Μαδέρα: Το ξεχασμένο θαύμα της Ευρώπης

 Το νησί που ευημέρησε με χαμηλότερους φόρους.   

Το 1978, ένα μικροσκοπικό, φτωχότατο νησί στον Ατλαντικό με 250.000 κατοίκους αποφάσισε να κάνει το ένα πράγμα που οι Βρυξέλλες θεωρούν τώρα αίρεση…

Μείωσε δραστικά τον εταιρικό φόρο και δημιούργησε την τελευταία γνήσια ειδική οικονομική ζώνη της Ευρώπης. 

Και τώρα, 47 χρόνια και αμέτρητες έρευνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης αργότερα, το ίδιο νησί δείχνει το αντίθετο της παρακμής: το ΑΕΠ του έχει τετραπλασιαστεί από το 1995· έχει μειώσει το χάσμα με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο κατά περισσότερες από 20 ποσοστιαίες μονάδες η ανεργία τα τελευταία χρόνια έχει πέσει κάτω από τα επίπεδα της ηπειρωτικής χώρας· και το καθεστώς εταιρικού φόρου 5% έχει νομίμως ανανεωθεί μέχρι το 2033.

Χωρίς πετρέλαιο. Χωρίς τεχνολογικό θαύμα. Χωρίς μαζικές επιδοτήσεις. Μόνο χαμηλότεροι φόροι και η ελευθερία να κρατάς τα χρήματα που κερδίζεις. Αυτή είναι η ιστορία που οι κεντρικοί σχεδιαστές της Ευρώπης δεν θέλουν να ακούσετε. 

Πριν από μισό αιώνα, το πορτογαλικό νησί της Μαδέρας ήταν ένα από τα φτωχότερα μέρη της Ευρώπης: διψήφια ανεργία, μαζική μετανάστευση, βαλίτσες από χαρτόνι και οικονομία που μετά βίας ξεπερνούσε τις μπανάνες, το κρασί Μαδέρας και τις χειροτεχνίες. Η νησιωτικότητα δεν ήταν καρτ-ποστάλ χαρακτηριστικό, αλλά δομικό εμπόδιο σε οποιαδήποτε σοβαρή ανάπτυξη.

Μετά ήρθε η περιφερειακή αυτονομία το 1976. Λίγο αργότερα, το 1978, ο νεοεκλεγείς περιφερειακός πρόεδρος, ο μεγαλύτερος από τη ζωή Αλμπέρτο Ζοάο Ζαρντίμ, πρότεινε μια απλή και, για την εποχή, ριζοσπαστική ιδέα: «Δεν μπορούμε να αλλάξουμε τη γεωγραφία, οπότε ας αλλάξουμε τον φορολογικό κώδικα». Ο Ζαρντίμ θα κυβερνούσε το νησί για τα επόμενα 37 χρόνια. 

Η Λισαβόνα είπε ναι. Η πορτογαλική κυβέρνηση ήξερε ότι σποραδικές επιδοτήσεις και δημόσια έργα δεν θα έλυναν ποτέ ένα βαθύ δομικό πρόβλημα. Επιπλέον, καθώς η Πορτογαλία προετοιμαζόταν να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, χρειαζόταν ένα αξιόπιστο σχέδιο ανάπτυξης για τις φτωχότερες περιφέρειές της. Η ΕΟΚ των τελών της δεκαετίας του '70 και αρχών του '80, πολύ πιο φιλελεύθερη από τη σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση, όχι μόνο επικύρωσε το έργο αλλά το χαρακτήρισε ρητά νόμιμο εργαλείο εδαφικής συνοχής. 

Και έτσι γεννήθηκε το Διεθνές Επιχειρηματικό Κέντρο της Μαδέρας (γνωστό ως Ελεύθερη Ζώνη της Μαδέρας): δραστικά μειωμένος εταιρικός φόρος εισοδήματος, εξαιρέσεις στη βιομηχανική ελεύθερη ζώνη του Κανισάλ και ανταγωνιστικό καθεστώς για διεθνείς υπηρεσίες. Όλα αυτά στεφανωμένα με το στρατηγικό αριστούργημα, το Διεθνές Μητρώο Πλοίων της Μαδέρας (MAR) με χαμηλά τέλη, ευέλικτη νομοθεσία και αδιαμφισβήτητη αξιοπιστία σημαίας ΕΕ. Προσθέστε αστραπιαίες διοικητικές διαδικασίες, one-stop αδειοδότηση και πλήρη ελευθερία επαναπατρισμού κεφαλαίων και κερδών. Η Μαδέρα σταμάτησε να ανταγωνίζεται στην τοποθεσία και άρχισε να ανταγωνίζεται στη φορολογική νοημοσύνη.

Ο οικονομικός αντίκτυπος ήταν βαθύτατος. Μέσα σε λίγα χρόνια, το νησί έπαψε να εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από τη γεωργία και τον τουρισμό. Έγινε σεβαστός ευρωπαϊκός κόμβος για διεθνείς επιχειρηματικές υπηρεσίες και ναυτιλιακές δραστηριότητες. 

Συμβουλευτικές εταιρείες διαχείρισης, holding companies, εταιρείες logistics, εταιρείες διαχείρισης γιοτ και τεχνολογικές εταιρείες εγκαταστάθηκαν. Το μητρώο   MAR προσέλκυσε πλοιοκτήτες από Ελλάδα, Γερμανία, Σκανδιναβία και τους μεγαλύτερους παγκόσμιους operators κρουαζιέρας και φορτίων, μετατρέποντας τη Μαδέρα σε ένα από τα μεγαλύτερα και πιο σεβαστά ανοιχτά νηολόγια στην Ευρώπη. 

Η ανεργία έπεσε σταθερά σε επίπεδα σταθερά χαμηλότερα από την πορτογαλική ηπειρωτική χώρα. Τα φορολογικά έσοδα εκτοξεύτηκαν, όχι επειδή οι συντελεστές ήταν υψηλοί, αλλά επειδή η φορολογική βάση εκρήγνυται με νέες επενδύσεις, νέες εταιρείες και γνήσια οικονομική δραστηριότητα. Μεταξύ 1995 και 2022, το ΑΕΠ της Μαδέρα αυξήθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό 5,2%, ξεπερνώντας άνετα το 3,9% της ηπειρωτικής Πορτογαλίας (και τα δύο ονομαστικά· μακροχρόνιες σειρές DREM/INE, 2024).

Για να καταλάβουμε πόσο δραματική ήταν η ανατροπή, σκεφτείτε ότι στα τέλη της δεκαετίας του '70, κατά κεφαλήν ΑΕΠ της  Μαδέρας ήταν μόλις 40% του Ευρωπαϊκού μέσου όρου. Μέχρι το 2023 είχε εκτοξευτεί περίπου στο 75% του μέσου όρου της ΕΕ, σχεδόν διπλασιασμός σε σχετικούς όρους ενώ λάμβανε πολύ λιγότερα κατά κεφαλήν κονδύλια από τα διαρθρωτικά ταμεία και τα ταμεία συνοχής της ΕΕ από σχεδόν οποιαδήποτε άλλη εξαιρετικά περιφερειακή περιοχή.

Το Διεθνές Μητρώο  Πλοίων από μόνο του είναι πλέον το τρίτο μεγαλύτερο στην Ευρώπη και η σημαία επιλογής για αρκετές από τις είκοσι κορυφαίες παγκόσμιες εταιρείες κρουαζιέρας. Πάνω από 1.000 πλοία φέρουν τη σημαία της  Μαδέρας, δημιουργώντας εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ ετησίως σε τέλη εγγραφής, νομικές υπηρεσίες, ταξινομήσεις και ναυτιλιακές ασφάλειες, σχεδόν όλα νέα χρήματα που δεν υπήρχαν στο νησί πριν το 1987. 

Εν τω μεταξύ, το ευρύτερο Διεθνές Επιχειρηματικό Κέντρο φιλοξενεί πάνω από 2.500 αδειοδοτημένες εταιρείες, πολλές από αυτές θυγατρικές ομίλων Fortune 500 που χρησιμοποιούν τη Μαδέρα ως Ευρωπαϊκή πλατφόρμα διαχείρισης ή διαχείρισης κεφαλαίων. Αυτές οι εταιρείες απασχολούν άμεσα αρκετές χιλιάδες υψηλά ειδικευμένους Μαδερέζους (με μέσο μισθό πολύ πάνω από την πορτογαλική ηπειρωτική Πορτογαλία) και συντηρούν ένα οικοσύστημα δικηγορικών γραφείων, ελεγκτών, trust companies και παρόχων IT που θα ήταν αδιανόητο 50 χρόνια πριν. 

Ίσως το πιο ενδεικτικό στατιστικό: το 1970, περίπου ένας στους τέσσερις κατοίκους της Μαδέρας εργάσιμης ηλικίας ζούσε στο εξωτερικό. Σήμερα, η διασπορά εξακολουθεί να υπάρχει, αλλά η καθαρή μετανάστευση είναι θετική και το νησί εμφανίζεται τακτικά στις τρεις κορυφαίες Πορτογαλικές περιφέρειες για νέες επιχειρήσεις κατά κεφαλήν. 

Αυτή η επιτυχία έκανε τις Βρυξέλλες να νιώσουν βαθιά άβολα. Από τη δεκαετία του '90, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε επανειλημμένες έρευνες για «υπερβολική κρατική ενίσχυση». Επιβλήθηκαν όρια, ανατέθηκαν εκθέσεις, απαιτήθηκαν τοπικές ποσοστώσεις δημιουργίας θέσεων εργασίας. Τίποτα δεν κατάφερε να σκοτώσει το καθεστώς. Το 2015, η Επιτροπή δοκίμασε ξανά, αυτή τη φορά απαιτώντας «οικονομική ουσία»: πραγματικά γραφεία, πραγματικοί υπάλληλοι, πραγματική δραστηριότητα που να βρίσκεται φυσικά στο νησί. Η ειρωνεία είναι απολαυστική: ο κανόνας που σχεδιάστηκε για να αποδυναμώσει τη ζώνη κατέληξε να την ενισχύει. Οι εταιρείες άνοιξαν κανονικά γραφεία, προσέλαβαν  κατοίκους της Μαδέρας και ρίζωσαν στην τοπική οικονομία. 

Για να καταργηθεί το καθεστώς εντελώς, οι Βρυξέλλες θα έπρεπε να επαναδιαπραγματευτούν και να ξαναγράψουν τις ίδιες τις Συνθήκες της ΕΕ, ένα πολιτικό βουνό που κανείς στην Επιτροπή δεν ήταν ποτέ διατεθειμένος να σκαρφαλώσει. 

Σήμερα, σε μια Ευρώπη που έχει περάσει τα τελευταία 15 χρόνια συστηματικά συνθλίβοντας κάθε εναπομείνασα θύλακα φορολογικού ανταγωνισμού και που με υπερηφάνεια ηγήθηκε της εκστρατείας για τον παγκόσμιο ελάχιστο εταιρικό φόρο 15% του ΟΟΣΑ, η Πορτογαλία μόλις ανανέωσε τον συντελεστή 5% της Μαδέιρα μέχρι το 2033. Το νησί παραμένει η μόνη περιοχή σε ολόκληρη την ΕΕ με πλήρως ανεπτυγμένη, πλήρως νόμιμη ειδική οικονομική ζώνη, που έχει επανειλημμένα δεχτεί επιθέσεις, αλλά επανειλημμένα ανανεώνεται, για τον απλό λόγο ότι λειτουργεί. 

Αυτό δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως εξωτική εξαίρεση. Πρέπει να είναι ο κανόνας. 

Περισσότερο από εκπληκτικό τουριστικό προορισμό ή γενέτειρα του Κριστιάνο Ρονάλντο, η Μαδέρα είναι η ζωντανή απόδειξη ότι η ανταγωνιστική φορολογική πολιτική μπορεί να μεταμορφώσει μια απομακρυσμένη, περιφερειακή, φτωχή σε πόρους περιοχή σε ιστορία οικονομικής επιτυχίας. Οι Βρυξέλλες φοβούνται το προηγούμενο ακριβώς επειδή αποδομεί το κεντρικό δόγμα της φορολογικής εναρμόνισης: ο φορολογικός ανταγωνισμός δεν καταστρέφει τα κράτη. 

Τα χτίζει.