Η Νοσταλγία του Ψυχρού Πολέμου εξηγείται

 Ο θάνατος του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ αυτή την εβδομάδα εξαπέλυσε ένα κύμα νοσταλγίας για απλούστερες και καλύτερες εποχές. Αυτό είναι περίεργο, έτσι δεν είναι;

Όχι τόσο πολύ. Η επανάσταση της ελευθερίας που ακολούθησε τις μεταρρυθμίσεις του στην παλιά Σοβιετική Ένωση δεν εξελίχθηκε όπως είχε σχεδιαστεί. Ο κόσμος δεν έγινε ποτέ φυσιολογικός και ειρηνικός όπως είχε υποσχεθεί. Και σήμερα, μπορούμε να αναπολούμε τη δεκαετία του 1980 μόνο με αγάπη για καλύτερες εποχές.

Εκείνη την εποχή, εν μέσω του Ψυχρού Πολέμου, είχαμε μια συντριπτική αίσθηση ότι ο κόσμος βρισκόταν σε ομηρία και στα πρόθυρα ενός παγκόσμιου πυρηνικού πολέμου που θα μπορούσε να εξαφανίσει την ανθρωπότητα όπως την ξέραμε. Μια λάθος κίνηση, μια κακή πληροφορία, ένα συναισθηματικό ξέσπασμα ενός απογοητευμένου αρχιστράτηγου και μπουμ, ο κόσμος θα γινόταν καπνός και φωτιά.

Το διακύβευμα ήταν τόσο υψηλό! Δεν επρόκειτο απλώς να αποτρέψουμε το τέλος της ζωής στον πλανήτη. Αφορούσε έναν επικό αγώνα μεταξύ της ελευθερίας (ΗΠΑ) και του τυραννικού κομμουνισμού (Σοβιετική Ένωση). Αυτό μας έλεγαν σε κάθε περίπτωση. Στο πολιτικό μας τοπίο, μεγάλο μέρος της αμερικανικής πολιτικής περιστρεφόταν γύρω από το αν ήταν σοφό να ρισκάρουμε την ειρήνη παράλληλα με μια σοβιετική νίκη ή να πάμε για μια πλήρη εξόντωση του κακού από τον πλανήτη.

Η μάχη κατά του κομμουνισμού καθόρισε τις ζωές πολλών γενεών. Όλα φαίνονταν τόσο ξεκάθαρα εκείνες τις μέρες. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για συστήματα και ιδεολογίες: αν η κοινωνία θα αποτελούνταν από άτομα και κοινότητες που θα έκαναν τις δικές τους επιλογές ή αν μια ελίτ τάξη διανοουμένων θα παρέκαμπτε τα ατομικά σχέδια με κάποιο συγκεντρωτικό όραμα ουτοπίας.

Εκείνες τις ημέρες, δεν υπήρχε αμφιβολία ότι εμείς ήμασταν οι καλοί και αυτοί οι κακοί. Έπρεπε να κατασκοπεύουμε, να πολεμάμε, να δημιουργούμε στρατό, να χρηματοδοτούμε τους μαχητές της ελευθερίας και γενικά να είμαστε δυνατοί απέναντι στο άθεο κακό.

Ο Ρόναλντ Ρέιγκαν ήταν ακριβώς ο πρωταθλητής που χρειαζόταν η ελευθερία εκείνες τις ημέρες. Αποκάλεσε τη Σοβιετική Ένωση "αυτοκρατορία του κακού". Έκανε την αριστερά να τρελαθεί και την βάση να ζητωκραυγάζει. Προσπάθησε επίσης να στηρίξει το αμερικανικό σύστημα: περιορισμένη κυβέρνηση (τουλάχιστον σε ορισμένους τομείς), χαμηλότεροι φόροι, υγιέστερο χρήμα, ελεύθερο εμπόριο και περισσότερο κράτος δικαίου αντί για κυριαρχία διοικητικών γραφειοκρατών.

Τότε, μια περίεργη μέρα του 1987, στα τέλη της δεύτερης θητείας του Ρέιγκαν, ο ίδιος και ο Γκορμπατσόφ συναντήθηκαν και αποφάσισαν ότι θα απαλλάξουν από κοινού τον κόσμο από τα πυρηνικά όπλα. Ήταν ενθουσιασμένοι με την ιδέα και όλος ο κόσμος έπαθε σοκ και κατάπληξη, ιδίως οι αντίστοιχοι σύμβουλοί τους, στους οποίους μάλλον άρεσε το status quo. Ως αποτέλεσμα, ο Γκορμπατσόφ κέρδισε μια νίκη στο εσωτερικό του -κυβέρνησε έναν φτωχό και ανήσυχο πληθυσμό που είχε βαρεθεί τις ανοησίες- που τον ενθάρρυνε να επιδιώξει περισσότερες μεταρρυθμίσεις, οι οποίες τροφοδότησαν μόνο την όρεξη για περισσότερες μεταρρυθμίσεις.

Ο Ρέιγκαν υπηρέτησε τις δύο θητείες του και εγκατέλειψε το αξίωμα. Στη συνέχεια, δραματικές αλλαγές έπληξαν τον κόσμο από το 1989-90. Η Σοβιετική Αυτοκρατορία κατέρρευσε, αρχικά σταδιακά και στη συνέχεια όλοι μαζί. Ο Γκορμπατσόφ έγινε ο τελευταίος ηγέτης της χώρας, καθώς ο σοβιετικός κομμουνισμός μετατράπηκε με την πάροδο του χρόνου σε απλή παλαιά ρωσική απολυταρχία. Ο κόσμος μπορούσε πλέον να είναι ελεύθερος! Και οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να επιστρέψουν στην κανονικότητα.

Περίπου δέκα χρόνια αργότερα, γνώρισα τον Ισραηλινό ιστορικό Martin van Creveld. Ήταν μελετητής του πολέμου και της τρομοκρατίας. Είχε μια ασυνήθιστη άποψη. Πίστευε ότι το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ήταν μια καταστροφή και ότι οι αποδείξεις ήταν παντού γύρω μας. Έλεγε ότι ο κόσμος δεν θα ήταν ποτέ τόσο ειρηνικός όσο ήταν όταν δύο υπερδυνάμεις αντιπαρατέθηκαν με πυρηνικά οπλοστάσια. Το περιέγραψε ως το τέλειο παιχνίδι για την ειρήνη και την ευημερία. Καμία από τις δύο δεν θα διακινδύνευε ποτέ να χρησιμοποιήσει τα όπλα, αλλά η προοπτική και μόνο έκανε τα κράτη πιο προσεκτικά από ό,τι θα ήταν διαφορετικά.

Στην πραγματικότητα, κατά την άποψή του, αυτή η πυρηνική αντιπαράθεση έκανε τον κόσμο όσο καλύτερο μπορούσε να είναι δεδομένων των συνθηκών. Παραδέχτηκε ότι φοβόταν τι θα μπορούσε να συμβεί όταν μία από τις δύο δυνάμεις εξαφανιστεί. Πίστευε ότι είχε αποδειχθεί ότι είχε δίκιο: ο κόσμος κατευθυνόταν προς το χάος και την καταστροφή.

Αυτό συνέβαινε πριν η 11η Σεπτεμβρίου εξαπολύσει τις αυτοκρατορικές φιλοδοξίες των ΗΠΑ όσο ποτέ άλλοτε. Έτσι, ακόμη και δέκα χρόνια αργότερα, απλά δεν μπορούσα να δεχτώ τη θέση του van Creveld. Και αυτό γιατί πίστεψα τη γραμμή ότι το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ήταν στην πραγματικότητα μια νίκη για την ειρήνη και την ελευθερία. Η Ρωσία ήταν ελεύθερη. Και με τη Σοβιετική Ένωση να έχει φύγει, οι ΗΠΑ μπορούσαν τώρα να επιστρέψουν με ασφάλεια στο φυσικό και συνταγματικό τους καθεστώς ως μια ειρηνική εμπορική δημοκρατία, φιλίας με όλους και συμμαχιών με κανέναν.

Ήμουν πλήρως ενταγμένος στην ιδέα ότι είχαμε επιτέλους φτάσει στο τέλος της ιστορίας: θα είχαμε ελευθερία και δημοκρατία για πάντα τώρα που γνωρίζαμε ότι αυτά τα συστήματα ήταν τα καλύτερα συστήματα. Και η ιστορία θα προσαρμοζόταν στις αποδείξεις.

Εκείνες τις ημέρες, πολλοί αριστεροί και δεξιοί στην αμερικανική πολιτική φώναζαν για κανονικότητα. Υπήρχε όμως ένα τεράστιο πρόβλημα. Οι ΗΠΑ είχαν δημιουργήσει έναν τεράστιο μηχανισμό πληροφοριών/στρατιωτικό/βιομηχανικό μηχανισμό που δεν είχε καμία πρόθεση να κλείσει το μαγαζί. Χρειαζόταν μια νέα λογική. Χρειαζόταν έναν νέο εχθρό. Χρειαζόταν ένα νέο τρομακτικό πράγμα.

Αν οι ΗΠΑ δεν μπορούσαν να βρουν έναν εχθρό, έπρεπε να δημιουργήσουν έναν.

Η Κίνα εκείνη την εποχή δεν ήταν κατάλληλη για εχθροποίηση, οπότε οι ΗΠΑ αναζήτησαν παλιούς συμμάχους που θα μπορούσαν να προδοθούν και να δαιμονοποιηθούν. Στις αρχές του 1990, ο Τζορτζ Μπους αποφάσισε ότι ο Μανουέλ Νοριέγκα ήταν ένας κακός ξέπλυματίας χρήματος και έμπορος ναρκωτικών και έπρεπε να φύγει. Ο στρατός των ΗΠΑ το έκανε να συμβεί.

Καλή παράσταση! Τι άλλο; Στη Μέση Ανατολή, το Ιράκ άρχισε να γίνεται ενοχλητικό. Έτσι, το 1990, ο Μπους εκμεταλλεύτηκε μια συνοριακή διαμάχη μεταξύ του Ιράκ και του Κουβέιτ, παρουσιάζοντας τη μικρή χώρα ως θύμα του μεγάλου καταπιεστή της διπλανής πόρτας. Θα έπρεπε να επέμβει στρατιωτικά. Οι ΗΠΑ κέρδισαν και αυτό.

Τώρα, για να είμαστε σίγουροι, δεν επρόκειτο για μια νέα άγρια αυτοκρατορική σταυροφορία των ΗΠΑ. Όχι, όχι. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για την τιμωρία της επιθετικότητας μόνο αυτή τη φορά, έτσι ώστε όλος ο κόσμος να μάθει για πάντα να μη διαταράσσει ποτέ ξανά τα σύνορα. Ήταν ένας σύντομος πόλεμος για την ειρήνη. Ήταν δύο εβδομάδες για να ισοπεδωθεί η καμπύλη... περιμένετε, λάθος πόλεμος. Ήταν δύο εβδομάδες για να γίνει ο κόσμος ασφαλής για τη δημοκρατία.

Έτσι ξεκίνησε αυτό που έγινε μια 25ετής κατοχή. Στο μεταξύ καταστράφηκαν επίσης η Λιβύη και η Συρία. Μόλις αυτή την εβδομάδα, το παλάτι στη Βαγδάτη λεηλατήθηκε για άλλη μια φορά. Αυτή η άλλοτε πολιτισμένη χώρα που προσέλκυε τους καλύτερους και λαμπρότερους φοιτητές και καλλιτέχνες από ολόκληρη την περιοχή βρίσκεται σε πλήρη καταστροφή. Αυτό έκαναν οι ΗΠΑ.

Και αυτό ήταν μόνο η αρχή. Οι ΗΠΑ, απίστευτα, επανέλαβαν τη σοβιετικού τύπου κατοχή στο Αφγανιστάν και κατέληξαν να παραμείνουν ακόμη περισσότερο. Αυτό έγινε μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου που πραγματοποιήθηκαν ως αντίποινα για τις ενέργειες των ΗΠΑ στο Ιράκ στα αμφισβητούμενα σύνορα στη Μέση Ανατολή. Το Υπουργείο Εσωτερικής Ασφάλειας δημιουργήθηκε και οι Αμερικανοί έχασαν τεράστιες ελευθερίες μέσα από την τεράστια επέκταση του κράτους ασφαλείας.

Όσον αφορά το ίδιο το ΝΑΤΟ, δεν εξαφανίστηκε ποτέ μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, αλλά μάλλον έγινε ένα ακόμη εργαλείο πρόκλησης που οι ΗΠΑ μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν για να προκαλέσουν τους εχθρούς τους. Αυτό ήταν πάρα πολύ για τη Ρωσία, η οποία αποφάσισε να ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς της στην Ουκρανία, προκαλώντας έτσι αμερικανικές και ευρωπαϊκές κυρώσεις που ανεβάζουν την τιμή της ενέργειας για όλους εκτός από τη Ρωσία.

Όλο αυτό το διάστημα, η Κίνα βρισκόταν σε άνοδο με το νέο της σύστημα του κομμουνισμού με κινεζικά χαρακτηριστικά, που στην πραγματικότητα σημαίνει ένα μονοκομματικό κράτος χωρίς ανταγωνισμό και με πλήρη έλεγχο της βιομηχανίας και της ιδιωτικής ζωής. Η Κίνα έδειξε στον κόσμο πώς να κλειδώνει για να ελέγχει έναν ιό, και οι ΗΠΑ αντέγραψαν την ιδέα, εξαπολύοντας μορφές δεσποτισμού που οι ΗΠΑ στο σύνολό τους δεν είχαν γνωρίσει ποτέ. Σήμερα υποφέρουμε από τις συνέπειες αυτής της μοιραίας επιλογής του ελέγχου έναντι της ελευθερίας.

Κοιτάζοντας πίσω, η νίκη των ΗΠΑ στον Ψυχρό Πόλεμο ήταν μια μαζική και τραγική αποτυχία. Αντί να κάνουν έναν γύρο νίκης για την ελευθερία και τη συνταγματική κυβέρνηση - αυτό πιστεύαμε ότι ήταν το νόημα - οι ΗΠΑ χρησιμοποίησαν το μονοπώλιο της εξουσίας τους για να ξεκινήσουν μια παγκόσμια σταυροφορία. Ολόκληροι λαοί υπέφεραν, αλλά για δεκαετίες δεν το νιώσαμε σχεδόν καθόλου εδώ στην πατρίδα μας. Η ζωή ήταν καλή. Το μακελειό στο εξωτερικό ήταν αφηρημένο.

Με τα λουκέτα και το σημερινό πολιτικό και οικονομικό χάος, η παγκόσμια αυτοκρατορία επέστρεψε στο σπίτι της για να μας καταπιέσει όλους με τον πιο προσωπικό τρόπο. Διαβάζουμε τώρα ιστορίες για τη ζωή στη Σοβιετική Ένωση και το αναγνωρίζουμε πάρα πολύ καλά. Διαβάζουμε το 1984 του Τζορτζ Όργουελ και το αναγνωρίζουμε στη δική μας εμπειρία. Δεν είναι αυτό που υποτίθεται ότι σήμαινε η νίκη στον Ψυχρό Πόλεμο.

Από το 1948 έως το 1989, οι ΗΠΑ και η Ρωσία βρίσκονταν σε πυρηνική αντιπαράθεση. Τα παιδιά εκπαιδεύονταν να σκύβουν και να καλύπτονται σε περίπτωση έκρηξης πυρηνικής βόμβας. Οι άνθρωποι έχτισαν καταφύγια στις αυλές τους. Ο εχθρός ήταν πάντα εκεί πέρα. Ήταν ένας αγώνας για την ελευθερία έναντι της τυραννίας. Και όμως, σήμερα, μπορούμε να κοιτάξουμε πίσω μόνο με νοσταλγία για μια απλούστερη εποχή.

Δεν νοσταλγώ τον Ψυχρό Πόλεμο και δεν θα τον ήθελα ποτέ πίσω. Το τέλος του γέννησε μια νέα ελπίδα, αν και αυτή διαψεύστηκε με την πάροδο του χρόνου.

Νοσταλγώ μια φυσιολογική ζωή με προτεραιότητα στην ελευθερία, τα δικαιώματα και την ευημερία. Μια υπερεθνική άρχουσα τάξη στην κυβέρνηση, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, την ιατρική και την τεχνολογία φαίνεται αποφασισμένη να εμποδίσει αυτόν τον κόσμο να υπάρξει ποτέ ξανά. Οπότε ναι, νοσταλγώ τις μέρες του χαμογελαστού Ρέιγκαν και του Γκόρμπι! Μαζί αποφάσισαν να τερματίσουν την αμοιβαία εξασφαλισμένη καταστροφή του Ψυχρού Πολέμου. Δεν είχαμε ιδέα πόσο καλά περνούσαμε.