Η Χριστιανική Πίστη στη Σκέψη και τη Ζωή του Frédéric Bastiat

«[Η] ελευθερία... είναι μια πράξη πίστης στον Θεό και στα έργα Του».

Με αυτόν τον τρόπο ο Frédéric Bastiat -ένας Γάλλος οικονομολόγος γνωστός για την πρωτοποριακή Λιμπερταριανή οικονομική του σκέψη- κλείνει το πιο διάσημο έργο του, The Law (Ο νόμος). Διαβάζοντας τα διάφορα γραπτά και φυλλάδιά του, μπορούμε πολύ συχνά να παρατηρήσουμε μια επαναλαμβανόμενη αναφορά στον Θεό, ή τουλάχιστον σε έναν Δημιουργό, και στην ηθική που σήμερα αποκαλούμε « ΙουδαιοΧριστιανική»- ωστόσο, αυτή η πίστη που συναντάται στα έργα του μπορεί να βρεθεί εξίσου συχνά και στη ζωή του. Το παρόν άρθρο έχει ως στόχο να εκθέσει τον ρόλο της καθολικής πίστης στην πνευματική και προσωπική πτυχή του Frédéric Bastiat.

Η σκέψη του Bastiat

Όπως έχει ήδη παρουσιαστεί, το The Law είναι ένα πολύ σημαντικό έργο του Bastiat, και εδώ βρίσκουμε τον βαθύ ορισμό της ελευθερίας που αναφέρθηκε παραπάνω, αλλά βρίσκουμε επίσης και άλλες δηλώσεις με θρησκευτικό υπόβαθρο. Στρεφόμενος προς τις κολεκτιβιστικές θεωρίες του Jean-Jacques Rousseau και των μαθητών του, ο Bastiat, τρομοκρατημένος, σχολιάζει με μια δόση ειρωνείας:

Αλλά, ω! μεγαλειώδεις συγγραφείς, καταδεχτείτε να θυμάστε μερικές φορές ότι αυτός ο πηλός, αυτή η άμμος, αυτή η κοπριά, για την οποία αποφασίζετε με τόσο αυθαίρετο τρόπο, είναι άνθρωποι, ίσοι με εσάς, νοήμονα και ελεύθερα όντα όπως εσείς, που έχουν λάβει από τον Θεό, όπως και εσείς, την ικανότητα να βλέπουν, να προβλέπουν, να σκέφτονται και να κρίνουν για τον εαυτό τους!

Ο Bastiat ήταν μελετητής του φυσικού δικαίου. Γι' αυτόν, κάθε άτομο είναι προικισμένο από τον Δημιουργό του με δικαιώματα και ικανότητες που κανείς δεν μπορεί δικαιολογημένα να του αφαιρέσει. Το ίδιο ισχύει και για μια άλλη διάσημη φράση που έγραψε στο βιβλίο του « The Law »:

Η φύση, ή μάλλον ο Θεός, έχει παραχωρήσει στον καθένα μας το δικαίωμα να υπερασπίζεται το πρόσωπό του, την ελευθερία του και την ιδιοκτησία του, δεδομένου ότι αυτά είναι τα τρία συστατικά ή διατηρητικά στοιχεία της ζωής....

Αυτό είναι που εκφράζεται στο The Law του Bastiat όσον αφορά τη φιλοσοφία. Πρόκειται για μια φιλοσοφική σκέψη φωτισμένη από μια βαθιά Χριστιανική πίστη που βλέπει κάθε άτομο ως εικόνα και καθ' ομοίωση του Κυρίου. Όσον αφορά την οικονομική σκέψη, ο Bastiat εκφράζει ουσιαστικά τον ίδιο φυσικό νόμο, για να τον εξηγήσουμε χρησιμοποιούμε τα δικά του λόγια που προέρχονται από το Economic Harmonies και από την πρώτη έκδοση του Economic Sophisms:

...η σκέψη που έβαλε την αρμονία στην κίνηση των ουράνιων σωμάτων ήταν επίσης ικανή να την εισάγει στους εσωτερικούς μηχανισμούς της κοινωνίας....

...η ελευθερία και το δημόσιο συμφέρον μπορούν να συμβιβαστούν με τη δικαιοσύνη και την ειρήνη- ότι όλες αυτές οι μεγάλες αρχές ακολουθούν άπειρες παράλληλες διαδρομές χωρίς να συγκρούονται μεταξύ τους για όλη την αιωνιότητα-... [Αυτό] γνωρίζουμε για την καλοσύνη και τη σοφία του Θεού, όπως φαίνεται στη μεγαλειώδη αρμονία της φυσικής δημιουργίας...

Είναι πεπεισμένος ότι η αρμονία που υπάρχει στις φυσικές επιστήμες είναι επίσης παρούσα στην κοινωνία και στις διαπροσωπικές σχέσεις, ως θαυμαστό έργο του Θεού. Και πάλι, στην εισαγωγή του Economic Harmonies, γράφει για την αρμονία των ατομικών συμφερόντων:

Είναι [η αρμονία των συμφερόντων] θρησκευτική, διότι μας διαβεβαιώνει ότι δεν είναι μόνο ο ουράνιος αλλά και ο κοινωνικός μηχανισμός που αποκαλύπτει τη σοφία του Θεού και δηλώνει τη δόξα Του.

Το Economic Harmonies, αν και λιγότερο διάσημο από το The Law, είναι μακράν το σημαντικότερο έργο του. Εδώ η οικονομία, η φιλοσοφία και η θεολογία συγχωνεύονται και δίνουν ζωή στην καλύτερη και πληρέστερη έκφραση της σκέψης του Bastiat. Σε μία από τις τελευταίες σελίδες γράφει:

Η παρακώλυση της ελευθερίας του ανθρώπου δεν σημαίνει μόνο ότι τον πληγώνει και τον υποβιβάζει- σημαίνει ότι αλλάζει τη φύση του- σημαίνει ότι (στο μέτρο και στην αναλογία που ασκείται η καταπίεση αυτή) τον καθιστά ανίκανο για βελτίωση- σημαίνει ότι τον αποστερεί από την ομοιότητά του με τον Δημιουργό- σημαίνει ότι αμβλύνει και αποδυναμώνει στην ευγενική του φύση εκείνη τη ζωτική σπίθα που έλαμπε εκεί από την αρχή.

Το επίκεντρο της φιλοσοφικής και οικονομικής σκέψης του Bastiat είναι ακριβώς η ιδέα της αυθόρμητης τάξης, της φυσικής αρμονίας που ο Θεός τοποθέτησε στις ανθρώπινες σχέσεις λόγω της νοημοσύνης και της ελεύθερης βούλησης με την οποία ο Δημιουργός έχει εφοδιάσει τα άτομα.

Η ζωή του Bastiat

Ο Bastiat γεννήθηκε στη Bayonne το 1801 από Καθολική οικογένεια, όπως η πλειονότητα των Γαλλικών οικογενειών της εποχής. Έλαβε όλα τα μυστήρια που απαιτούσε η Καθολική Κατήχηση, αλλά, στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, δεν ήταν θρησκευόμενος. Επέστρεψε στον Καθολικό κόσμο τα τελευταία χρόνια της ζωής του, σε συνδυασμό με τη συγγραφή των πιο γνωστών έργων του, αλλά και σε συνδυασμό με την ανάπτυξη μιας σοβαρής αναπνευστικής νόσου εξαιτίας της οποίας δυσκολευόταν να μιλήσει. Για τη θεραπεία αυτής της ασθένειας, οι γιατροί τον κάλεσαν να ταξιδέψει στην Ιταλία, ελπίζοντας ότι το μεσογειακό κλίμα της χερσονήσου θα μπορούσε να τον βοηθήσει. Έκανε μια πρώτη σύντομη στάση στην Πίζα και στη συνέχεια μετακόμισε μόνιμα στη Ρώμη, όπου συνέχισε να γράφει. Ο Bastiat πέθανε στις 24 Δεκεμβρίου 1850 σε ηλικία 49 ετών.

Οι τελευταίες ημέρες της ζωής του Bastiat είναι αυτές που μας ενδιαφέρουν περισσότερο για το παρόν άρθρο. Ο εξομολογητής του, ο ηγούμενος du Montclar, γράφει για το πρωί της Κυριακής 22 Δεκεμβρίου: «Ήθελε οπωσδήποτε να γονατίσει για να κοινωνήσει και το θρησκευτικό του συναίσθημα εξερράγη, προς μεγάλη μας οικοδόμηση» (μετάφραση του συγγραφέα).

Στις 23 Δεκεμβρίου, ο Bastiat υπαγόρευσε τη διαθήκη του, ξεκινώντας με τη φράση: «Παραδίδω την ψυχή μου στο Θεό». Ο ηγούμενος αναφέρει μια ιδιωτική συζήτηση που είχε την ίδια μέρα με τον ετοιμοθάνατο, όπου του αποκάλυψε ότι η συνείδησή του ήταν ήρεμη και τραύλισε με δυσκολία τα τελευταία του λόγια: «Η αλήθεια... Τώρα καταλαβαίνω». Στη συνέχεια αποκοιμήθηκε.

Την επόμενη ημέρα ήταν η τελευταία ημέρα της ζωής του, στις πέντε και τέταρτο ο ηγούμενος έδωσε άκρατο μυστήριο στον Bastiat - κουρασμένο και ετοιμοθάνατο - ο οποίος πέθανε λίγα λεπτά αργότερα κάνοντας μια τελευταία προσπάθεια: πέθανε φιλώντας τον Εσταυρωμένο που του είχαν πλησιάσει οι θρησκευόμενοι. Η κηδεία τελέστηκε στην εκκλησία San Luigi dei Francesi της Ρώμης και παρευρέθηκε ολόκληρη η Γαλλική πρεσβεία στην πόλη. Ενταφιάστηκε στο αριστερό κλίτος της ίδιας εκκλησίας, όπου αναπαύεται ακόμη και σήμερα. Τον τάφο του επισκεπτόταν συχνά ο Ιταλός πρόεδρος Luigi Einaudi, πολιτικός αλλά και σημαντικός υποστηρικτής του κλασικού φιλελευθερισμού.

Αυτός ήταν ο Bastiat: ένας άνθρωπος που ήθελε, σε όλη του τη ζωή, να κάνει τους ανθρώπους να κατανοήσουν την αρμονία που ο Θεός έχει θέσει στην ελευθερία και τα συμφέροντα των ατόμων, τα οποία οδηγούν πάντα στην ευημερία και την ειρήνη όλων. Ο Bastiat παρήγαγε μια μεγαλειώδη απολογητική του καπιταλισμού, του οποίου η τελειότητα είναι επίσης εικόνα της τελειότητας του Θεού. Αλλά πάνω απ' όλα, ήθελε να ζήσει αυτό που διακήρυττε.

Ο Claudio Restani είναι Ιταλός φοιτητής με έδρα την Μπολόνια, που ενδιαφέρεται για την πολιτική και τα Αυστριακά Οικονομικά.