Ναπολέων: Ο πρώτος εξισωτικός δεσπότης της Ευρώπης.

 Με την κυκλοφορία της νέας ταινίας του Ridley Scott " Napoleon ", οι θεατές συναντούν μια κινηματογραφική εκδοχή του Ναπολέοντα που εμπλέκεται σε ένα ταραχώδες ειδύλλιο με φόντο τις αναταραχές των Ναπολεοντίων πολέμων.

Αυτό αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον για τον Γάλλο στρατιωτικό διοικητή και άφησε πολλούς να αναρωτηθούν τι πρέπει να κάνουν με τον πραγματικό, ιστορικό Ναπολέοντα. Για πολλούς Αμερικανούς στο ακροατήριο -οι οποίοι, σε αντίθεση με τους Ευρωπαίους, δεν αφιερώνουν σχεδόν καθόλου χρόνο στον Ναπολέοντα στο σχολείο- αυτή μπορεί να είναι η πρώτη φορά που σκέφτονται πολύ για τον Ναπολέοντα.

Συνολικά, το ερώτημα αυτό δεν είναι σίγουρα καινούργιο. Ο Ναπολέων δεν έχει φήμη όπως ο Χίτλερ, για παράδειγμα. Ακόμα και άνθρωποι που δεν έχουν διαβάσει ποτέ στη ζωή τους το βιβλίο ιστορίας ξέρουν ότι δεν πρέπει να συμπαθούν αυτόν τον τύπο. Ούτε μας λένε συνήθως ότι ο Ναπολέων είναι καλοκάγαθος όπως, ας πούμε, ο Τζορτζ Ουάσινγκτον. Αντίθετα, η κληρονομιά του Ναπολέοντα παραμένει σε μεγάλο βαθμό αδιευκρίνιστη. Ακόμη και στη Γαλλία, δεν υπάρχει προφανής συναίνεση, όπως σημειώνεται σε ένα σχετικά πρόσφατο άρθρο του France24 με τίτλο "Napoléon: Tyrant or genius - or both?" Η κληρονομιά του είναι «περιπλοκή», μας λέει η Washington Post, και δεν είναι γενικά σαφές αν πρέπει να θεωρούμε τον Ναπολέοντα ήρωα ή δικτάτορα ή παράγοντα «διαφωτισμού».

Το ερώτημα είναι σημαντικό, βέβαια, διότι οι απόψεις κάποιου για τα μεγάλα ιστορικά πρόσωπα αποτελούν συχνά σημαντικό μέρος του τρόπου με τον οποίο βλέπει κανείς τα ιστορικά ζητήματα συνολικά. Στην Αμερική, για παράδειγμα, κάποιος που βλέπει με μεγάλο θαυμασμό τον Franklin Roosevelt είναι πιθανό να υιοθετήσει διαφορετικές ιδεολογικές απόψεις από κάποιον που θαυμάζει τον Richard Nixon. Παρομοίως, οι ιδεολογικές απόψεις κάποιου είναι πιθανό να χρωματίσουν -ή να χρωματιστούν- τις απόψεις του για προσωπικότητες όπως ο Λένιν, ο Τσόρτσιλ, ο Κρόμγουελ, ο Λουδοβίκος ΙΔ' ή ο Μπίσμαρκ.

Σήμερα, οι ειδήμονες και οι κριτικοί τόσο της Αριστεράς όσο και της Δεξιάς εξακολουθούν να έχουν πολλά καλά λόγια να πουν υπέρ του Ναπολέοντα κάθε φορά που η κληρονομιά του αποτελεί θέμα συζήτησης στα μέσα ενημέρωσης. Πολλοί προβάλλουν τις δήθεν διαφωτιστικές πολιτικές του ως «εκσυγχρονιστή». Οι Συντηρητικοί, που εντυπωσιάζονται εύκολα από τη στρατιωτική μεγαλοπρέπεια, επιμένουν συχνά ότι ο Ναπολέων μας παρέχει ένα πρότυπο εντυπωσιακής αρρενωπότητας ως στρατηγός.

Ωστόσο, από την άποψη της ιδεολογίας που είναι γνωστή ως κλασικός φιλελευθερισμός (δηλ., ελευθερισμός), η κληρονομιά του Ναπολέοντα είναι λιγότερο διφορούμενη. Ο Ναπολέων ήταν ένας στρατιωτικός δικτάτορας που εφάρμοσε ένα αστυνομικό κράτος στη Γαλλία και ήταν υπέρμαχος της μεγαλύτερης κρατικής εξουσίας. Ο πόλεμος ήταν το κύριο όργανό του, επιστρατεύοντας εκατοντάδες χιλιάδες άνδρες για να πραγματοποιήσει τις κατακτήσεις του. Αν το δει κανείς από τη σκοπιά της ελευθερίας, της ειρήνης και της εναντίωσης στην κρατική εξουσία, είναι εύκολο να συμπεράνει ότι η Ευρώπη θα ήταν καλύτερα χωρίς τον Ναπολέοντα.

Γιατί εξακολουθούν να υπερασπίζονται τον Ναπολέοντα

Μέρος του λόγου που η κληρονομιά του Ναπολέοντα παραμένει διφορούμενη για τόσους πολλούς είναι ότι, παρά την πολεμοκαπηλεία του και την ιδιότητά του ως δικτάτορα, ο Ναπολέων εμφανίζεται επίσης σε πολλούς ως κάποιος που "εκσυγχρόνισε" την Ευρώπη συνεχίζοντας τα "καλά κομμάτια" της Γαλλικής Επανάστασης. . . Στην πολιτική συγκέντρωσε την κρατική εξουσία, εναντιώθηκε στον παπισμό και συνέτριψε πολλά από τα παλιά μεσαιωνικά πολιτεύματα της Ευρώπης. Για τους σύγχρονους μελετητές που εξακολουθούν να προσκολλώνται στην ιδέα ότι όλα τα σύγχρονα πράγματα είναι καλύτερα από όλα τα «μεσαίωνα», η κληρονομιά του Ναπολέοντα περιέχει πολλά για να επαινέσει.

Για παράδειγμα, μπορούμε να βρούμε μια συνοπτική περίληψη της κεντροδεξιάς άποψης στα λόγια του ιστορικού Andrew Roberts. Ο Roberts, ένας Θατσερικός νεοσυντηρητικός, γράφει ότι ο Ναπολέων δεν πρέπει να μνημονεύεται για τους πολέμους του, αλλά για "τον Κώδικα Ναπολέοντα, αυτό το λαμπρό απόσταγμα 42 ανταγωνιστικών και συχνά αντιφατικών νομικών κωδίκων σε ένα ενιαίο, εύκολα κατανοητό γαλλικού δικαίου". Ο Roberts μας λέει επίσης ότι ο Ναπολέων ήταν σπουδαίος επειδή "εδραίωσε το διοικητικό που βασιζόταν σε τμήματα και νομάρχες. Οργάνωσε την Τράπεζα της Γαλλίας...". Με άλλα λόγια, ο Ναπολέων ήταν μεγάλος επειδή διεύρυνε τον ρόλο και την εξουσία του κεντρικού κράτους Ο Ναπολεόντειος Κώδικας, για παράδειγμα, ήταν το κλειδί σε μια διαδικασία που κατήργησε την τοπική νομική ανεξαρτησία και τα έθιμα υπέρ ενός ενιαίου νομικού μηχανισμού με κεντρικό έλεγχο .

Με την κατακτητική του εκστρατεία σε όλη την Ευρώπη, ο Ναπολέων βοήθησε να συγκεντρωθεί η εξουσία τόσο στη Γαλλία όσο και σε ξένες πολιτείες. Οι κατακτήσεις του Ναπολέοντα στη Γερμανία και την Ιταλία συνέβαλαν στην κατάργηση ή στην αποδυνάμωση της αποκεντρωμένης αντίστασης στην εθνική ενότητα, ανοίγοντας τον δρόμο για τα γερμανικά και τα ιταλικά εθνικά κράτη στις μεταγενέστερες δεκαετίες.

Ο Roberts μας λέει επίσης ότι ο Ναπολέων ήταν σπουδαίος επειδή ήταν προστάτης της ωραίας αρχιτεκτονικής. Οπότε, μην μπαίνετε στον κόπο να θυμηθείτε τους αμέτρητους νέους που επιστρατεύτηκαν από τον Ναπολέοντα και στάλθηκαν στην κρεατομηχανή. Θυμηθείτε, μάλλον, ότι ο Ναπολέων ξόδεψε ηρωικά φορολογικά δολάρια για μερικά όμορφα κτίρια.

Μια παρόμοια εκτίμηση έρχεται από τον μεγιστάνα του lifestyle περιοδικού Bryan Goldberg, ο οποίος μας δίνει μια τυπική κεντροαριστερή άποψη. Για τον Goldberg, ο Ναπολέων θα έπρεπε να μνημονεύεται ως κάποιος που πέρασε τον χρόνο του «προωθώντας την επιστήμη, χρηματοδοτώντας καλλιτέχνες, γράφοντας εξισωτικούς κώδικες νόμων και ενσωματώνοντας περιθωριοποιημένους ανθρώπους σε μια πιο διαφωτισμένη κοινωνία».

Αν είναι έτσι, τότε ο Ναπολέων μπορεί να πιστωθεί ως πρώτος πρωτοπόρος στην ιδέα του εξισωτικού, πεφωτισμένου αστυνομικού κράτους. Ο ιστορικός Jacques Godechot, για παράδειγμα, χαρακτήρισε το καθεστώς του Ναπολέοντα «ίσως τον πρόδρομο των σύγχρονων αστυνομικών κρατών» και ο ιστορικός Eugen Weber χαρακτηρίζει το καθεστώς αστυνομικό κράτος χωρίς επιφύλαξη. Το καθεστώς του Ναπολέοντα ήταν ευγενικό και ήπιο σε σύγκριση με τα αστυνομικά κράτη του εικοστού αιώνα, φυσικά, αλλά δεν υπάρχει και λόγος να επαινέσουμε το καθεστώς. Ο Michael Sibalis καταλήγει: "Η αστυνομία του Ναπολέοντα ασκούσε αυστηρό έλεγχο σε όλες τις δημόσιες εκφράσεις γνώμης, πλήρωνε ένα μυστικό δίκτυο πρακτικών για να κρατήσει το έθνος υπό παρακολούθηση και κρατούσε τους εχθρούς του καθεστώτος σε ειδικές κρατικές φυλακές χωρίς να τους απαγγέλλουν κατηγορίες ή να ολίγοι. , αγνοούσαν τακτικά τις ορθές δικαστικές διαδικασίες και παραβίαζαν συστηματικά τα πολιτικά δικαιώματα που είχε διακηρύξει η Γαλλική Επανάσταση...».

Ναπολέων, ο εχθρός του Φιλελευθερισμού

Ο Ναπολέων ήταν εχθρός του κλασικού Φιλελευθερισμού και σε άλλες σημαντικές πτυχές. Ο Ναπολέων δεν σεβόταν ιδιαίτερα το ελεύθερο εμπόριο και τις αστικές αξίες. Όπως ήταν φυσικό, ο Ναπολέων σπατάλησε μεγάλο μέρος του πλούτου της Γαλλίας στον πόλεμο και στην κρατική περιουσία. Όπως το έθεσε ο Steven Pinker: "Ο Ναπολέων, αυτός ο εκφραστής της πολεμικής δόξας, οσμίστηκε την Αγγλία ως "έθνος καταστηματαρχών" . χαρακτηριστική).

Ο Ναπολέων είχε μια καταστροφική έμπνευση στον ευρωπαϊκό φιλελευθερισμό. Δεδομένου ότι ο Ναπολέων βάδισε υπό τη σημαία της φωτισμένης, εξισωτικής, «φιλελευθερίας», οι κατακτητικοί στρατιώτες του συνδέθηκαν με την ίδια Γαλλία τον Φιλελευθερισμό. Το μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα ήταν να στραφούν πολλοί εναντίον της ιδεολογίας συνολικά. Ο ιστορικός Ralph Raico σημειώνει ότι ο κλασικός Φιλελευθερισμός βρισκόταν σε άνοδο στα γερμανικά κράτη κατά τη διάρκεια του δέκατου όγδου αιώνα. Αλλά αυτό πήρε την αντίστροφη πορεία κατά τον δέκατο ένατο. Γιατί; Ο Raico υποστηρίζει ότι "δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ένας σημαντικός -ίσως ο σημαντικότερος- λόγος για την αλλαγή έγκειται στην πολιτική και στρατιωτική ιστορία της περιόδου: βασικά, στην προσπάθεια της επαναστατικής Γαλλίας να κατακτήσει και να κυβερνήσει όλη την Ευρώπη".

Στα μέσα της δεκαετίας του 1790, γράφει ο Raico, «τα δικαιώματα του ανθρώπου, η λαϊκή κυριαρχία, ο Γαλλικός Διαφωτισμός με τον λόγο του για τις πανάρχαιες παραδόσεις και τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των Ευρωπαϊκών λαών που επιβάλλονταν με στρατιωτική ισχύ. οι νικηφόροι, ακαταμάχητοι Γαλλικοί. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν η αντίσταση σε οτιδήποτε σχετιζόταν με την επίσημη ιδεολογία του Γαλλικού καθεστώτος - η οποία, φυσικά, στην πραγματικότητα δεν ήταν καθόλου φιλελεύθερη 

Στη φύση των πραγμάτων, αυτοί οι στρατοί εισβολής, φέρνοντας μαζί τους μια ξένη ιδεολογία, δημιούργησαν εχθρότητα και αντίσταση εναντίον αυτής της ιδεολογίας, μια μαχητική εθνικιστική αντίδραση. Αυτό συνέβη στη Ρωσία και στην Ισπανία. Κυρίως, αυτό συνέβη στη Γερμανία. Ο ατομικισμός, τα φυσικά δικαιώματα, τα οικουμενικά ιδεώδη του Διαφωτισμού - αυτά ταυτίστηκαν με τους μισητούς εισβολείς, οι οποίοι υπέταξαν και ταπείνωσαν τον Γερμανικό λαό. Αυτή η ταύτιση ήταν ένα βάρος που ο Φιλελευθερισμός στη Γερμανία έπρεπε να κουβαλάει από τότε.

Όπως επανειλημμένα θα ισχυρίζονταν οι Αμερικανοί μετά το 1945, ο Ναπολέων ισχυριζόταν ότι οι ξένες χώρες είτε καλωσόριζαν την εισβολή -ή τουλάχιστον απαιτούσαν εισβολή- προκειμένου να αγκαλιάσουν τον διαφωτισμό και την ισότητα. Ο Ναπολέων επέμενε ότι «οι λαοί της Γερμανίας, όπως και της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ισπανίας, θέλουν ισότητα και φιλελεύθερες ιδέες» δικαιολογώντας έτσι την κατάργηση (με κατάκτηση) των παλαιών καθεστώτων από τον Ναπολέοντα. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι πολλοί ξένοι δεν εκτίμησαν τη γενναιοδωρία του Ναπολέοντα.

Όσοι πιστεύουν σήμερα στις ιδέες πίσω από τους σύγχρονους πολέμους της Αμερικής για την παγκόσμια δημοκρατία, ίσως βρουν πειστική τη λογική του Ναπολέοντα. Για όσους από εμάς, από την άλλη πλευρά, εκτιμούμε πραγματικά την αυτοδιάθεση, τις ελεύθερες αγορές, την ειρήνη και την ελευθερία, ο Ναπολέων προσφέρει λίγα πράγματα που πρέπει να θαυμάσουμε. Ένας δεσπότης, ένας πολεμοκάπηλος, ένας συγκεντρωτικός και ένας υποκριτής που ισχυριζόταν ότι διέδιδε την ελευθερία για να δικαιολογήσει τη δική του επιθυμία για κατάκτηση και εξουσία.