Μην μπερδεύετε την εμπιστοσύνη στους ειδικούς με τη γνώση των γεγονότων

Άρθρο του  Patrick Carroll για το  Foundation for Economic Education

 Αν κάποιος σας ρωτούσε πώς ξέρετε ότι υπάρχει η Αυστραλία, τι θα λέγατε; Αν δεν έχετε πάει εκεί ο ίδιος, μπορεί να είναι εκπληκτικά δύσκολο να απαντήσετε σε αυτή την ερώτηση. Μπορεί να αναφέρετε τον καθηγητή γεωγραφίας του δημοτικού που σας μίλησε για πρώτη φορά για τη χώρα. "Ξέρω ότι υπάρχει επειδή μου το είπε ο δάσκαλός μου", θα μπορούσατε να πείτε. Εναλλακτικά, μπορεί να αναφέρετε κάποιον φίλο σας που έχει επισκεφθεί τη χώρα και μπορεί να βεβαιώσει την ύπαρξή της. Τέλος, θα μπορούσατε να επισημάνετε ότι συμβουλευτήκατε έναν άτλαντα και επιβεβαιώσατε ότι η χώρα όντως εμφανίζεται στον χάρτη.

Αν και κάθε μία από αυτές τις δικαιολογίες μπορεί να ακούγεται συναρπαστική, όλες στηρίζονται σε έναν κρίσιμο άξονα: την εμπιστοσύνη. "Εμπιστευτείτε με", λέει ο δάσκαλός σας, "το έχω ψάξει αυτό". "Εμπιστέψου με", λέει ο φίλος σου, "το είδα με τα ίδια μου τα μάτια". "Εμπιστευτείτε μας", λένε οι εκδότες του άτλαντα, "συμβουλευτήκαμε τους ειδικούς".

Σίγουρα, πρόκειται συχνά για αξιόπιστες πηγές, αλλά είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι σε κάποια θεμελιώδη έννοια επιλέγετε να πιστέψετε αυτά που σας έχουν πει άλλοι. Αν δεν το έχετε ελέγξει ποτέ ο ίδιος, δεν ξέρετε πραγματικά ότι η Αυστραλία υπάρχει, απλώς εμπιστεύεστε ότι υπάρχει.

Εμπιστοσύνη και εξουσία

Ο λόγος για τον οποίο αυτή η ερώτηση είναι σημαντική είναι ότι μας αποκαλύπτει πόσο πολύ υποχωρούμε στην αυθεντία στη σκέψη μας. Είναι εύκολο να θεωρούμε τους εαυτούς μας απίστευτα ενημερωμένους, αλλά αν είμαστε ειλικρινείς, είναι πολύ περισσότερο ότι είμαστε απίστευτα έμπιστοι. Έχουμε αποδεχτεί αυτό που μας έχει πει η "αυθεντία" σχεδόν σε κάθε τομέα, και μάλιστα με πολύ λίγη αντίδραση.

Ο C.S. Lewis επέστησε την προσοχή σε αυτό το φαινόμενο στο βιβλίο του Mere Chrstianity. Πράγματι, το ακόλουθο απόσπασμα είναι αυτό που ενέπνευσε το παρόν άρθρο.

"Μην τρομάζετε από τη λέξη εξουσία. Το να πιστεύεις πράγματα με βάση την αυθεντία σημαίνει μόνο ότι τα πιστεύεις επειδή σου τα είπε κάποιος που θεωρείς αξιόπιστο. Το 99 τοις εκατό των πραγμάτων που πιστεύετε τα πιστεύετε με βάση την εξουσία. Πιστεύω ότι υπάρχει ένα τέτοιο μέρος όπως η Νέα Υόρκη. Δεν το έχω δει ο ίδιος. Δεν θα μπορούσα να αποδείξω με αφηρημένους συλλογισμούς ότι πρέπει να υπάρχει ένα τέτοιο μέρος. Το πιστεύω επειδή μου το είπαν αξιόπιστοι άνθρωποι. Ο συνηθισμένος άνθρωπος πιστεύει στο ηλιακό σύστημα, στα άτομα, στην εξέλιξη και στην κυκλοφορία του αίματος με βάση την αυθεντία - επειδή το λένε οι επιστήμονες. Κάθε ιστορική δήλωση στον κόσμο πιστεύεται με βάση την αυθεντία. Κανείς μας δεν έχει δει τη νορμανδική κατάκτηση ή την ήττα της Αρμάδας. Κανείς μας δεν θα μπορούσε να τα αποδείξει με καθαρή λογική, όπως αποδεικνύετε ένα πράγμα στα μαθηματικά. Τις πιστεύουμε απλώς και μόνο επειδή οι άνθρωποι που τις είδαν άφησαν γραπτά που μας λένε γι' αυτές: στην πραγματικότητα, από αυθεντία. Ένας άνθρωπος που χλεύαζε την αυθεντία σε άλλα πράγματα, όπως κάνουν κάποιοι στη θρησκεία, θα έπρεπε να είναι ευχαριστημένος με το να μην ξέρει τίποτα σε όλη του τη ζωή".

Όπως επισημαίνει ο Lewis, δεν είναι κακό να πιστεύουμε πράγματα με βάση την εξουσία. Το κάνουμε συνέχεια και μας βοηθάει να βρούμε το δρόμο μας στον κόσμο.

Αλλά ενώ δεν υπάρχει τίποτα κακό στο να εμπιστευόμαστε διάφορες πηγές, θα έλεγα ότι τείνουμε να είμαστε λίγο υπερβολικά έμπιστοι ως κουλτούρα. Πιστεύουμε τις αρχές στο λόγο τους, ακόμη και όταν πιθανώς δεν θα έπρεπε.

Το όλο φιάσκο του COVID είναι σίγουρα ένα εξαιρετικό παράδειγμα αυτού. Πόσα στοιχεία χρειάστηκαν για να πεισθεί ο μέσος άνθρωπος να κάνει το εμβόλιο; Ντροπιαστικά λίγα. Οι άνθρωποι επίσης πίστεψαν στα λουκέτα και τις εντολές για μάσκες απλώς και μόνο επειδή κάποιοι "ειδικοί" είπαν ότι αυτές οι πολιτικές ήταν καλή ιδέα.

Το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής είναι ένα άλλο καλό παράδειγμα του πόσο πολύ εμπιστευόμαστε τυφλά τις πνευματικές αρχές. Δεδομένου ότι οι περισσότεροι από εμάς δεν έχουμε καμία εξειδίκευση στο θέμα, παραιτούμαστε από το να πιστέψουμε τους ειδικούς στα λόγια τους. Αλλά δεν πειράζει, μας διαβεβαιώνουν, επειδή "το 97% των επιστημόνων του κλίματος συμφωνούν". Αφού ξέρουμε ότι υπάρχει "συναίνεση", μπορούμε να τους εμπιστευτούμε, σωστά;

Όχι τόσο γρήγορα. Ρωτήστε τον εαυτό σας, ξέρετε πραγματικά ότι υπάρχει συναίνεση 97%; Κοιτάξατε εσείς οι ίδιοι τα ακατέργαστα δεδομένα σχετικά με τις απόψεις των εμπειρογνωμόνων; Αν δεν το έχετε κάνει, τότε και σε αυτό το θέμα παραμένετε στην αυθεντία. Εμπιστεύεστε την πηγή αυτού του ποσοστού 97%. Συγκεκριμένα, εμπιστεύεστε ότι οι άνθρωποι που κατέληξαν σε αυτό το ποσοστό δεν σας παραπλανούν και ότι η συλλογή και η αναπαράσταση των δεδομένων σχετικά με τις απόψεις των εμπειρογνωμόνων είναι λογική, αμερόληπτη, ακριβής και πλήρης.

Θυμηθείτε, στην πραγματικότητα δεν ξέρετε ότι το 97% των επιστημόνων του κλίματος συμφωνούν, αλλά εμπιστεύεστε ότι το 97% των επιστημόνων του κλίματος συμφωνούν. (Όπως συμβαίνει, το ποσοστό αυτό είναι πιο αμφίβολο από ό,τι οι περισσότεροι άνθρωποι συνειδητοποιούν).

Και πάλι, δεν υπάρχει τίποτα κακό με την εμπιστοσύνη. Αλλά πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στο να εμπιστευόμαστε πολύ εύκολα, επειδή τα πράγματα δεν είναι πάντα αυτό που αναφέρεται ότι είναι.

'Citation Needed' Πολιτισμός

Πώς μπορούμε λοιπόν να αποφύγουμε να εμπιστευόμαστε πολύ εύκολα; Η πρότασή μου είναι να υιοθετήσουμε αυτό που ονομάζω "κουλτούρα που χρειάζεται παραπομπή".

Όπως υποδηλώνει και το όνομα, η ιδέα εδώ είναι να δημιουργήσουμε μια κουλτούρα όπου θα ζητάμε συνήθως αποδείξεις, ειδικά για αμφιλεγόμενες ιδέες. Κάθε φορά που κάποιος κάνει έναν ισχυρισμό, η ενστικτώδης αντίδρασή σας θα πρέπει να είναι "απαιτείται παραπομπή".

Μεγαλώνοντας, μάθαμε να παίρνουμε τα πράγματα τοις μετρητοίς, να παίρνουμε το λόγο του δασκάλου. Αλλά αυτή είναι μια κακή συνήθεια, την οποία καλό θα ήταν να εγκαταλείψουμε. Ειδικά ως ενήλικες, πρέπει να υιοθετήσουμε έναν υγιή σκεπτικισμό και να αμφισβητούμε τα πάντα, ακόμη και αυτά για τα οποία όλοι φαίνεται να συμφωνούν.

Η κουλτούρα "Citation needed" έχει επίσης να κάνει με το να πλησιάζεις όσο το δυνατόν περισσότερο στην πρωτογενή πηγή, ώστε να ελαχιστοποιείς τον αριθμό των ανθρώπων που πρέπει να εμπιστευτείς. Όταν παίρνετε τις πληροφορίες σας από πολιτικούς, η αλυσίδα εμπιστοσύνης είναι πιθανότατα πολιτικός-δημοσιογράφος-επιστήμονας-δεδομένα. Αυτή είναι μια μεγάλη ευκαιρία για διαστρέβλωση (σκόπιμη ή μη). Αν μπορείτε, είναι προτιμότερο να πάτε κατευθείαν στον επιστήμονα, ή ακόμα καλύτερα, στα ίδια τα ακατέργαστα δεδομένα (υποθέτοντας ότι μπορείτε να τα ερμηνεύσετε).

Ένα άλλο μέρος της κουλτούρας "citation needed" είναι η διανοητική ταπεινότητα. Όσο "προφανές" ή "αυτονόητο" κι αν φαίνεται κάτι, αν ο ισχυρισμός σας καταλήγει στο "εμπιστεύομαι μια αυθεντία", τότε μάλλον δεν θα πρέπει να είστε πολύ δογματικός γι' αυτό. Αυτό είναι ιδιαίτερα σχετικό με ετερόδοξες ιδέες όπως οι θεωρίες συνωμοσίας. Υπήρξε το Holodomor; Νομίζω πως ναι, αλλά δεν το έχω ψάξει ο ίδιος. Εμπιστεύομαι τους ανθρώπους που το έχουν κάνει, όπως ακριβώς εμπιστεύομαι τους γεωγράφους που μου λένε ότι η Αυστραλία υπάρχει.

Το πρόβλημα είναι ότι οι άνθρωποι συχνά υποστηρίζουν δογματικά τους ισχυρισμούς με βάση το ότι "όλοι γνωρίζουν" ότι αυτό είναι αλήθεια ή ότι "οι ειδικοί συμφωνούν" ότι αυτό είναι αλήθεια. Αλλά οι επικλήσεις στην πλειοψηφία ή στην αυθεντία δεν πετυχαίνουν στην κουλτούρα της "απαραίτητης παραπομπής". Δείξτε μου τις αποδείξεις, και τότε θα σας πιστέψω.

Εκτός από τη φράση "χρειάζεται παραπομπή", λοιπόν, η άλλη φράση που θα έπρεπε να είναι μια συνηθισμένη επωδός είναι "δεν έχω αρκετές γνώσεις για να έχω τεκμηριωμένη γνώμη για αυτό". Είναι πολύ καλύτερο να παραδεχτείς την άγνοια παρά να προσποιείσαι ότι γνωρίζεις κάτι ενώ στην πραγματικότητα το έχεις ακούσει στην τηλεόραση.

Ο Murray Rothbard το έθεσε πολύ καλά, σχολιάζοντας τον τομέα των οικονομικών. "Δεν είναι έγκλημα να αγνοεί κανείς τα οικονομικά", είπε, "τα οποία είναι, άλλωστε, ένας εξειδικευμένος κλάδος και ένας κλάδος που οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν ως "θλιβερή επιστήμη". Αλλά είναι εντελώς ανεύθυνο να έχει κανείς μια δυνατή και ηχηρή γνώμη για τα οικονομικά θέματα, ενώ παραμένει σε αυτή την κατάσταση άγνοιας".

Το ίδιο ισχύει και για κάθε άλλο τομέα, είτε πρόκειται για την ιστορία, είτε για την κλιματική επιστήμη, είτε για τις μολυσματικές ασθένειες, είτε για τη γεωγραφία. Εμπιστευτείτε τις αρχές όσο θέλετε, αλλά προσέξτε να μην μπερδεύετε την εμπιστοσύνη με τη γνώση.