Ο Solzhenitsyn και το οικονομικό μάθημα των Σοβιετικών Γκουλάγκ

Άρθρο του Joshua Hofford για το Foundation for Economic Education

ΧΡΟΝΟΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ 27/03/2019

 Το 1929, το Πολιτικό Γραφείο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης ενέκρινε ένα ψήφισμα που σφράγισε την οικονομική μοίρα και τη λειτουργία του συστήματος στρατοπέδων συγκέντρωσης της χώρας, του Γκουλάγκ. Η γλώσσα του εγγράφου έγραφε ''Για την αξιοποίηση της εργασίας των εγκληματιών κρατουμένων'' και εξουσιοδοτούσε το Σοβιετικό κράτος να εκμεταλλεύεται την ελεύθερη εργασία όλων των κρατουμένων στις φυλακές του νησιού Solovetsky. Το νησί μετατράπηκε ουσιαστικά σε φυτεία και οι κρατούμενοι του έγιναν σκλάβοι στα χέρια της ίδιας τους της κυβέρνησης. Περισσότεροι από 50.000 κρατούμενοι θα στέλνονταν στο νησί. Πολλοί δεν θα επέστρεφαν.

Στα πλαίσια των ανοιχτών Σοβιετικών αρχείων και των αποχαρακτηρισμένων εκθέσεων της CIA, η πλήρης συμμετοχή των κρατουμένων του Γκουλάγκ στη Ρωσική οικονομία είναι πλέον γνωστή. Η βαριά βιομηχανία, η εξόρυξη ορυκτών πόρων και οι κατασκευές είναι μερικοί μόνο τομείς της Ρωσικής οικονομίας που στηρίχθηκαν στη δουλεμπορική εργασία των κρατουμένων των Γκουλάγκ. Αν και το κίνητρο για τη δημιουργία των Γκουλάγκ ήταν τόσο ιδεολογικό όσο και οικονομικό, με την πεποίθηση ότι ο άνθρωπος μπορεί να τελειοποιηθεί με την εργασία, οι οικονομικές συνέπειες του συστήματος είναι αναμφισβήτητες.

Οι φυλακισμένοι συνελήφθησαν σύμφωνα με τις απαιτήσεις των ποσοστώσεων και όχι με βάση την αποδεικτική καταδίκη, και συχνά οι κρατούμενοι συνελήφθησαν από τα σπίτια τους, τους επαγγελματικούς τους χώρους ή κατευθείαν από το δρόμο από την NKVD. Πολλές ιστορίες σύλληψης, ανάκρισης, βασανιστηρίων και ταξιδιών προς το στρατόπεδο θα μπορούσαν να είχαν χαθεί στο χρονοντούλαπο της ιστορίας αν δεν υπήρχε ο Alexander Solzhenitsyn.

Τα Γκουλάγκ ως οικονομικός πόρος

Από την ίδρυσή τους, τα Γκουλάγκ επρόκειτο να έχουν σημαντικό αντίκτυπο στη ζωή της Σοβιετικής οικονομίας. Το Σταλινικό σύστημα φυλακών Γκουλάγκ της δεκαετίας του 1930 βοήθησε στην κατασκευή της κακότυχης διώρυγας της Λευκής Θάλασσας, η οποία ήταν πολύ στενή και πολύ ρηχή για θαλάσσια ή εμπορική συγκοινωνία. Ξεκίνησε το τελευταίο εξάμηνο του 1930, η διώρυγα κατασκευάστηκε σε δύο χρόνια και κατάπιε περίπου 100.000 κρατούμενους των Γκουλάγκ. Υπό τον έλεγχο της NKVD, η κατασκευή της διώρυγας ήταν βιαστική και χρησιμοποιήθηκε πολύ λίγη μηχανική στον σχεδιασμό ή την κατασκευή της.

Αναπόσπαστο μέρος των πενταετών σχεδίων του Στάλιν αφορούσε τη βαριά βιομηχανία, την εξόρυξη ορυκτών και πρώτων υλών. Οι πολιτικοί κρατούμενοι με μεγάλες ποινές φυλάκισης στέλνονταν στα ορυχεία χρυσού της Kolyma στα ανατολικά της ΕΣΣΔ ή στα ανθρακωρυχεία της λεκάνης Karaganda. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα στρατόπεδα διοικούνταν τόσο ανεπαρκώς που η ανάλυση κόστους-οφέλους έφερνε την επιχείρηση στο κόκκινο και κατέληγε σε καθαρή ζημία.

Το κόστος της ευκαιρίας να αφαιρεθούν τόσοι πολλοί μηχανικοί και επιστήμονες από τον Σοβιετικό πληθυσμό, να κατηγορηθούν ως ταξικοί εχθροί και να εργαστούν στα στρατόπεδα ήταν τεράστιο και καθυστέρησε την ανάπτυξη της Σοβιετικής βιομηχανίας. Αυτή η μέθοδος χρησιμοποιήθηκε στην αποκουλακοποίηση του έθνους από τον Στάλιν, η οποία πετούσε ενάντια σε μια προσεκτικά σχεδιασμένη οικονομία, για παράδειγμα. Η Anne Applebaum έχει διατυπώσει τη θεωρία ότι αυτός ήταν ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους η Σοβιετική Ένωση δυσκολευόταν να φτάσει τη Δύση.

Η έκταση του Αρχιπελάγους Γκουλάγκ

Από τις απαρχές του στα νησιά Solovetsky στη Λευκή Θάλασσα μέχρι τα διαβόητα ορυχεία χρυσού της Kolyma στα ανατολικά της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας, τα Γκουλάγκ εκτείνονταν από τη μια άκρη του έθνους στην άλλη. Η Σοβιετική μυστική αστυνομία και η πολιτική της τρομοκρατίας αποτελούσαν "αναπόσπαστο μέρος του Σοβιετικού συστήματος", ένα μεταβολικό μέρος του κρατικού DNA που τοποθετήθηκε εκεί από τον ίδιο τον Λένιν. Αυτός ο μηχανισμός ταινιόδρομου, που προοριζόταν να σκάψει βαθιά μέσα στις Σοβιετικές πόλεις εξάγοντας το μετάλλευμα των αθώων ανθρώπων που εναποτίθεντο στην εμπειρία των στρατοπέδων άλεσης, τροφοδοτούσε ένα σύστημα στρατοπέδων που υπήρχε σε κάθε μεγάλη Ρωσική πόλη στις δώδεκα ζώνες ώρας της.

Πολλοί δυτικοί ιστορικοί επιμένουν ότι τα στρατόπεδα σωφρονιστικής εργασίας των Ρώσων σοσιαλιστών ήταν απλώς μια μεταφορά από την εποχή του Τσάρου - ότι ο Λένιν και ο Στάλιν δεν τα εφηύραν, αλλά απλώς τα πρόσθεσαν σε ένα υπάρχον σύστημα. Ωστόσο, σε σύγκριση με τον πραγματικό αριθμό των κρατουμένων στα στρατόπεδα και τα είδη των κρατουμένων υπό τον Ρώσο τσάρο το 1917 (μόλις 28.600, κυρίως εγκληματίες), τα εκατομμύρια των κρατουμένων στα στρατόπεδα της εποχής του Λένιν και του Στάλιν έρχονται στο προσκήνιο ως η απόκρυψη του DNA του συστήματος.

Δεν υπάρχει αμφιβολία για την έκταση των Γκουλάγκ: Το 15% του συνολικού Σοβιετικού πληθυσμού είχε εμπλακεί στο σύστημα των στρατοπέδων σε κάποιο επίπεδο ως "ταξικοί εχθροί". Κατηγορούμενοι και καταδικασμένοι με βάση την ποσόστωση και όχι τα ποινικά στοιχεία, οι κουλάκοι -όπως τους ονόμασε ο Στάλιν και οι Νέοι Πιονέροι-, οι αιχμάλωτοι πολέμου και όποιος έπεφτε στα δίχτυα του Άρθρου 58 του Σοβιετικού Ποινικού Κώδικα, ρίχνονταν στον βούρκο του στρατοπέδου ή εξαναγκαζόταν σε ομολογίες και χαμένες ζωές.

Η πλήρης έκταση των Γκουλάγκ και οι σοσιαλιστικές αξιώσεις της κρατικής προστασίας και της ανθρώπινης τελειότητας αποκαλύφθηκαν στον κόσμο από τον συγγραφέα Alexandr Solzhenitsyn. Μετά την αποφυλάκισή του από τη φυλακή, τόσο ως εργάτης του στρατοπέδου όσο και κατά τη διάρκεια της εξορίας του, ο Solzhenitsyn έγραψε το 1956 το One Day in the Life of Ivan Denisovich (Μια μέρα στη ζωή του Ιβάν Ντενίσοβιτς), μια φανταστική περιγραφή ενός κρατούμενου στα Γκουλάγκ. Θα ακολουθήσουν και άλλα βιβλία για τη Σοβιετική καταπίεση, συμπεριλαμβανομένου του αριστουργήματός του The Gulag Archipelago (Το Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ), το οποίο, μέσα από τρεις τόμους, κατέγραψε την ιστορία και την εσωτερική λειτουργία του συστήματος των στρατοπέδων συγκέντρωσης των φυλακών Γκουλάγκ.

Ο Solzhenitsyn έγινε δεκτός με ανακούφιση και περιέργεια από το Σοβιετικό αναγνωστικό κοινό, σε βαθμό που ο ίδιος ο Σοβιετικός πρωθυπουργός Nikita Kruschev επέτρεψε την έκδοση του βιβλίου One Day in the Life of Ivan Denisovich το 1962, και πολλά μέλη του Πολιτικού Γραφείου διάβασαν αντίτυπα. Σύντομα μετά την κυκλοφορία του, το One Day in the Life διακόπηκε στη Σοβιετική Ένωση και τα αντίτυπα αφαιρέθηκαν από τις βιβλιοθήκες και τα βιβλιοπωλεία, αλλά αυτό δεν είχε σημασία. Η οικονομική έκταση των Γκουλάγκ και οι καταστροφικές επιπτώσεις τους στον Ρωσικό λαό θα ήταν σε πλήρη παγκόσμια προβολή τα επόμενα χρόνια.

Αντίδραση στον Alexander Solzhenitsyn

Όταν αποφυλακίστηκε το 1956, ο Solzhenitsyn ζούσε σε έναν κόσμο απαλλαγμένο από τον Ιωσήφ Στάλιν. Αμέσως, ο Solzhenitsyn άρχισε να γράφει, και η Σοβιετική υποδοχή του One Day in the Life ήταν τόσο δραματική και εκτεταμένη που οι περισσότεροι που ζούσαν στην ΕΣΣΔ πίστευαν ότι η κυβερνητική λογοκρισία είχε τελειώσει. Το βιβλίο έγινε αμέσως μπεστ σέλερ στη Σοβιετική Ένωση και στη διεθνή σκηνή.

Κάποιος είχε επιτέλους αποκαλύψει τη σφαγή του Ρωσικού Σοσιαλιστικού Συστήματος και παρακίνησε άλλους Σοβιετικούς αντιφρονούντες, όπως ο γνωστός Ρώσος φυσικός Andrei Sakharov, να ενταχθούν στο Ρωσικό κίνημα αντιφρονούντων τη δεκαετία του 1960. Ο Solzhenitsyn είχε γίνει τόσο δυναμική φιγούρα που απελάθηκε από τη Σοβιετική Ένωση το 1974 αφού έγραψε και έστειλε χειρόγραφα του The Gulag Archipelago στο εξωτερικό για διεθνή δημοσίευση. Τα βιβλία του ξεκίνησαν μια αργή πυρκαγιά στη Ρωσία που τελικά θα έστελνε τη Σοβιετική Ένωση στο χρονοντούλαπο της ιστορίας.

Ο Alexander Solzhenitsyn έγραφε συνεχώς κατά τη διάρκεια της εξορίας του στο Vermont, και ονειρευόταν ότι μια μέρα θα του επιτρεπόταν να επιστρέψει στην πατρίδα του. Το αδύνατο έγινε πραγματικότητα όταν ο Solzhenitsyn επέστρεψε στη Ρωσία αμέσως μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ το 1991. Ο αντίκτυπος των γραπτών του κατά την απουσία του είχε αθόρυβα ανακινήσει την κοινή γνώμη προς την αλήθεια του σάπιου Σοσιαλιστικού συστήματος, αλλά είχε κάνει ελάχιστα για να σταθεροποιήσει την πολιτική δομή της Ρωσίας.

Η πτώση όλων των χωρών του Ανατολικού Μπλοκ στη Σοβιετική σφαίρα ήταν γρήγορη και οριστική, με κομμουνιστές δικτάτορες όπως ο Nicolae Ceausescu της Ρουμανίας να απομακρύνονται από τον ίδιο του το λαό. Το Archipelago Gulag είναι πλέον υποχρεωτικό σχολικό ανάγνωσμα στη Ρωσία και είναι γνωστό σε όλο τον κόσμο. Όσοι έχουν διαβάσει το έργο του Solzhenitsyn έχουν προειδοποιηθεί από την ιστορία και ταυτόχρονα έχουν λάβει ένα σχέδιο για στοχαστική αντίσταση στην τυραννία. Μακάρι να μη χρειαστεί ποτέ ξανά να χρησιμοποιηθεί ως τέτοιο.