Ο Χάγιεκ μας βοηθά να καταλάβουμε γιατί οι άνθρωποι χάνουν το μυαλό τους

 Πρόσφατα, είδα ένα αυτοκόλλητο στο παράθυρο ενός αυτοκινήτου με την εμβληματική εικόνα του Smoky the Bear και τη λεζάντα: "Μόνο εσύ μπορείς να αποτρέψεις τον κομμουνισμό".

Στο χιούμορ υπάρχει και η αλήθεια. Πώς θα αποτρέψετε τον κομμουνισμό; Το άτομο με το αυτοκόλλητο, μια στενή φίλη της κόρης μου, είδε το ρόλο της στην πρόληψη του κομμουνισμού ως τη συνέχιση της εκπαίδευσής της σχετικά με το γιατί αποτελεί υπαρξιακή απειλή για την ανθρωπότητα. Ωστόσο, είναι απογοητευμένη με το πόσο πολλοί από τους συνομηλίκους της έχουν υιοθετήσει κολεκτιβιστικές θέσεις και δεν είναι πρόθυμοι να εξετάσουν εναλλακτικές λύσεις.

Όπως και εκείνη, γνωρίζω πολλούς καλοπροαίρετους ανθρώπους που έχουν υιοθετήσει θέσεις αντίθετες προς την ελευθερία, αλλά ενδιαφέρονται για την ανθρώπινη ευημερία όπως εσείς και εγώ. Δεν είναι ιδεολόγοι αποφασισμένοι να ανατρέψουν τον δυτικό πολιτισμό, αλλά οι νοοτροπίες που έχουν υιοθετήσει μας οδηγούν σε ένα επικίνδυνο μονοπάτι.

Αν φαίνεται ότι οι καλοπροαίρετοι φίλοι σας έχουν χάσει το μυαλό τους, το έχουν χάσει, και ίσως κινδυνεύετε να χάσετε και εσείς το δικό σας.

Ο F. A. Hayek στο βιβλίο του The Fatal Conceit (Η μοιραία απάτη) μας βοηθά να καταλάβουμε το γιατί. Ο Χάγιεκ εξηγεί ότι έχουμε μπερδέψει την αιτία με το αποτέλεσμα. Η λογική δεν είναι η αιτία του πολιτισμού- η λογική είναι προϊόν του πολιτισμού.

Αυτό που μας κάνει ανθρώπους, το μυαλό μας και οι δυνάμεις της λογικής μας, δεν υπάρχουν χωριστά από το κοινωνικό μας περιβάλλον. Όταν οι άλλοι κατρακυλούν στην τρέλα, εμείς μπορεί να εφησυχάζουμε, πιστεύοντας ότι μπορούμε να διατηρήσουμε τις δυνάμεις της λογικής μας- ωστόσο οι ιδέες του Χάγιεκ μας ωθούν να επανεξετάσουμε τη βεβαιότητά μας.

Αν η λογική υπήρχε ξεχωριστά από το κοινωνικό περιβάλλον, περισσότεροι άνθρωποι θα αντιστέκονταν στην τυραννία. Αντ' αυτού, βλέπουμε τους ανθρώπους να ζητωκραυγάζουν και να συμμορφώνονται με τις κολεκτιβιστικές εντολές που εκδίδουν οι αρχές.

Αν είστε σίγουροι ότι θα είχατε κρύψει την Άννα Φρανκ ή θα είχατε παρακούσει τις εντολές για τη δολοφονία Εβραίων σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης, μπορεί να εξαπατάτε τον εαυτό σας. Ο διάσημος συγγραφέας Primo Levi, στην αφήγησή του για το χρόνο του στο Άουσβιτς, έγραψε:

Πρέπει να θυμόμαστε ότι αυτοί οι πιστοί οπαδοί, ανάμεσά τους και οι επιμελείς εκτελεστές απάνθρωπων εντολών, δεν ήταν γεννημένοι βασανιστές, δεν ήταν (με λίγες εξαιρέσεις) τέρατα: ήταν απλοί άνθρωποι. Τέρατα υπάρχουν, αλλά είναι πολύ λίγα σε αριθμό για να είναι πραγματικά επικίνδυνα. Πιο επικίνδυνοι είναι οι απλοί άνθρωποι, οι λειτουργοί που είναι έτοιμοι να πιστέψουν και να δράσουν χωρίς να κάνουν ερωτήσεις.

Χρησιμοποιώντας τις ιδέες του Χάγιεκ, μπορούμε να αναρωτηθούμε γιατί τόσοι πολλοί "πιστοί οπαδοί" χάνουν το μυαλό τους και τη δύναμη της λογικής τους καθώς ο πολιτισμός υποχωρεί.

Στο The Fatal Conceit, ο Χάγιεκ εξήγησε: "Ο άνθρωπος δεν γεννιέται σοφός, λογικός και καλός, αλλά πρέπει να διδαχθεί για να γίνει τέτοιος. Δεν είναι η διάνοιά μας που δημιούργησε την ηθική μας- μάλλον, οι ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις που διέπονται από την ηθική μας καθιστούν δυνατή την ανάπτυξη της λογικής και εκείνων των ικανοτήτων που συνδέονται με αυτήν". Ο Χάγιεκ βασίστηκε στον Ντέιβιντ Χιουμ, ο οποίος παρατήρησε: "Οι κανόνες της ηθικής... δεν είναι τα συμπεράσματα της λογικής μας".

Ο Χάγιεκ μας το εξήγησε. Υποστήριξε: "Τα αιτήματα του σοσιαλισμού δεν είναι ηθικά συμπεράσματα που απορρέουν από τις παραδόσεις που διαμόρφωσαν την εκτεταμένη τάξη που έκανε δυνατό τον πολιτισμό". Με άλλα λόγια, οι σοσιαλιστές δεν πειράζουν απλώς το σύστημα για να αναδείξουν τον καλύτερο εαυτό μας.

"Αντίθετα", έβλεπε με σαφήνεια ο Χάγιεκ, "[οι σοσιαλιστές] προσπαθούν να ανατρέψουν αυτές τις παραδόσεις με ένα ορθολογικά σχεδιασμένο ηθικό σύστημα του οποίου η απήχηση εξαρτάται από την ενστικτώδη απήχηση των υποσχόμενων συνεπειών του". Εν ολίγοις, μας σαγηνεύει κάθε υπόσχεση για ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου που βλέπουμε.

Γιατί αποπλανιόμαστε; Ο Χάγιεκ γράφει: "[Υποθέτουμε] ότι, εφόσον οι άνθρωποι ήταν ικανοί να δημιουργήσουν κάποιο σύστημα κανόνων που να συντονίζει τις προσπάθειές τους, πρέπει επίσης να είναι ικανοί να σχεδιάσουν ένα ακόμη καλύτερο και πιο ικανοποιητικό σύστημα".

Ωστόσο, ο Χάγιεκ κατάλαβε ότι ο πολιτισμός δεν μπορεί να οικοδομηθεί πάνω σε ψευδείς προϋποθέσεις μόνο και μόνο επειδή ακούγονται καλές: "Αν η ανθρωπότητα οφείλει την ύπαρξή της σε μια συγκεκριμένη μορφή συμπεριφοράς που καθοδηγείται από κανόνες και είναι αποδεδειγμένα αποτελεσματική, απλά δεν έχει τη δυνατότητα να επιλέξει μια άλλη απλώς και μόνο για χάρη της φαινομενικής ευχαρίστησης των άμεσα ορατών αποτελεσμάτων της".

Ο Χάγιεκ συνέχισε με αυτή την ισχυρή προειδοποίηση: "Η διαμάχη μεταξύ της τάξης της αγοράς και του σοσιαλισμού δεν είναι τίποτα λιγότερο από ένα ζήτημα επιβίωσης. Το να ακολουθήσουμε τη σοσιαλιστική ηθική θα καταστρέψει μεγάλο μέρος της σημερινής ανθρωπότητας και θα εξαθλιώσει μεγάλο μέρος της υπόλοιπης".

Μπορούμε να είμαστε μια άσχημη, κτηνώδης ομάδα, αλλά στο παρασκήνιο, χωρίς καμία συνειδητή κατεύθυνση από μέρους μας, το χειρότερο μέσα μας μπορεί να διορθωθεί κατά τη διάρκεια μιας κοινωνικής διαδικασίας. Με τα λόγια του Χάγιεκ: "Δεν είναι η διάνοιά μας που δημιούργησε την ηθική μας- μάλλον, οι ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις που διέπονται από την ηθική μας καθιστούν δυνατή την ανάπτυξη της λογικής και εκείνων των ικανοτήτων που συνδέονται με αυτήν".

Σκεφτείτε για λίγο μια κοινωνική ή εργασιακή αλληλεπίδραση χωρίς εξαναγκασμό που έβγαλε τον καλύτερο εαυτό σας. Τέτοιες αλληλεπιδράσεις μπορεί να αλλάξουν μόνιμα το βλέμμα σας, το πώς βλέπετε τους άλλους και τον εαυτό σας. Αν καθόσασταν στο σπίτι σας προσπαθώντας απλώς να επιχειρηματολογήσετε για μια "ανώτερη" κατάσταση, δεν θα είχατε κάνει ποτέ το άλμα σας ή δεν θα γνωρίζατε την ανάγκη να αλλάξετε το βλέμμα σας.

Όσοι έχουν μια μοιραία έπαρση δεν καταλαβαίνουν ότι "η λογική μας είναι εξίσου αποτέλεσμα μιας εξελικτικής διαδικασίας επιλογής όπως και η ηθική μας".

Ο άνθρωπος, εξήγησε ο Χάγιεκ, "πέτυχε τον πολιτισμό αναπτύσσοντας και μαθαίνοντας να ακολουθεί κανόνες... που συχνά του απαγόρευαν να κάνει αυτό που απαιτούσαν τα ένστικτά του". Έπρεπε να είμαστε πρόθυμοι να αντικαταστήσουμε τους "κοινούς συγκεκριμένους σκοπούς" με " ανεξάρτητους από τον σκοπό αφηρημένους κανόνες συμπεριφοράς". Το να υπακούς έναν ξεπεσμένο "αρχηγό" δεν είναι ελευθερία.

Γεμάτοι ύβρη, πιστεύουμε ότι είμαστε "ικανοί να διαμορφώσουμε τον κόσμο γύρω μας σύμφωνα με τις επιθυμίες μας". Τυφλωμένοι από αυτή τη μοιραία έπαρση, το θαύμα του σύγχρονου κόσμου περνάει απαρατήρητο. Λίγοι αναρωτιούνται τι είναι "υπεύθυνο που δημιούργησε αυτή την εξαιρετική τάξη". Η διαπίστωση του Χάγιεκ είναι ότι "οι κανόνες της ανθρώπινης συμπεριφοράς που εξελίχθηκαν σταδιακά (ιδίως εκείνοι που αφορούν... την ιδιοκτησία, την εντιμότητα, το συμβόλαιο, την ανταλλαγή, το εμπόριο, τον ανταγωνισμό, το κέρδος και την ιδιωτική ζωή)" δημιούργησαν την τάξη που θεωρούμε δεδομένη.

Πολλοί θλίβονται για την παραμικρή ενόχληση, όπως για παράδειγμα ότι ένα σούπερ μάρκετ δεν έχει το αγαπημένο τους φαγητό σε απόθεμα, αλλά επιδεικνύουν μια "περίεργη έλλειψη περιέργειας για το πώς δημιουργήθηκε στην πραγματικότητα η εκτεταμένη τάξη μας, πώς διατηρείται και ποιες μπορεί να είναι οι συνέπειες της καταστροφής των παραδόσεων που τη δημιούργησαν και τη διατηρούν". Όταν θρασύτατοι όχλοι λεηλατούν πολυτελή καταστήματα, οι πράξεις τους είναι μια ορατή συνέπεια ενός κοινωνικού περιβάλλοντος στο οποίο τα δικαιώματα ιδιοκτησίας δεν εκτιμώνται πλέον.

Σήμερα, η εκτεταμένη τάξη καταρρέει. Καθώς η τάξη καταρρέει, καταρρέουν και οι δυνάμεις της λογικής μας. Πολλοί είναι πρόθυμοι να διδαχθούν να έχουν απέχθεια για όσους βρίσκονται έξω από τη φυλή τους. Πολλοί έχουν επιτρέψει τα όρια του μυαλού τους να περιοριστούν σε φυλετικές ταυτότητες- και με την απόφασή τους να βλέπουν τους ανθρώπους ως "άλλους", έχουν χάσει την ανθρωπιά τους.

Γινόμαστε μάρτυρες της υιοθέτησης της φανατικής πεποίθησης ότι, όπως περιγράφει ο James Lindsay, "ο ρατσισμός που δημιουργήθηκε από τους λευκούς για το δικό τους όφελος είναι η θεμελιώδης οργανωτική αρχή της κοινωνίας". Όσοι εμμένουν σε αυτή την πεποίθηση συμπεριφέρονται σαν στελέχη στην Κίνα του Μάο, τιμωρώντας άγρια όσους δεν υποκλίνονται.

Για αυτό που περιγράφει σήμερα ο Lindsay, ο Χάγιεκ είχε προειδοποιήσει: "Ο σκοπός του σοσιαλισμού δεν είναι άλλος από το να επιφέρει έναν πλήρη επανασχεδιασμό των παραδοσιακών ηθών, του δικαίου και της γλώσσας μας, και σε αυτή τη βάση να πατάξει την παλιά τάξη πραγμάτων", η οποία, αντίθετα με τις αποδείξεις, οι σοσιαλιστές ισχυρίζονται ότι είναι υπεύθυνη για "αδυσώπητες, αδικαιολόγητες συνθήκες που εμποδίζουν τη θεσμοθέτηση της λογικής, της εκπλήρωσης, της αληθινής ελευθερίας και της δικαιοσύνης".

Ο πολιτισμός και η ικανότητα της λογικής θα συνεχίσουν να εξελίσσονται μόνο μέσω της εθελοντικής συμμετοχής μας σε μια κοινωνική διαδικασία που περιλαμβάνει, σύμφωνα με τα λόγια του Χάγιεκ, "τα βάρη της πειθαρχημένης εργασίας, της υπευθυνότητας, της ανάληψης κινδύνων, της αποταμίευσης, της ειλικρίνειας, της τήρησης των υποσχέσεων, καθώς και... τον περιορισμό με γενικούς κανόνες των φυσικών αντιδράσεων της εχθρότητας προς τους ξένους και της αλληλεγγύης προς εκείνους που είναι όμοιοι με τον εαυτό μας".

Ο "σκόπιμος σχεδιασμός", που επιβάλλεται από τους κολεκτιβιστές, δεν θα διορθώσει αυτό που καταστρέφουμε.