Η "Οκτωβριανή Επανάσταση" ήταν πραξικόπημα, όχι επανάσταση

 Μια βασική λειτουργία της προπαγάνδας ήταν πάντα η αποθάρρυνση της αντιπολίτευσης. Από τη σκοπιά των προπαγανδιστών, είναι σημαντικό να δίνουν πάντα την εντύπωση ότι η πλευρά τους είναι η πλευρά της πλειοψηφίας και η πιο δημοφιλής. Το είδαμε αυτό στην πράξη τα τελευταία χρόνια με την άνοδο της λογοκρισίας που αποσκοπεί στην "καταπολέμηση της παραπληροφόρησης". Με την καταστολή των αντιφρονούντων απόψεων, το καθεστώς μειώνει την πρόσβαση σε "ανορθόδοξες" ιδέες, αλλά υπάρχει και μια σημαντική δευτερεύουσα λειτουργία: η καταστολή του αντιφρονούντος λόγου δίνει επίσης την εντύπωση ότι οι αντιφρονούντες είναι λιγότερο πολυάριθμοι και πιο απομονωμένοι από ό,τι είναι στην πραγματικότητα. Εξασφαλίζοντας ότι ορισμένες φωνές κυριαρχούν στη δημόσια σφαίρα, οι προπαγανδιστές συμβάλλουν στη δημιουργία μιας αίσθησης αναπόφευκτου του προγράμματος του καθεστώτος. Αυτό διευκολύνει τη μεγαλύτερη δημόσια αποδοχή της αναπόφευκτης νίκης των προπαγανδιστών. Εξάλλου, γιατί να μπεις στον κόπο να αντισταθείς, αν η άλλη πλευρά είναι τόσο δημοφιλής και η δική σου πλευρά δεν είναι παρά μια μικρή μειοψηφία;

Οι Σοσιαλιστές και οι σύμμαχοί τους ήταν από καιρό πολύ επιδέξιοι στη χρήση αυτών των μεθόδων, και λίγοι τις γνώριζαν καλύτερα από τον Β.Ι. Λένιν. Για το μεγαλύτερο μέρος του εικοστού αιώνα, οι διάδοχοι του Λένιν χρησιμοποίησαν τις μεθόδους του, παρουσιάζοντας με επιτυχία την εξάπλωση των σοσιαλιστικών καθεστώτων ως το αναπόφευκτο αποτέλεσμα τεράστιων κομμουνιστικών μαζικών κινημάτων. Η σύγχρονη μετασοβιετική Αριστερά εξακολουθεί να χρησιμοποιεί παρόμοιες τακτικές, παρουσιάζοντας τον εαυτό της ως "στη σωστή πλευρά της ιστορίας" και ως τη νόμιμη θέση της πλειοψηφίας.

Παρ' όλα αυτά, ο βαθμός στον οποίο πολλές από αυτές τις "επαναστάσεις" του εικοστού αιώνα ήταν πραγματικά επαναστάσεις ήταν πάντα υπό αμφισβήτηση. Πολλές από αυτές τις αλλαγές σοσιαλιστικών καθεστώτων θα μπορούσαν πολύ πιο σωστά να περιγραφούν ως πραξικόπημα κατά το οποίο μια μικρή μειοψηφία κατέλαβε τον έλεγχο του κράτους χωρίς την υποστήριξη της πλειοψηφίας ή οποιουδήποτε επαναστατικού μαζικού κινήματος από τα κάτω προς τα πάνω.

Για παράδειγμα, η λεγόμενη "Οκτωβριανή Επανάσταση" στη Ρωσία δεν ήταν επανάσταση, αλλά πραξικόπημα που πραγματοποιήθηκε από μια μικρή μειοψηφία. Στη σοσιαλιστική εκδοχή της ιστορίας, η Οκτωβριανή Επανάσταση ήταν ένα "λαϊκό κίνημα" από τα κάτω προς τα πάνω, αφιερωμένο στο να βοηθήσει τον Λένιν και τους Μπολσεβίκους να ανατρέψουν την προσωρινή σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση. Αυτή η αφήγηση υπήρξε το κλειδί για την εδραίωση της νομιμότητας του καθεστώτος Λένιν. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, ο Λένιν απλώς έδινε στο "λαό" αυτό που ήθελε. Η απεικόνιση του Οκτωβριανού πραξικοπήματος ως επανάσταση των μαζών δίνει επίσης την εντύπωση ότι η στροφή προς τον κομμουνισμό ήταν το αναπόφευκτο και επιθυμητό αποτέλεσμα των εξελισσόμενων και δυσεπίλυτων ιστορικών τάσεων. Φυσικά, αυτή η θεώρηση της ιστορίας ενθαρρύνει τους σοσιαλιστές, ενώ αποθαρρύνει τους αντιπάλους τους.

Ωστόσο, τα ιστορικά γεγονότα μάς λένε ότι η μεγαλύτερη πολιτική νίκη του σοσιαλισμού -η δημιουργία της Σοβιετικής Ένωσης- δεν ήταν ούτε αναπόφευκτη ούτε απάντηση στα αιτήματα μιας επαναστατικής πλειοψηφίας.

Πραξικόπημα ή Επανάσταση;

Για δεκαετίες μετά την εγκαθίδρυση του Σοβιετικού καθεστώτος του Λένιν, οι ιστορικοί και οι ειδικοί χρησιμοποίησαν γενικά και υπάκουα τον όρο "Οκτωβριανή Επανάσταση" για να περιγράψουν την αλλαγή του καθεστώτος. Τις πιο πρόσφατες δεκαετίες, ωστόσο, πολλοί ιστορικοί έχουν υιοθετήσει μια λιγότερο εύπιστη προσέγγιση απέναντι στην επιλεγμένη ορολογία.

Μέχρι τη δεκαετία του 1970, ακόμη και πολλοί Σοβιετικοί ιστορικοί αρνούνταν ότι η Ρωσική Επανάσταση ήταν μια νόμιμη εκδήλωση ενός μαζικού κινήματος. Στην ιστοριογραφία της για τη συζήτηση σχετικά με τη χρήση του όρου "επανάσταση", η Nina Bogdan σημειώνει ότι ένας αριθμός εξόριστων και αντιφρονούντων ιστορικών την περίοδο αυτή ανέλαβαν να αντικρούσουν τον "απλοϊκό μύθο της επανάστασης του 1917" που ήταν η γενικά αποδεκτή άποψη. Γράφει ότι οι ιστορικοί αυτοί αμφισβήτησαν την επίσημη ιστορία και στη συνέχεια κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι Μπολσεβίκοι κατέλαβαν την εξουσία με αθέμιτα μέσα, αναφερόμενοι στο γεγονός του Οκτωβρίου του 1917 ως "κατάληψη της εξουσίας", "πραξικόπημα", "ανταρσία" ή "κατάληψη".

Ο ιστορικός Orlando Figes, εξάλλου, συγγραφέας του βιβλίου A People's Tragedy: The Russian Revolution, 1891-1924 - αναφέρεται στο γεγονός ως "πραξικόπημα". Επιπλέον, σύμφωνα με τον Figes, το πραξικόπημα ήταν η τακτική που προτιμούσε ο Λένιν, καθώς του επέτρεπε να κάνει μια παράκαμψη γύρω από το νέο Σοβιετικό Κογκρέσο. Εκείνη την εποχή, το Κογκρέσο απολάμβανε κάποιου βαθμού αληθινή λαϊκή υποστήριξη, αλλά βρισκόταν υπό την επιρροή μιας ποικιλίας ανταγωνιστικών φατριών που δεν ήταν πιστές στον Λένιν.

Παρομοίως, ο Richard Pipes, στο βιβλίο του The Russian Revolution, χρησιμοποιεί σταθερά τους όρους "Οκτωβριανό πραξικόπημα" ή " Μπολσεβίκικο πραξικόπημα" για να περιγράψει το γεγονός και σημειώνει πώς τα στελέχη του Λένιν εργάστηκαν ενεργά ενάντια στους ευρύτερους και πιο λαϊκούς συνασπισμούς προκειμένου να καταλάβουν την εξουσία μέσω μιας μικρής, αλλά καλά οργανωμένης και οπλισμένης, προσωπικής πολιτοφυλακής. Όπως το θέτει ο Ralph Raico, "[Τ]η λεγόμενη Οκτωβριανή Επανάσταση -αυτό που οι κομμουνιστές για δεκαετίες αποκαλούσαν Μεγάλο Οκτώβρη ή Κόκκινο Οκτώβρη- ήταν απλώς ένα πραξικόπημα από μερικές χιλιάδες Ερυθροφρουρούς".

Η "επανάσταση" μιας μικρής μειοψηφίας

Αν ο Λένιν δεν είχε την υποστήριξη της πλειοψηφίας, πώς πραγματοποίησε αυτή την "επανάσταση"; Η απάντηση βρίσκεται στο πώς ο Λένιν χρησιμοποίησε έναν συνδυασμό προπαγάνδας, μυστικότητας και πολιτικής οργάνωσης σε ένα περιβάλλον όπου κανένα καθεστώς δεν είχε εδραιώσει με ασφάλεια τη νομιμότητα.

Για να το καταλάβουμε αυτό, πρέπει να έχουμε κατά νου ότι στα τέλη του 1917, η μοναρχία είχε ήδη ανατραπεί κατά τη διάρκεια της Φεβρουαριανής Επανάστασης. Ακολούθησε η επίσημη ανακήρυξη της δημοκρατίας τον Σεπτέμβριο. Η μοναρχία είχε ήδη καταστεί εξαιρετικά αντιδημοφιλής παρατείνοντας την εμπλοκή της Ρωσίας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο πληθυσμός -που αριθμούσε περίπου 125 εκατομμύρια εκείνη την εποχή- υπέμεινε περισσότερους από 1,2 εκατομμύρια θανάτους στον πόλεμο και πάνω από επτά εκατομμύρια απώλειες συνολικά. Δυστυχώς, η προσωρινή κυβέρνηση -η οποία θα μπορούσε να έχει κερδίσει τη λαϊκή αποδοχή τερματίζοντας τη ρωσική εμπλοκή στον πόλεμο- αρνήθηκε να βγει από τον πόλεμο. Αυτό επέτρεψε στους Μπολσεβίκους να κερδίσουν αργότερα κάποιο βαθμό υποστήριξης από μεγάλο μέρος του πληθυσμού υποσχόμενοι να ζητήσουν ειρήνη.

Σε αυτό το περιβάλλον ο Λένιν και οι Μπολσεβίκοι σχεδίασαν το πραξικόπημά τους.

Υπάρχουν ελάχιστες ενδείξεις ότι το ευρύ κοινό στην Αγία Πετρούπολη ή τη Μόσχα ζητούσε τη βίαιη κατάληψη της εξουσίας από τους Λενινιστές. Αντίθετα, όπως το θέτει ο Pipes, ήταν ο υπαρχηγός του Λένιν, ο Λέων Τρότσκι, ο οποίος "[μ] με απόλυτη γνώση των τεχνικών του σύγχρονου πραξικοπήματος, του οποίου ήταν αναμφισβήτητα ο εφευρέτης, ... οδήγησε τους Μπολσεβίκους στη νίκη".

Η κυριότερη από αυτές τις τεχνικές ήταν η προπαγάνδα στην κύρια πηγή καταναγκαστικής δύναμης του καθεστώτος, τις στρατιωτικές φρουρές:

οι Μπολσεβίκοι κατέβαλαν μεγάλες προσπάθειες για να κάνουν προπαγάνδα στους στρατιώτες στις φρουρές της Πετρούπολης αμέσως μετά την επανάσταση του Φεβρουαρίου και τους αποθάρρυναν από το να επιστρέψουν στο μέτωπο, έτσι ώστε, μέχρι τον Οκτώβριο, οι στρατιώτες ήταν αυτοί που πρωτοστατούσαν σε κάθε στρατιωτική ενέργεια υπέρ των Μπολσεβίκων και όχι οι εργάτες.

Αντίθετα, οι "εργάτες" και ο γενικός πληθυσμός παρέμεναν στο σκοτάδι όσον αφορά τα σχέδια των Μπολσεβίκων. Ο Λένιν έκρυψε τα σχέδια του πραξικοπήματος ακόμη και από το Σοβιετικό Κογκρέσο. Ταυτόχρονα, ο Λένιν ισχυριζόταν ότι εργαζόταν με εντολές του Κογκρέσου σε μια προσπάθεια να κερδίσει την υποστήριξη των σοσιαλιστών όλων των κομμάτων.

Αντίθετα, σύμφωνα με τον Pipes, "επειδή το πραξικόπημα ήταν μη εξουσιοδοτημένο [από το Δεύτερο Συνέδριο των Σοβιέτ] και εκτελέστηκε τόσο αθόρυβα, ο πληθυσμός της Πετρούπολης δεν είχε κανένα λόγο" να υποψιαστεί ότι κάτι σημαντικό είχε συμβεί... "Κανείς, εκτός από μια χούφτα αρχών, δεν ήξερε τι είχε συμβεί: ότι η πρωτεύουσα βρισκόταν στη σιδερένια αγκαλιά των ένοπλων Μπολσεβίκων και ότι τίποτα δεν θα ήταν πια το ίδιο. Ο Λένιν είπε αργότερα ότι η έναρξη της παγκόσμιας επανάστασης στη Ρωσία ήταν τόσο εύκολη όσο "να σηκώσεις ένα φτερό"".

Ακόμη και στις προπαγανδισμένες στρατιωτικές φρουρές, η συμμετοχή υπέρ των Μπολσεβίκων ήταν πολύ περιορισμένη. Ο Nikolai Sukhanov εκτιμά ότι "από τη φρουρά των 200.000 μόλις το ένα δέκατο πήγε στη δράση, πιθανότατα πολύ λιγότεροι". Από την άλλη πλευρά, επειδή η προσωρινή κυβέρνηση ήταν τόσο αντιδημοφιλής, πολλοί μέσα στη φρουρά δεν ενδιαφέρονταν να κάνουν πολλά για να σταματήσουν τους Μπολσεβίκους.

Η πραγματική ιστορία της "επανάστασης" του Οκτώβρη δεν είναι η ιστορία μιας λαϊκής εξέγερσης, αλλά η ιστορία της υποχωρητικής συγκατάβασης ενός πληθυσμού που επιθυμούσε απεγνωσμένα τον τερματισμό του καταστροφικού πολέμου. Οι Μπολσεβίκοι υποσχέθηκαν ειρήνη τόσο στο βασικό στρατιωτικό προσωπικό όσο και στο ευρύ κοινό.

Μόλις οι Μπολσεβίκοι είχαν τον έλεγχο του κρατικού γραφειοκρατικού μηχανισμού, το κόμμα ήταν τότε σε θέση να χρησιμοποιήσει όλο το φάσμα των κυβερνητικών θέσεων εργασίας και των "δωρεάν" παροχών σε υποστηρικτές πρόθυμους να αγωνιστούν ενάντια στα απομεινάρια των παλαιών καθεστώτων.

Η μάχη των ιδεών

Ακόμα και με αυτή τη δύναμη -και με τη δύναμη να επεκτείνει σημαντικά τις προσπάθειες προπαγάνδας- το νέο καθεστώς του Λένιν αναγκάστηκε να περάσει πέντε χρόνια πολεμώντας τους διαφωνούντες στον Ρωσικό Εμφύλιο Πόλεμο. Αυτό συνέβη επειδή, όπως παρατήρησε ο Ludwig von Mises, "Σε μια μάχη μεταξύ της δύναμης και μιας ιδέας, η τελευταία πάντα επικρατεί". Έτσι, ούτε καν οι λαμπρές τακτικές του Λένιν και του Τρότσκι δεν ήταν επαρκείς για να ακυρώσουν την ανάγκη για Μπολσεβίκικες νίκες στη μάχη των ιδεών. Ακόμη και με μια αρχική τακτική νίκη μέσω του πραξικοπήματος, οι Μπολσεβίκοι εξακολουθούσαν να χρειάζονται ευρύτερη πολιτική υποστήριξη προκειμένου να καταπνίξουν οριστικά την αντίσταση. Αυτό κατέστη δυνατό με τις επιθετικές προσπάθειες "εκπαίδευσης" που υποστήριζε το καθεστώς. Αυτή η "εκπαίδευση" -που ακριβέστερα περιγράφεται ως προπαγάνδα- χρηματοδοτήθηκε και διαδόθηκε από ένα ευρύ φάσμα κυβερνητικών θεσμών, συμπεριλαμβανομένων των ελεγχόμενων από το κράτος μέσων ενημέρωσης. Η προπαγάνδα εξυπηρετούσε τόσο τη δημιουργία αληθινών πιστών όσο και την ειρήνευση των σκεπτικιστών. Η προπαγάνδα μείωσε τις μάζες των ενεργών αντιπάλων σε αριθμούς που θα μπορούσαν να "εκκαθαριστούν" ευκολότερα στα Gulag.

Η Λενινιστική προπαγάνδα βοηθήθηκε επίσης από τη φύση των μακροχρόνιων ιδεολογικών τάσεων του ίδιου του Ρωσικού πληθυσμού. Δεδομένου ότι η εκβιομηχάνιση ήταν τόσο σχετικά περιορισμένη στη Ρωσική Αυτοκρατορία στις αρχές του εικοστού αιώνα, η Αυτοκρατορία δεν διέθετε έναν σημαντικό πληθυσμό αστών φιλελεύθερων με τα μέσα και τη διάθεση να αντιταχθούν στους Μπολσεβίκους σε σημαντικούς αριθμούς. Επιπλέον, στη Ρωσία του 1917, το ευρύ κοινό είχε από καιρό εκπαιδευτεί να υπομένει απλώς τον δεσποτισμό και τα πραξικοπήματα των παλατιών. Με τα πραξικοπήματα του 1907 και του Φεβρουαρίου του 1917 ακόμη νωπά στο μυαλό τους, πολλοί απλοί Ρώσοι μπορεί να υπέθεσαν (λανθασμένα) ότι το πραξικόπημα του Οκτωβρίου ήταν απλώς κάτι παρόμοιο.

Η δημόσια αδιαφορία και η αμφιθυμία, ωστόσο, απέχουν πολύ από τη "λαϊκή εξέγερση" που η σοσιαλιστική Αριστερά ισχυρίζεται εδώ και καιρό ότι οδήγησε στην κατάληψη της εξουσίας από τους Μπολσεβίκους. Όπως και με τα κυβερνώντα κόμματα και τους συνωμότες της δικής μας εποχής, η κατάληψη και η εφαρμογή της πολιτικής εξουσίας τον Οκτώβριο του 1917 καθοδηγήθηκε σε μεγάλο βαθμό από την αποτελεσματική χρήση της μυστικότητας, της προπαγάνδας και της καταναγκαστικής δύναμης μιας μικρής μειοψηφίας.