, οπότε οι γλωσσικοί πόλεμοι δεν είναι απλώς ακαδημαϊκοί.

Όλα αυτά είναι το θέμα της πρόσφατης εργασίας μου, η οποία εξετάζει το ζήτημα της επιβολής από πάνω προς τα κάτω έναντι της φυσικής εξέλιξης στο πλαίσιο πρόσφατων πολιτικών φαινομένων όπως το Brexit, ο Τραμπ, ο τρανσεξουαλισμός, το Black Lives Matter, η "ισότητα" και η κοινωνική δικαιοσύνη.

Ακολουθούν τέσσερις βασικές έννοιες που θα σας βοηθήσουν να κατανοήσετε τις πρώτες γραμμές των γλωσσικών μαχών:

Πρώτον, οι λέξεις απογυμνώνονται σκόπιμα από κάθε νόημα λόγω υπερβολικής χρήσης και κατάχρησης.

Αυτό εξηγείται στην περίφημη τοποθέτηση του Τζορτζ Όργουελ για τις "λέξεις χωρίς νόημα", τις οποίες αντιλαμβανόταν ως απλή γλώσσα που χρησιμοποιείται με συνειδητά ανέντιμους τρόπους για την επιβολή πολιτικών προγραμμάτων. Έτσι βλέπουμε λέξεις όπως "φασισμός", "ρατσισμός", "ναζισμός" και "δημοκρατία", οι οποίες κάποτε είχαν κοινή, λογικά κατανοητή χρήση, να μετατρέπονται σε άσκοπα ρόπαλα που χρησιμοποιούνται σε πολιτικές μάχες. Οι ανούσιες λέξεις αναδεικνύουν τον ομιλητή ή τον συγγραφέα ως εγγενώς καλό και δίκαιο (εμάς), ενώ τοποθετούν τον στοχευμένο αποδέκτη στην κατηγορία του Πολύ Κακού Ανθρώπου (αυτούς). Αν οι λέξεις είναι εργαλεία, οι λέξεις χωρίς νόημα είναι σφυριά.

Δεύτερον, οι λέξεις είναι κωδικοποιημένες και εμπεριέχουν νόημα πέρα από τους απλούς συμφωνημένους ορισμούς τους.

Μερικές φορές αυτό είναι χοντροκομμένο και απεχθώς προφανές, όπως όταν ο όρος "αρνητής" χρησιμοποιείται για να παρομοιάσει τους σκεπτικιστές της κλιματικής αλλαγής με τους αρνητές του Ολοκαυτώματος. Μερικές φορές αυτό είναι πιο διακριτικό, όπως όταν η Χίλαρι Κλίντον αναφέρεται στην "ιερή" μας δημοκρατία χωρίς να εξηγεί πώς, γιατί ή με ποιανού την εξουσία θα πρέπει να κρατάμε με θρησκευτικό σεβασμό ένα πολιτικό σύστημα μαζικής ψηφοφορίας. Και μερικές φορές λέξεις όπως "βιώσιμη" ή "χωρίς αποκλεισμούς" χρησιμοποιούνται τόσο άμορφα ώστε να τις καθιστούν μια μορφή αγαθού πολυτελείας, όπως μια γλωσσική τσάντα Birkin: η ταυτότητα και η ιδιότητα του χρήστη γίνονται το νόημα.

Τρίτον, τα νεοεπιβαλλόμενα λόγια περιέχουν τις δικές τους παραινέσεις και προτροπές.

Η "κοινωνική δικαιοσύνη" διαστρεβλώνει μια εξατομικευμένη, διαχρονική έννοια, τη δικαιοσύνη, σε έναν απροσδιόριστο και ανέφικτο ευρύ κοινωνικό στόχο. Η "ισότητα" διαστρεβλώνει το ιδανικό της ίσης μεταχείρισης βάσει του νόμου σε έναν ανέφικτο (και στην πραγματικότητα ανεπιθύμητο) στόχο ίσων αποτελεσμάτων. Ο "συστημικός" ρατσισμός διαγράφει την ατομική ηθική δράση, δημιουργώντας μια μορφή προπατορικού αμαρτήματος ή μαρτυρίου ανάλογα με τη φυλή του καθενός, ανεξάρτητα από τις δικές του πεποιθήσεις και πράξεις. Μόνο ο ενεργός "αντιρατσισμός" μπορεί να εξιλεωθεί γι' αυτό. Το "cisgender" δημιουργεί μια εντελώς νέα κατηγορία για αυτό που μέχρι πριν από πέντε λεπτά θεωρούνταν η προεπιλεγμένη κατάσταση. Οι επιβαλλόμενες λέξεις θέτουν ουσιαστικά το ερώτημα σε ένα μετα-επίπεδο, πιέζοντας όλους μας να επανεξετάσουμε την πραγματικότητα.

Τέλος, το νεοεπιβαλλόμενο λεξιλόγιο δεν αποσκοπεί στην προώθηση της επικοινωνίας και της κατανόησης, αλλά μάλλον στην τρομοκράτηση και την αποθάρρυνση.

Το βλέπουμε αυτό ιδιαίτερα στον ατελείωτα ρευστό κόσμο της τρανς γλώσσας, όπου νέα ακρωνύμια και φράσεις εμφανίζονται σχεδόν συνεχώς. Οι πρώτοι που υιοθετούν τις νέες λέξεις δεν περιμένουν πραγματικά από τους μέσους ανθρώπους να υιοθετήσουν και να συμβαδίσουν με όλους τους νέους όρους- χρησιμοποιούνται για να απαιτήσουν σεβασμό και συναίνεση στο νέο σεξουαλικό τοπίο. Όσοι ταλαντεύονται με τους μπερδεμένους νέους κανόνες μπορούν να δεχτούν επίθεση ως λανθασμένοι ή ως μη σεβαστές προς τα τρανς άτομα. Ο στόχος δεν είναι να βοηθηθούν οι απλοί άνθρωποι να περιηγηθούν στην ξαφνική άνοδο των τρανς "θεμάτων" μέσω της καλοσύνης ή της αποδοχής, αλλά μάλλον να επιβληθεί ένας εντελώς νέος τρόπος σκέψης για την πιο βασική ανθρώπινη βιολογία και ταυτότητά μας.

Η γλώσσα βρίσκεται στον πυρήνα του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε και κατανοούμε τον κόσμο και αλλάζει φυσικά με την πάροδο του χρόνου, τόσο μέσω της επιβολής από πάνω προς τα κάτω όσο και μέσω της φυσικής εξέλιξης. Όταν όμως οι επιβάλλοντες έχουν μια ατζέντα, θα πρέπει να την αναγνωρίζουμε και να την κατανοούμε. Η περίληψη αυτού του Αφρικανού συγγραφέα για τη βρετανική αποικιακή επιρροή στην Κένυα ισχύει εξίσου και για τους σημερινούς αποικιοκράτες που προσπαθούν να επιβάλουν τα αγγλικά τους σε όλους μας:

Η αγγλική γλώσσα έγινε βασικό εργαλείο ελέγχου για την κοινωνική κατήχηση στην Κένυα. Η βρετανική κυβέρνηση έλαβε μεγάλα μέτρα για να διασφαλίσει ότι η αγγλική γλώσσα θα ήταν η κύρια γλώσσα του κράτους και να καταστήσει σαφές, ιδίως στους ιθαγενείς μαύρους, ότι η αγγλική γλώσσα ήταν το παν και το τέλος της κοινωνίας και του πολιτισμού. Για να το πετύχουν αυτό, οι Άγγλοι έπρεπε να εστιάσουν αυτή την προσπάθεια σε δύο κύριους κλάδους: την εκπαίδευση και τη διοίκηση..... Αυτός ο περιορισμός στην ευρεία χρήση της αγγλικής γλώσσας μεταξύ του μαύρου πληθυσμού οδήγησε τη χρήση της αγγλικής γλώσσας σε πολύ υψηλή εκτίμηση. Συνδέθηκε με τη γνώση και την ευφυΐα, επιτρέποντας σε όσους μπορούσαν να τη μιλούν να φτάνουν αυτόματα ψηλότερα στην κοινωνική κλίμακα από όσους μιλούσαν μόνο αφρικανικές γλώσσες. Αυτός ο κοινωνικός σεβασμός της αγγλικής γλώσσας διευκόλυνε τους Βρετανούς να επιβάλουν τον έλεγχο στους Αφρικανούς. Αυτός ο σεβασμός μεταφράστηκε εύκολα σε εφησυχασμό, επειδή οι άνθρωποι αποδέχονταν εύκολα οτιδήποτε είχε να κάνει με την αγγλική διακυβέρνηση λόγω της μεγάλης εκτίμησης για την αγγλική γλώσσα.