Η τεχνοκρατική πλάνη: χρειαζόμαστε απλώς "τους κατάλληλους ανθρώπους" στην κυβέρνηση

 Μια συχνά επαναλαμβανόμενη ρήση μεταξύ των Αράβων, που πιστεύεται ευρέως ότι είναι η πανάκεια για τα πολιτικά μας δεινά, έχει ως εξής: "Το σωστό άτομο στη σωστή θέση", με το οποίο εννοούμε ότι αν τοποθετούσαμε το πιο κατάλληλο άτομο για μια συγκεκριμένη θέση εργασίας, πολλά από τα προβλήματα που επηρεάζονται θα λύνονταν. Πρόκειται για μια ισχυρή φράση, καθώς φαίνεται να είναι αναντίρρητη. Άλλωστε, θα έπρεπε διαφορετικά να τοποθετήσουμε το "λάθος" άτομο σε οποιαδήποτε θέση; Αντίστροφα, δεν θα έπρεπε να δημιουργήσουμε τις σωστές θέσεις για τους σωστούς ανθρώπους;

Οι άνθρωποι που δεν έχουν εκπαιδευτεί στα οικονομικά θα απαντούσαν αρνητικά και στις δύο ερωτήσεις - φαίνονται πολύ κοινές για να αμφισβητηθούν. Τώρα, γιατί να θέλει κάποιος να διαταράξει αυτή την αντίληψη; Σκοπός αυτού του άρθρου είναι να δείξει ότι εδώ υπάρχουν πολύ περισσότερα από όσα φαίνονται με το μάτι και ότι υπάρχουν πολλά προβλήματα με αυτή τη φαινομενικά αθώα και ακίνδυνη φράση.

Ας αναρωτηθούμε πρώτα τι εννοούμε με τον όρο σωστό. Είναι μία από τις λέξεις που χρησιμοποιούμε αφειδώς στις συζητήσεις μας και τη βρίσκουμε χρήσιμη για να προωθήσουμε τα επιχειρήματά μας. Η λέξη είναι ισχυρή ακριβώς επειδή είναι ασαφής. Συχνά υποθέτουμε λέγοντάς την ότι οι επιλογές είναι εύκολα διαφοροποιήσιμες, εξαντλήσιμες και κατά προτίμηση ταξινομημένες.

Σε αυτόν τον ατελή κόσμο μας, δεν θα πρέπει να εννοούμε με τον όρο σωστό ένα μέγιστο καλό πράγμα, ούτε την καλύτερη επιλογή σε κάθε πιθανό κόσμο, αλλά μια βέλτιστη λύση δεδομένων των τόσων ελλείψεων στις προσδοκίες μας για το πώς θα έπρεπε να είναι ο κόσμος, και μια τριτοβάθμια κατάσταση πραγμάτων που πρέπει να αναζητηθεί σε αντίθεση με τα εξιδανικευμένα μοντέλα μας για έναν πιο ομαλό και δίκαιο κόσμο. Ωστόσο, αυτός ο τρόπος θεώρησης του κόσμου είναι ξένος προς τις απλούστερες αντιλήψεις μας. Όπως μας υπενθυμίζει ο Hillel Steiner, η ηθική μας διαίσθηση "δεν ανταποκρίνεται καλά σε προβλήματα όπου αυτό που ζητείται δεν είναι κάποιο κομμάτι που λείπει από το παζλ του καλύτερου κόσμου, αλλά μάλλον κάποιος τρόπος διάκρισης των κομματιών του δεύτερου καλύτερου κόσμου από εκείνα του τρίτου καλύτερου". (Hillel Steiner, An Essay on Rights, 1994, σ. 3) Επιπλέον, θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι ακόμη και αυτοί οι δεύτεροι και οι τρίτοι καλύτεροι κόσμοι είναι βαθιά προσωπικές μυθοπλασίες που διασκεδάζουμε στην πράξη.

Αυτό τελικά σημαίνει ότι οτιδήποτε λειτουργεί είναι, σε κάποιο βαθμό, σωστό. Ωστόσο, το ρεαλιστικό μας αποτέλεσμα δεν είναι ικανοποιητικό: Διότι υπάρχουν πράγματα που λειτουργούν και τα οποία κρίνονται από κάποιους καλύτερα από άλλα. Αλλά εδώ έγκειται το σφάλμα: Διότι αυτές οι καλύτερες καταστάσεις μπορεί να κριθούν από άλλους ακόμη χειρότερες. Καταλήγουμε στο ήδη γνωστό συμπέρασμα ότι είναι εσφαλμένο να πιστεύουμε ότι κάτι είναι καθολικά καλύτερο από ένα άλλο, και επομένως, είναι άδικο και συχνά σκληρό να επιβάλλουμε οποιαδήποτε λύση έναντι κάποιας άλλης. Η ανθρώπινη ελευθερία προϋποθέτει ότι δεν μπορεί να υπάρξει τέτοια ομοφωνία μεταξύ των ατόμων.

Μπορεί, λοιπόν, να υπάρξει ένας ειδικός, ένας τεχνοκράτης, με ειδικές και ολοκληρωμένες γνώσεις σε κάθε τομέα, για να πάρει τις αποφάσεις για τους ανθρώπους σχετικά με την επίτευξη ενός δεύτερου ή τρίτου καλύτερου κόσμου; Αν υποθέσουμε ότι κάποιο άτομο διαθέτει τέτοια παντογνωσία, η απάντηση πρέπει να είναι και πάλι αρνητική, αφού οι άνθρωποι κρίνουν τις καταστάσεις με διαφορετικό τρόπο, και οι κρίσεις τους δεν είναι κατ' ανάγκη λανθασμένες.

Μια από τις βασικές λειτουργίες της ατομικής ιδιοκτησίας είναι να επιτρέπει στα άτομα να κάνουν τις δικές τους επιλογές χρησιμοποιώντας αυτό που τους ανήκει, προκειμένου να επιτύχουν αυτό που πιστεύουν ότι είναι καλύτερη κατάσταση πραγμάτων από αυτή που εκτιμούν ότι επικρατεί στον κόσμο. Στο βιβλίο του Human Action, ο Ludwig von Mises υποστηρίζει ότι αυτή είναι η ουσία της συνειδητής συμπεριφοράς μας: Είμαστε δυσαρεστημένοι με τον κόσμο με έναν τρόπο, και επιδιώκουμε να τον αλλάξουμε. Ανταγωνιζόμαστε με τους άλλους για το ποιον κόσμο θα πραγματώσουμε και ποιους κόσμους θα αφήσουμε εν δυνάμει.

Κανείς δεν έχει πρόσβαση (1) στο πώς νομίζει ο καθένας ότι μοιάζει ο καλύτερος κόσμος ή (2) στο πώς μοιάζει πραγματικά ένας καλύτερος κόσμος, απλώς και μόνο λόγω της ανυπαρξίας αυτών των αντιλήψεων. Τα οράματά μας είναι συγκεκριμένα, και είναι ατομιστικά: δεν αντιλαμβανόμαστε σε καμία στιγμή ολόκληρο τον κόσμο, αλλά μικρά κομμάτια του. Η υπόθεση ότι υπάρχει οποιαδήποτε αληθινή αντίληψη του κόσμου είναι εντελώς λανθασμένη, πόσο μάλλον η πεποίθηση που μπορεί να έχει ένα πεπερασμένο σύνολο τεχνοκρατών. Οι λογικοί ονομάζουν αυτό το χαρακτηριστικό της γλώσσας ως υπαρξιακή της σημασία: Μπορούμε να μιλάμε για ένα πράγμα χωρίς να μας ενδιαφέρει η ύπαρξή του, όπως ακριβώς μιλάμε για τις ιδιότητες ενός μονόκερου ή για τις ιδιότητες μιας μερικής διαφορικής εξίσωσης, ανεξάρτητα από την ύπαρξή τους. Η συζήτηση έχει νόημα μόνο στο βαθμό που δεν υποθέτουμε την ύπαρξή τους, γιατί μπορεί να μην υπάρχουν, αλλά μπορούμε να αντλήσουμε νόημα από την ανάλυση των εννοιών.

Ας περιορίσουμε τη συζήτησή μας τώρα και ας μιλήσουμε για ένα απλούστερο πρόβλημα: Είναι οι τεχνοκράτες ικανοί να κάνουν τον κόσμο καλύτερο για ορισμένα άτομα; Φυσικά, καθώς συχνά είναι σε θέση να βελτιώσουν τη μοίρα τους. Ωστόσο, πέρα από αυτή την αφελή απάντηση, είναι επίσης σε θέση να βελτιώσουν τη ζωή πολλών πολιτών. Οι τεχνοκράτες, ως διορισμένοι από την κυβέρνηση, είναι συνήθως, αλλά όχι πάντα, άτομα με υψηλά προσόντα, και συχνά είναι ικανοί και καταρτισμένοι στον τομέα του επαγγέλματός τους. Είναι σε θέση να βοηθήσουν τους άλλους στους δικούς τους συγκεκριμένους τομείς εργασίας, οπότε γιατί να μην επεκτείνουν τη σφαίρα επιρροής τους σε ολόκληρη την κοινωνία.

Πρώτον, προτιμούμε τις εθελοντικές λύσεις στα προβλήματά μας από τις καταναγκαστικές. Δεύτερον, προτιμούμε να έχουμε τους δικούς μας προσωπικούς παράγοντες για την επίλυση των προβλημάτων μας, δεδομένου ότι το νομικό δόγμα "Qui facit per alium facit per se" δεν θα εφαρμοζόταν όταν κάποιος μας επιβάλλεται, και δεν έχουμε άμεση επιρροή στο ποιος τεχνοκράτης διορίζεται και για ποια θέση. Μπορεί να μην ξέρουμε ποιος γιατρός είναι καλύτερος σε ένα νοσοκομείο ή ποιο νοσοκομείο είναι καλύτερο στη θεραπεία ενός αρρώστου, οπότε αναθέτουμε την κρίση μας σε άλλους και επιλέγουμε με βάση την ευκολία- αλλά δεν θέλουμε κανένα σύνολο ανθρώπων να κάνει όλες τις επιλογές μας για εμάς, ειδικά όταν ξέρουμε τι να επιλέξουμε. Τρίτον, οι τεχνοκράτες μπορούν να βελτιστοποιήσουν κάποιο κοινωνικό "αγαθό", αλλά δεν είναι δυνατή η βελτιστοποίηση όλων των πιθανών αγαθών, οπότε ποιο αγαθό πρέπει να επιλεγεί και προς όφελος ποιου; Τέταρτον, η εξουσία που παρέχει κάθε θέση συχνά θολώνει την κρίση του αξιωματούχου και επηρεάζει τις επιλογές του, και επομένως το όφελος, σε αντίθεση με τις αλληλεπιδράσεις της αγοράς, δεν θα είναι αμοιβαία επωφελές.

Για να απαντήσετε στα ερωτήματα που τέθηκαν στην αρχή του άρθρου: Ένας τεχνοκράτης, μπορεί να έχει τις ειδικές γνώσεις που ενδείκνυνται για τη διοίκηση μιας επιχείρησης, αλλά θα είναι πάντα το "λάθος" πρόσωπο σε καταναγκαστικούς κυβερνητικούς διορισμούς, καθώς έχουμε διαπιστώσει ότι δεν μπορεί να υπάρχουν σωστά πρόσωπα σε μια τέτοια θέση. Ο μόνος διαθέσιμος και αποτελεσματικός τρόπος για να δημιουργηθεί μια θέση για ένα τέτοιο εξειδικευμένο άτομο είναι να ανταγωνιστεί τους άλλους στην αγορά, χρησιμοποιώντας τους πόρους που έχει στη διάθεσή του, και να επεκτείνει τις υπηρεσίες του σε όσους το ζητούν. Ένας τεχνοκράτης δεν μπορεί να δώσει μακροπρόθεσμα ικανοποιητικές λύσεις στα προβλήματα της κοινωνίας εξαιτίας αυτών των τάσεων, και όσο περισσότερες εξουσίες του παραχωρούνται, τόσο πιο προσοδοφόρα θα είναι η θέση του για τους διψασμένους για εξουσία ιδεολόγους που περιγράφει ο Hayek (Why the Worst Get on Top), τόσο μεγαλύτερη είναι η ζημιά που μπορούν να κάνουν όπως μας υπενθυμίζει ο Friedman (Capitalism and Freedom), και τόσο μεγαλύτερη είναι η απειλή που θα μας επιβάλλουν όπως μας έχει προειδοποιήσει ο Mises (Socialism) πριν από έναν αιώνα.