Οι περιβαλλοντικές και πολιτικές ελίτ καταστρέφουν την παραγωγή τροφίμων για τους "κλιματικούς" στόχους

 Στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Carnegie στο Πίτσμπουργκ, ένα ειδικό θεματικό μέρος ήταν αφιερωμένο στην πρόβλεψη του μέλλοντος στη γη το χειμώνα του 2022. Οι επισκέπτες είχαν την ευκαιρία να ψηφίσουν το θέμα που θεωρούσαν σημαντικό και για το οποίο ήθελαν να μάθουν περισσότερα.

Οι τρεις γνώσεις που προσφέρθηκαν ήταν οι εξής: 1) πώς η ανάπτυξη του ενεργειακού δυναμικού μπορεί να επηρεάσει την κλιματική αλλαγή- 2) πώς η βελτίωση της κατάστασης του περιβάλλοντος, των δασών, των πάρκων και των υδάτων μπορεί να μειώσει το CO2- 3) πώς η βελτίωση των συνθηκών της γεωργίας, της γης και των αγροτών μπορεί να συμβάλει στην επισιτιστική ασφάλεια και την προσιτή διατροφή. Οι επισκέπτες ψήφιζαν ρίχνοντας έναν φελλό μπουκαλιού σε έναν από τους τρεις κυλίνδρους γνώσης και η επιλογή που θα κέρδιζε τις περισσότερες ψήφους θα προωθούνταν στο μουσείο μέσω περιεχομένου δημοφιλών επιστημών.

Από τους δεκαοκτώ επισκέπτες, μόνο τέσσερις αποφάσισαν να ψηφίσουν υπέρ του τρίτου κυλίνδρου για τη γεωργία, και αυτοί ήταν παιδιά και γυναίκες. Οι υπόλοιπες ψήφοι μοιράστηκαν σχεδόν εξίσου μεταξύ των κυλίνδρων για την ενέργεια και το περιβάλλον.

Το πείραμα ad hoc που διεξήγαγα αποκάλυψε διάφορα σημαντικά ζητήματα. Πώς είναι δυνατόν το ζήτημα προτεραιότητας της επισιτιστικής ασφάλειας και της βιώσιμης γεωργίας να προσελκύει τόσο μικρή προσοχή; Η ανάπτυξη του ενεργειακού και περιβαλλοντικού δυναμικού για τη μείωση του CO2, αν και έχει μεγάλη σημασία, δεν μπορεί να θρέψει τον κόσμο. Αλλά προσελκύει οικολογικές ανησυχίες και κινητοποιεί τα αισθήματα αλληλεγγύης περισσότερο από την πείνα στην Αφρική, την Ασία και τη Λατινική Αμερική, όπου ένα σημαντικό μέρος των πληθυσμών έχει μόνο ένα ή μισό γεύμα την ημέρα.

Το να καταστήσουμε τα τρόφιμα προσιτά και προσβάσιμα σε αυτά και τα ετοιμοθάνατα παιδιά στην Υεμένη και την Αιθιοπία (όπου ο πόλεμος συνεχίζεται από το 2020) προφανώς δεν προκαλεί τόσο έντονα συναισθήματα όσο οι πληροφορίες ότι η Γη είναι 1,5 βαθμό Κελσίου θερμότερη από ό,τι πριν από εκατό χρόνια, ότι οι παγετώνες λιώνουν σε μια τεράστια απεραντοσύνη πάγου ή ότι οι πολικές αρκούδες αποσύρονται προς το εσωτερικό της ηπείρου. Εξαιτίας των πολικών αρκούδων και των παγετώνων, διεθνείς συναντήσεις ύψιστης σημασίας συγκαλούνται τακτικά στο Νταβός- υπογράφηκε η υποχρεωτική συμφωνία για το κλίμα στο Παρίσι- και η Greta Thunberg φώναξε στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, προτρέποντας για ριζικές αλλαγές στις εκπομπές CO2.

Οι οικολόγοι μοιράζονται ένα χρόνιο χαρακτηριστικό: τους απασχολεί η "φαντασιακή κατάσταση περιβαλλοντικής καθαρότητας και αρμονίας" σε παγκόσμιο επίπεδο. Συνδέουν την επίλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων με μια ευρύτερη μετασχηματιστική προσπάθεια. Η μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με μια σειρά φαινομενικά άσχετων πολιτικών σχεδίων: τερματισμός του καπιταλισμού και των υφιστάμενων δομών εξουσίας και πλήρης αναδιάρθρωση των συστημάτων μεταφορών και των βιομηχανιών.

Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι συγκεκριμένα μέρη όπως η Υεμένη και η Αιθιοπία και τα ιδιαίτερα προβλήματα πείνας που αντιμετωπίζουν εμπνέουν λιγότερες δημόσιες δηλώσεις και μόνο σποραδικά προκαλούν την έκφραση ανησυχιών στις διεθνείς διασκέψεις. Ακόμη και στο Μουσείο Carnegie, ο κύλινδρος γνώσεων που πρότεινε τη βελτίωση της επισιτιστικής ασφάλειας προσέλκυσε μόνο λίγα περίεργα μυαλά.

Σε μια νέα περιβαλλοντική εποχή, ο ρόλος που αποδίδεται στη γεωργία είναι να μετριάσει πρώτα τους περιβαλλοντικούς κινδύνους και τους κινδύνους ρύπανσης. Η αντιμετώπιση της επισιτιστικής ασφάλειας και η σίτιση του παγκόσμιου πληθυσμού έχουν δευτερεύουσα σημασία. Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία δείχνει την τάση, ενώ οι δύο βασικές στρατηγικές της, από το αγρόκτημα στο πιρούνι (F2F) και η βιοποικιλότητα, αποκαλύπτουν ουσιαστικά όλη την περιβαλλοντική υποκρισία. Και οι δύο στρατηγικές καθοδηγούνται από την ευγενή πρόθεση να αυξηθεί η βιώσιμη παραγωγή τροφίμων και να αποκατασταθεί η βιοποικιλότητα, αλλά οι ακούσιες συνέπειες της στροφής είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστες και μέχρι στιγμής δεν έχουν συζητηθεί ποτέ με ολιστικό τρόπο.

Ποιο είναι το κόστος της διατήρησης, της αναδάσωσης, της μείωσης στο μισό της χρήσης φυτοφαρμάκων - των κανονισμών και της διευρυνόμενης γραφειοκρατίας που πρέπει να επιβλέπει την πορεία προς ένα περιβαλλοντικά βιώσιμο μέλλον; Τέτοια ερωτήματα αποσιωπούνται στην πορεία ή αγνοούνται στις δημόσιες συζητήσεις, σαν να συνιστούν βλάσφημες προσπάθειες να τεθεί σε κίνδυνο ο κοινός στόχος της αειφορίας.

Με τις αυξανόμενες περιβαλλοντικές ανησυχίες, η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει παραμερίσει την επισιτιστική ασφάλεια από τα τέλη της δεκαετίας του 1980. Τα οράματα της ΕΕ για τη γεωργία το 2030 ασχολούνται τώρα περισσότερο με τη μείωση των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε ποσοστό τουλάχιστον 55%, τη μείωση της χημικής φυτοπροστασίας κατά 50%, την αύξηση της έκτασης της βιολογικής γεωργίας σε ποσοστό τουλάχιστον 25%, τη μείωση των πωλήσεων αντιμικροβιακών ουσιών κατά 50% και τη μείωση της χρήσης γης κατά τουλάχιστον 10%, για να αναφέρουμε μερικούς στόχους.

Οι επιστημονικές αξιολογήσεις και οι αξιολογήσεις της αγοράς της ευρωπαϊκής στρατηγικής Green Deal F2F και των στρατηγικών για τη βιοποικιλότητα υποδηλώνουν ήδη ορισμένες ανησυχητικές συνέπειες. Η πλήρης εφαρμογή των δύο στρατηγικών θα πρέπει να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της αναπόφευκτης συρρίκνωσης της εγχώριας προσφοράς τροφίμων και των τοπικών αγροτών που τίθενται σε κίνδυνο, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο η ΕΕ και ο κόσμος γενικότερα θα αντιμετωπίσουν τις υψηλότερες τιμές των γεωργικών πρώτων υλών και των τροφίμων.

Οι στρατηγικές αυτές θα μειώσουν αναπόφευκτα τις εξαγωγές των βασικών γεωργικών προϊόντων της ΕΕ και θα την καταστήσουν καθαρό εισαγωγέα στις αγορές όπου τώρα είναι εξαγωγέας. Η μείωση της χημικής φυτοπροστασίας και η αυξανόμενη στροφή προς τη βιολογική γεωργία, συμπεριλαμβανομένης της αστικής γεωργίας και της περμακουλτούρας, θα οδηγήσει σε μείωση των αποδόσεων. Η διατήρηση των καθορισμένων μη παραγωγικών περιοχών θα αυξήσει αναπόφευκτα την τιμή της γης και θα δημιουργήσει σημαντική πίεση στους εδαφικούς πόρους εκτός της ΕΕ.

Δύο σημαντικές μελλοντικές συνέπειες των γεωργοπεριβαλλοντικών στρατηγικών της ΕΕ είναι ήδη εμφανείς. Οι καταναλωτές σε όλο τον κόσμο θα επωμιστούν το κόστος των υψηλότερων τιμών των τροφίμων, επηρεάζοντας την οικονομική αποτελεσματικότητα ολόκληρης της αλυσίδας εφοδιασμού. Οι νέοι περιβαλλοντικοί κανόνες που επιβάλλονται από τις γεωργοπεριβαλλοντικές πολιτικές στην παραγωγή και την κατανάλωση, οι οποίες εφαρμόζονται κυρίως στη Δύση, θα εμποδίσουν τις φτωχές χώρες να συμμετέχουν στις αγορές, επειδή δεν θα είναι σε θέση να ανταποκριθούν στα πρότυπα αυτά.

Είναι πιθανό ότι οι φτωχοί θα συνεχίσουν να υστερούν και να βυθίζονται περαιτέρω στην εξαθλίωση. Παρομοίως, οι περιβαλλοντικές εξωτερικότητες που πηγάζουν από τη ζήτηση τροφίμων θα μεταφερθούν πιθανότατα σε φτωχές χώρες, όπου οι απλοί άνθρωποι στερούνται διαχρονικά πρόσβασης σε ιδιωτική γη και εξακολουθούν να ζουν με τρία δολάρια την ημέρα - κάτι που αποτελούσε κοινή κατάσταση των Αμερικανών πολιτών στις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα. Αυτοί όχι μόνο θα παραμείνουν φτωχοί και πεινασμένοι, αλλά θα τρέφονται από το ευρωπαϊκό CO2. Πρόκειται για μια περιβαλλοντική νίκη, στην οποία όλοι κερδίζουν.

Το 1983, η Mary Douglas και ο Aaron Wildavsky αναρωτήθηκαν προφητικά: "Γιατί η κοινωνική συνείδηση ασχολείται με το περιβάλλον και όχι με την εκπαίδευση των φτωχών ή την ανακούφιση των απόρων;". Τέσσερις δεκαετίες αργότερα, το μοτίβο παραμένει το ίδιο και δείχνει σαφώς ότι ορισμένα περιβαλλοντικά ζητήματα έχουν προτεραιότητα έναντι άλλων. Οι ανησυχίες για τις εκπομπές CO2 των χωρών επισκιάζουν το ενδιαφέρον για το αν οι χώρες μπορούν να θρέψουν τους ανθρώπους τους. Η απάνθρωπη διάσταση αυτών των ανησυχιών είναι ιδιαίτερα σημαντική στο πλαίσιο της αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού που θα αυξήσει σημαντικά τη ζήτηση για παραγωγή τροφίμων. Και ίσως ο πολιτισμός να μην είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει το πρόβλημα, δεδομένου ότι τα ζητήματα ύψιστης προτεραιότητας τίθενται και επιλύονται τελευταία.