Η κοινωνική αποστασιοποίηση υποτίθεται ότι θα ήταν για πάντα

 Τον Απρίλιο του 2020, δύο μήνες μετά το λουκέτο, ο διακεκριμένος Ιταλός φιλόσοφος Giorgio Agamben έθεσε το δάχτυλό του σε ένα σημείο που ενοχλούσε πολλούς από εμάς. Παρατήρησε ότι ο σκοπός της "κοινωνικής αποστασιοποίησης" -στην πραγματικότητα απλώς ένας ευφημισμός για τον εγκλεισμό- δεν προοριζόταν απλώς ως προσωρινό μέτρο αλλά ως μια νέα δομή για την ίδια την κοινωνία.

Σκεπτόμενος το θέμα και αποφασίζοντας να μιλήσει, έγραψε ότι "δεν πιστεύω ότι μια κοινότητα που βασίζεται στην "κοινωνική αποστασιοποίηση" είναι ανθρωπίνως και πολιτικά βιώσιμη".

Ανέφερε το βιβλίο του Elias Canetti "Crowds and Power" του 1960, συνοψίζοντάς το ως εξής:

Ο Canetti, στο αριστούργημά του Crowds and Power, ορίζει το πλήθος ως το πράγμα πάνω στο οποίο βασίζεται η εξουσία μέσω της αντιστροφής του φόβου του αγγίγματος. Ενώ οι άνθρωποι γενικά φοβούνται να τους αγγίξουν ξένοι και ενώ όλες οι αποστάσεις που θεσπίζουν γύρω τους είναι γέννημα αυτού του φόβου, το πλήθος είναι το μόνο σκηνικό στο οποίο αυτός ο φόβος ανατρέπεται".

Ο Canetti έγραψε:

Μόνο μέσα σε ένα πλήθος μπορεί ο άνθρωπος να απαλλαγεί από αυτόν τον φόβο του αγγίγματος. [...] Μόλις ο άνθρωπος παραδοθεί στο πλήθος, παύει να φοβάται το άγγιγμά του. [...] Ο άνθρωπος που τον πιέζει είναι ο ίδιος με τον εαυτό του. Τον αισθάνεται όπως αισθάνεται τον εαυτό του. Ξαφνικά είναι σαν να συμβαίνουν όλα σε ένα και το αυτό σώμα. [...] Αυτή η αντιστροφή του φόβου του αγγίγματος ανήκει στη φύση του πλήθους. Το αίσθημα της ανακούφισης είναι πιο εντυπωσιακό εκεί όπου η πυκνότητα του πλήθους είναι μεγαλύτερη.

Ο Agamben διευκρινίζει:

Δεν ξέρω τι θα σκεφτόταν ο Canetti για τη νέα φαινομενολογία του πλήθους που παρακολουθούμε. Αυτό που δημιούργησαν τα κοινωνικά μέτρα αποστασιοποίησης και ο πανικός είναι σίγουρα μια μάζα, αλλά μια μάζα που είναι, ας πούμε, ανεστραμμένη και αποτελείται από άτομα που κρατούν τον εαυτό τους πάση θυσία σε απόσταση - μια μη πυκνή, αραιή μάζα. Ωστόσο, δεν παύει να είναι μια μάζα,

Αν, όπως διευκρινίζει λίγο αργότερα ο Canetti, ορίζεται από την ομοιομορφία και την παθητικότητα - με την έννοια ότι "είναι αδύνατο να κινηθεί πραγματικά ελεύθερα. [...] [Περιμένει]. Περιμένει να του δείξουν ένα κεφάλι". Λίγες σελίδες αργότερα ο Canetti περιγράφει το πλήθος που σχηματίζεται μέσω μιας απαγόρευσης, όπου "ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων μαζί αρνούνται να συνεχίσουν να κάνουν αυτό που, μέχρι τότε, έκαναν μεμονωμένα. Υπακούουν σε μια απαγόρευση, και αυτή η απαγόρευση είναι ξαφνική και αυτοεπιβαλλόμενη. [...] Σε κάθε περίπτωση, χτυπάει με τεράστια δύναμη. Είναι απόλυτη σαν εντολή, αλλά αυτό που είναι καθοριστικό σε αυτήν είναι ο αρνητικός της χαρακτήρας".

Θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι μια κοινότητα που βασίζεται στην κοινωνική αποστασιοποίηση δεν θα είχε καμία σχέση, όπως θα μπορούσε κανείς αφελώς να πιστεύει, με έναν ατομικισμό που ωθείται στην υπερβολή. Θα ήταν, αν μη τι άλλο, παρόμοια με την κοινότητα που βλέπουμε γύρω μας: μια περιορισμένη μάζα που βασίζεται σε μια απαγόρευση αλλά, γι' αυτόν ακριβώς το λόγο, ιδιαίτερα παθητική και συμπαγής.

Η αντίδραση σε αυτή την αίρεση και σε άλλες από αυτή την κολοσσιαία ακαδημαϊκή προσωπικότητα ήταν ακραία και πραγματικά απερίγραπτη. Θα έπρεπε να υπάρχει κάποια άλλη λέξη από το "ακυρώθηκε". Φίλοι, συνάδελφοι, μεταφραστές και θαυμαστές σε όλο τον κόσμο τον κατακεραύνωσαν με τους πιο ακραίους όρους - εφημερίδες, περιοδικά, tweets, ό,τι θέλετε - όχι μόνο για το συγγραφικό του έργο σχετικά με την αντιμετώπιση της πανδημίας, αλλά και για ολόκληρη την πνευματική του κληρονομιά. Ένας άνθρωπος που κάποτε τον σέβονταν έφτασε να αντιμετωπίζεται σαν παράσιτο.

Το ερώτημα λοιπόν είναι αν είχε δίκιο, και ας εξετάσουμε τις παρατηρήσεις του σχετικά με την κοινωνική αποστασιοποίηση ως ένα μόνο παράδειγμα. Μου φαίνεται αρκετά ευφυές. Αυτό που λέει για τα πλήθη, επικαλούμενος τον Canetti, αφορά τις πόλεις, τις συγκεντρώσεις, τις ομάδες, τα νοικοκυριά πολλών γενεών, τις πολυπολιτισμικές κοινότητες, τα πάρτι στους δρόμους, τα block parties, τα αεροδρόμια, τα προσκυνήματα, τις μαζικές διαμαρτυρίες, τους μετανάστες εν κινήσει, τα γεμάτα μετρό, τα πάρτι στην πισίνα, τις παραλίες, ή οποιοδήποτε μέρος όπου άγνωστοι και άνθρωποι που γνωρίζονται ελάχιστα μεταξύ τους βρίσκονται σε κοντινή απόσταση.

Εδώ συναντάμε τον πυρήνα της ανθρωπιάς του άλλου και ξεπερνάμε τον φόβο να αντιμετωπίσουμε ο ένας τον άλλον με αξιοπρέπεια. Εδώ είναι που ανακαλύπτουμε και εσωτερικεύουμε τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις οικουμενικές ηθικές αρχές. Ξεπερνάμε τους φόβους που μας κρατούν χαμηλά και αντ' αυτού αποκτούμε την αγάπη για την ελευθερία. Ναι, αυτό είναι το ακριβώς αντίθετο της "κοινωνικής αποστασιοποίησης". Κάποιος έπρεπε να το φωνάξει: η απαγόρευση της συνάθροισης είναι απαγόρευση της κοινωνίας.

Και δεν είναι ότι η άλλη πλευρά δεν παραδέχτηκε ότι η ατζέντα της ήταν πολύ ευρύτερη. Σκεφτείτε έναν πολύ περίεργο τύμβο που γράφτηκε κατά τη διάρκεια του lockdown του θέρους του 2020 από τον Anthony Fauci με τον επί μακρόν συνεργάτη του στο NIH David Morens. Μαζί θεωρητικολογούν με τον μεγαλύτερο δυνατό τρόπο για τη σχέση μεταξύ των μολυσματικών ασθενειών και της ανθρώπινης κοινωνίας.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Cell τον Αύγουστο του 2020, μήνες μετά την έναρξη του φρενήρους κρατισμού. Οι συγγραφείς προσπάθησαν να εξηγήσουν γιατί όλα αυτά έπρεπε να συμβούν.

Το πρόβλημα, λένε, ξεκίνησε πριν από 12.000 χρόνια, όταν "οι ανθρώπινοι κυνηγοί-συλλέκτες εγκαταστάθηκαν σε χωριά για να εξημερώσουν τα ζώα και να καλλιεργήσουν τις καλλιέργειες. Αυτές οι απαρχές της εξημέρωσης ήταν τα πρώτα βήματα στη συστηματική, εκτεταμένη χειραγώγηση της φύσης από τον άνθρωπο".

Μεταξύ των προβλημάτων που προέκυψαν ήταν "η ευλογιά, η ελονοσία falciparum, η ιλαρά και η βουβωνική/πνευμονική πανώλη", καθώς και η χολέρα και οι ασθένειες που μεταδίδονται από κουνούπια όπως η ελονοσία, οι οποίες εμφανίστηκαν μόνο επειδή οι άνθρωποι "ξεκίνησαν πρακτικές αποθήκευσης νερού στη Βόρεια Αφρική" πριν από 5.000 χρόνια.

Έτσι συνεχίζεται η μικρή πορεία του Fauci στην ιστορία, πάντα με το ίδιο θέμα. Αν ήμασταν λιγότεροι, αν δεν είχαμε ποτέ πολλή επαφή μεταξύ μας, αν δεν τολμούσαμε ποτέ να καλλιεργήσουμε καλλιέργειες, να εκτρέφουμε οικόσιτα ζώα, να αποθηκεύουμε νερό και να μετακινούμαστε, θα μπορούσαμε να είχαμε γλιτώσει από όλες τις ασθένειες.

Ορίστε λοιπόν. Το πραγματικό πρόβλημα είναι αυτό που ονομάζουμε πολιτισμό, γι' αυτό και το άρθρο τελειώνει με μια επίθεση στον "υπερπληθυσμό σε κατοικίες και χώρους συνάθροισης ανθρώπων (αθλητικοί χώροι, μπαρ, εστιατόρια, παραλίες, αεροδρόμια), καθώς και στις γεωγραφικές μετακινήσεις των ανθρώπων", τα οποία " επηρεάζουν καταλυτικά την εξάπλωση των ασθενειών".

Αυτό είναι: ολόκληρη η ανθρώπινη εμπειρία και πρόοδος συνοψίζεται σε μια φράση: εξάπλωση της ασθένειας. Αυτή είναι η συνοπτική κρίση τους για όλη την ιστορία της ανθρώπινης εξέλιξης.

Τι πρέπει να κάνουμε για αυτόν τον πλανήτη που μαστίζεται από ασθένειες;

Η ζωή σε μεγαλύτερη αρμονία με τη φύση θα απαιτήσει αλλαγές στην ανθρώπινη συμπεριφορά καθώς και άλλες ριζικές αλλαγές που μπορεί να χρειαστούν δεκαετίες για να επιτευχθούν: ανοικοδόμηση των υποδομών της ανθρώπινης ύπαρξης, από τις πόλεις μέχρι τα σπίτια και τους χώρους εργασίας, τα συστήματα ύδρευσης και αποχέτευσης, τους χώρους αναψυχής και συνάθροισης. Σε έναν τέτοιο μετασχηματισμό θα πρέπει να δώσουμε προτεραιότητα στις αλλαγές εκείνων των ανθρώπινων συμπεριφορών που αποτελούν κινδύνους για την εμφάνιση μολυσματικών ασθενειών. Οι κυριότερες από αυτές είναι η μείωση του συνωστισμού στο σπίτι, στην εργασία και στους δημόσιους χώρους, καθώς και η ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών διαταραχών, όπως η αποψίλωση των δασών, η έντονη αστικοποίηση και η εντατική κτηνοτροφία. Εξίσου σημαντικά είναι ο τερματισμός της παγκόσμιας φτώχειας, η βελτίωση της υγιεινής και της καθαριότητας και η μείωση της μη ασφαλούς έκθεσης στα ζώα, έτσι ώστε οι άνθρωποι και τα πιθανά ανθρώπινα παθογόνα να έχουν περιορισμένες ευκαιρίες επαφής.

Θέλουν να επιστρέψουν σε εποχές που ο πλανήτης είχε μόνο λίγους ανθρώπους που ζούσαν στις όχθες των ποταμών, δεν μετακινούνταν ποτέ, έπαιρναν όλη την τροφή τους από τα κινούμενα νερά και πέθαιναν πρόωρα; Αυτό είναι υπερβολικό, λένε. "Αφού δεν μπορούμε να επιστρέψουμε στην αρχαιότητα, μπορούμε τουλάχιστον να χρησιμοποιήσουμε τα διδάγματα [του παρελθόντος] για να κάμψουμε τη νεωτερικότητα προς μια ασφαλέστερη κατεύθυνση;"

Ποιος ή τι θα πραγματοποιήσει αυτή την πανίσχυρη στροφή; Ξέρουμε.

Τώρα, πείτε ό,τι θέλετε, αυτή η κρατικιστική ιδεολογία του τεχνο-πριμιτιβισμού κάνει άλλους ριζοσπάστες όπως 

Οι Marx, Rousseau, Joachim of Fiore, ακόμα και ο Προφήτης Mani μοιάζουν με μετριοπαθείς σε σύγκριση με αυτούς. Δεν είναι μόνο ότι ο Fauci θέλει να βάλει τέλος στα εστιατόρια, τα μπαρ, τα σπορ και τις πόλεις, για να μην αναφέρουμε την ιδιοκτησία κατοικίδιων ζώων. Θέλει επίσης να βάλει τέλος στην ελευθερία της μετακίνησης, ακόμη και στην αποθήκευση του νερού. Πρόκειται για ένα επίπεδο τρέλας που ούτε ένα πρωτοετές μάθημα ανθρωπολογίας δεν θα μπορούσε να αγγίξει.

Αυτό είναι το όραμα που οδήγησε στην "κοινωνική αποστασιοποίηση". Δεν επρόκειτο πραγματικά για τη διατήρηση της νοσοκομειακής ικανότητας και δεν επρόκειτο μόνο για δύο εβδομάδες. Αφορούσε στην πραγματικότητα την πλήρη ανασυγκρότηση της ίδιας της κοινωνικής ζωής, η οποία είχε κριθεί ως παθογενετική από 12.000 χρόνια πριν, με το Covid να αποτελεί μόνο το πιο πρόσφατο παράδειγμα του κόστους της ελεύθερης συναναστροφής.

Ας επιστρέψουμε στον καθηγητή Agamben, έναν από τους πιο σεβαστούς φιλοσόφους της ιταλικής γλώσσας τον τελευταίο μισό αιώνα. Φυσικά και μύρισε τον αρουραίο. Φυσικά και μίλησε ενάντια στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Φυσικά και έβγαλε τη σφυρίχτρα. Πώς θα μπορούσε οποιοσδήποτε πολιτισμένος, διαβασμένος, μορφωμένος επιστήμονας να μην το κάνει; Δεν είναι ο Agamben ο τρελός. Ποτέ δεν υπήρξε οτιδήποτε άλλο εκτός από συνεπής.

Ο πραγματικός θυμός και η διαμάχη θα έπρεπε να περιβάλλουν το πώς ο κόσμος επέτρεψε σε φανατικούς, οι οποίοι έχουν καταγραφεί ως αντίθετοι με τα τελευταία 12.000 χρόνια της ανθρώπινης ιστορίας, την ευκαιρία να δοκιμάσουν ένα ριζοσπαστικό πείραμα στον ανθρώπινο διαχωρισμό και τη μαζική παγκόσμια φυλάκιση σχεδόν σε ολόκληρο τον πλανήτη Γη, εκτός από μια χούφτα έθνη που είπαν όχι.

Αυτό θα έπρεπε να είναι το θέμα. Και πάλι δεν είναι. Πράγμα που θα έπρεπε να μας αποκαλύψει ότι η ανθρωπότητα γενικά δεν έχει πουθενά συμβιβαστεί με τη φρικτή φύση των όσων συνέβησαν και με τις πνευματικές επιρροές που επιτρέψαμε να ασκήσουν ηγεμονία στην ανθρώπινη ζωή για το μεγαλύτερο μέρος των δύο ετών. Αυτό με μια λέξη είναι παράλογο.