Ο καθρέφτης του Τοκβίλ

'Αρθρο του Will Ogilvie Vega de Seoane για το Foundation for Economic Education που δημοσιεύτηκε στις 28/03/2025

ΑΡΧΙΚΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

https://fee.org/articles/tocquevilles-mirror/?utm_source=salesforce&utm_medium=email&utm_campaign=fee-daily

 Κάθε σπουδαίο βιβλίο είναι ένας καθρέφτης στον οποίο ο αναγνώστης βλέπει τον εαυτό του. Ο Alexis de Tocqueville δεν ταξίδεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες για να γράψει ένα ταξιδιωτικό ημερολόγιο—ξεκίνησε να φτιάξει έναν καθρέφτη. Δεν τον ενδιέφεραν τα τοπία ή τα μνημεία. Ήθελε να κατανοήσει τη δημοκρατία όχι ως αφηρημένη θεωρία, αλλά ως ζωντανή, αναπνέουσα πραγματικότητα. Ήθελε να δει τους ανθρώπους της—τα πάθη τους, τα όνειρά τους, τον τρόπο που ζούσαν, εργάζονταν και διαμόρφωναν το μέλλον τους. Αλλά περισσότερο από όλα αυτά, ήθελε να δουν οι ίδιοι τον εαυτό τους.

Η ανησυχία του δεν ήταν ότι η δημοκρατία θα κατέρρεε από τη μια μέρα στην άλλη με ένα βίαιο πραξικόπημα. Ούτε φοβόταν την άνοδο ριζοσπαστικών ιδεολογιών, από τα αριστερά ή τα δεξιά, όσο κάτι πολύ πιο ύπουλο: την αργή ασφυξία της ελευθερίας κάτω από στρώματα γραφειοκρατίας, ατελείωτους κανόνες, την τυραννία της πλειοψηφίας και την αυξανόμενη δημόσια απάθεια. Το έβλεπε να έρχεται. Και, με πολλούς τρόπους, το ζούμε σήμερα.

Μερικοί αποκαλούν τον Tocqueville μάντη κακών. Άλλοι υποστηρίζουν ότι ήταν ένας αισιόδοξος που θαύμαζε την Αμερική. Και οι δύο έχουν δίκιο μόνο κατά το ήμισυ. Πίστευε ότι η ισότητα—το τσιμέντο της δημοκρατίας—θα θριάμβευε αναπόφευκτα σε όλη τη Χριστιανοσύνη. Το πραγματικό ερώτημα, σκεφτόταν, δεν ήταν αν η δημοκρατία θα εξαπλωνόταν, αλλά αν θα μπορούσε να διατηρήσει την ελευθερία στην πορεία. Η μεγάλη πρόκληση για την ανθρωπότητα ήταν να χτίσει μια κιβωτό αρκετά ισχυρή για να πλεύσει στον «ωκεανό χωρίς όχθες» της ισότητας. Για τον Tocqueville, η ελευθερία ήταν σαν το μικρότερο αδελφάκι της ισότητας—πιο όμορφη και καλή, αλλά πιο εύθραυστη. Κάτι ιερό. Κάτι χωρίς το οποίο ο Άνθρωπος δεν θα μπορούσε πραγματικά να είναι Άνθρωπος.

Οι Αόρατες Αλυσίδες της Ήπιας Δεσποτείας

Σιγά σιγά, έχουμε συνηθίσει να αφήνουμε άλλους να παίρνουν αποφάσεις για εμάς. Και λέμε στον εαυτό μας ότι είναι εντάξει. Η ζωή είναι εξαντλητική—δουλειά, οικογένεια, υποχρεώσεις. Και όταν βρίσκουμε μια στιγμή να ανασάνουμε, το τελευταίο που θέλουμε είναι να βουτήξουμε στον βάλτο των πολιτικών διαξιφισμών και της διαδικτυακής οργής. Δεν είμαστε εξουθενωμένοι από τα συνεχή σκάνδαλα στον κύκλο των ειδήσεων;

Οπότε, αποσυρόμαστε. Και ενώ παρακολουθούμε τους Duttons να παλεύουν για το ράντσο τους στο Yellowstone (υπέροχη σειρά, παρεμπιπτόντως), κάνουμε scroll στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή απλώς προσπαθούμε να κοιμηθούμε, κάτι συμβαίνει. Χάνουμε τον έλεγχο της ζωής μας.

Ο Tocqueville είχε ένα όνομα γι' αυτό: ήπια δεσποτεία. Δεν είναι μια βίαιη δικτατορία. Δεν υπάρχουν τανκς στους δρόμους, ούτε συλλήψεις τα μεσάνυχτα. Είναι χειρότερο. Είναι ένα σύστημα που μας νανουρίζει στην αδιαφορία, μας πείθει ότι όλα είναι καλά και μας κρατά αδιάφορους—μέχρι που μια μέρα ξυπνάμε και βρίσκουμε ότι η ελευθερία είναι ένα κούφιο κέλυφος.

Ψηφίζουμε ακόμα, και ακόμα πιστεύουμε ότι είμαστε ελεύθεροι. Αλλά τι γίνεται αν αυτή η ελευθερία είναι απλώς μια ψευδαίσθηση; Τι γίνεται αν επιλέγουμε ανάμεσα σε φατρίες της ίδιας πολιτικής ελίτ κάθε λίγα χρόνια, μπερδεύοντας το τελετουργικό με την πραγματική αυτοκυβέρνηση; Αν αυτό σου φαίνεται οικείο, δεν είναι τυχαίο. Ο Tocqueville το έθεσε περιεκτικά:

Οι πολίτες πέφτουν υπό τον έλεγχο της δημόσιας διοίκησης κάθε στιγμή· παρασύρονται ανεπαίσθητα και σαν χωρίς τη γνώση τους να θυσιάσουν στη δημόσια διοίκηση κάποια νέα μέρη της ατομικής τους ανεξαρτησίας, και αυτοί οι ίδιοι άνθρωποι που κατά καιρούς ανατρέπουν έναν θρόνο και ποδοπατούν βασιλιάδες, υποκλίνονται όλο και περισσότερο, χωρίς αντίσταση, στη παραμικρή βούληση ενός υπαλλήλου.

Αουτς!

Η Πολιτική Δεν Είναι Παιχνίδι που Κερδίζεις—Είναι μια Συζήτηση που Ποτέ Δεν Τελειώνει

Ένα από τα σημαντικότερα μαθήματα του Πλάτωνα ήταν ότι η πολιτική δεν τελειώνει ποτέ. Δεν είναι ένα επίπεδο που καθαρίζεις σε ένα βιντεοπαιχνίδι και προχωράς. Δεν υπάρχει τέλειο σύνταγμα, ούτε τελικό πολιτικό σύστημα όπου τα πράγματα θα λειτουργούν από μόνα τους. Όλα στη Γη είναι προορισμένα να φθείρονται και να αλλάζουν. Αυτό είναι που οι ουτοπιστές—όλων των πολιτικών αποχρώσεων—πάντα χάνουν. Ο άνθρωπος δεν θα μπορέσει ποτέ να βάλει τις μπότες του πάνω στο γραφείο και να είναι απλά. Το να ζεις σημαίνει να αγωνίζεσαι, να λύνεις προβλήματα, να αγαπάς και να μισείς.

Ο Αχιλλέας προειδοποίησε τον Πρίαμο ότι το καλύτερο που μπορούμε να ελπίζουμε ήταν ένα μείγμα ευλογιών και δυστυχιών—κανένας θνητός δεν φεύγει από αυτόν τον κόσμο ανέγγιχτος από τη θλίψη. Δεν πρέπει να αναζητούμε μόνο την άνεση, αλλά το νόημα. Και αν είναι το νόημα που θέλουμε, είναι η ελευθερία που χρειαζόμαστε. Όπως οι ηθοποιοί χρειάζονται μια σκηνή, οι άνθρωποι χρειάζονται ελευθερία. Χωρίς αυτήν, τίποτα δεν αξίζει πραγματικά.

Η πολιτική είναι μια συζήτηση, μια καθημερινή πρακτική—όπως η αγάπη, κάτι που δεν επιτυγχάνεται μόνο μία φορά, αλλά πρέπει να καλλιεργείται και να ανανεώνεται κάθε πρωί. Μερικοί πιστεύουν ότι θα μπορούσαμε να ζήσουμε χωρίς πολιτική· κάνουν λάθος. Δεν είναι μια δουλειά που μπορούμε να αναθέσουμε σε άλλους. Κανένας ειδικός, πολιτικός ή υπάλληλος δεν μπορεί να το κάνει για εμάς. Ο Tocqueville μισούσε τις μηχανές, και η πολιτική δεν είναι μηχανή. Δεν λειτουργεί στον αυτόματο πιλότο. Δεν είναι ένα σύστημα που μπορούμε να χτίσουμε μία φορά και να περιμένουμε να λειτουργεί για πάντα. Η ελευθερία απαιτεί ένα ιδιαίτερο μαχητικό πνεύμα. Οπότε παρακαλώ, αγαπητέ αναγνώστη—μη σωπάσεις ποτέ.

Πρέπει να επανακαταλάβουμε τον δημόσιο χώρο, όχι ως θεατές, αλλά ως συμμετέχοντες. Αυτό σημαίνει να συγκεντρωνόμαστε, να συζητάμε, να αμφισβητούμε. Σημαίνει να αρνούμαστε να αφήσουμε γραφειοκράτες και απομακρυσμένους θεσμούς να διαμορφώνουν τη ζωή μας χωρίς τη δική μας γνώμη. Ο Tocqueville το κατάλαβε αυτό καλύτερα από τον καθένα. Και ίσως γι' αυτό, σχεδόν δύο αιώνες αργότερα, κοιτάμε ακόμα στον καθρέφτη του.