Η άνοδος του ESG, η αντικατάσταση των κερδών με τον πατερναλισμό και της στρατηγικής με τα κριτήρια

 Το κίνημα για τη δημιουργία συστημικής αλλαγής στο οικονομικό σύστημα αυξάνεται. Παραδοσιακά, οι επενδύσεις σε επιχειρηματικά εγχειρήματα βασίζονταν στις προσδοκίες για μια ευνοϊκή απόδοση δεδομένων των κινδύνων που εμπεριείχαν. Οι επιχειρήσεις αναμενόταν να αποδίδουν τα μέγιστα για να εξασφαλίσουν αξία για τους μετόχους και για να το κάνουν αυτό έπρεπε να ικανοποιούν τις ανάγκες των καταναλωτών, να αξιοποιούν αποτελεσματικά τους πόρους και να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τις δραστηριότητές τους.

Επί του παρόντος, ωστόσο, οι επιχειρήσεις αναμένεται να έχουν κοινωνικό αντίκτυπο - και αυτός ο αντίκτυπος είναι που έχει τη μεγαλύτερη σημασία. Περισσότερο από την παραγωγή, περισσότερο από την κατανάλωση και ακόμη περισσότερο από την αξία των μετόχων.

Οι κερδοσκοπικές επιχειρήσεις αγκαλιάζουν όλο και περισσότερο την έννοια του συνειδητού καπιταλισμού και της ενσωμάτωσης των ενδιαφερομένων μερών, την οποία οι John Mackey και Sir Richard Branson όχι μόνο υπερασπίστηκαν αλλά και δημιούργησαν κινήματα γύρω από αυτές, καλώντας τις επιχειρήσεις να έχουν έναν "ανώτερο σκοπό" και να δεσμευτούν για τη δημιουργία ενός "καλύτερου κόσμου".

Εκ πρώτης όψεως, αυτό ακούγεται όχι μόνο καλό, αλλά και σαν μια στρατηγική κίνηση, δεδομένου ότι η προτίμηση των καταναλωτών κλίνει προς τις επιχειρήσεις που στοχεύουν να έχουν κοινωνικό αντίκτυπο και όχι απλώς να πωλούν ένα προϊόν.

R. Edward Freeman, ο προτεινόμενος πατέρας της θεωρίας των ενδιαφερομένων μερών, υποστηρίζει ότι οι επιχειρήσεις πρέπει να ευθυγραμμίζουν τα συμφέροντα όλων των ενδιαφερομένων μερών, κάνοντας παράλληλα ό,τι μπορούν για να αποφύγουν συμβιβασμούς. Η δημοσίευσή του το 1984, Strategic Management: A Stakeholder Approach, έδωσε ώθηση σε μια αποστολή μετασχηματισμού των επιχειρηματικών πρακτικών προς πιο ευγενείς επιδιώξεις.

Από κακοποιός σε κοινωνικό προστάτη

Το 1987 ξεκίνησε η Παγκόσμια Ακαδημία Επιχειρήσεων, η οποία ήταν αφιερωμένη στην πρόταση ότι οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να τύχουν εμπιστοσύνης, καθώς ο εταιρικός τομέας βρισκόταν "πίσω από κάθε μεγάλο πρόβλημα". Έπρεπε να υπάρξει μια αλλαγή.

Αυτή η αρνητική αντίληψη για τον αντίκτυπο των επιχειρήσεων προσέλκυσε και άλλους να διατυπώσουν τη δική τους θέση επί του θέματος. Ο John Renesch επινόησε τη φράση "συνειδητός καπιταλισμός", ο John Elkington προώθησε την τριπλή κατώτατη γραμμή - που αντιπροσωπεύει τους ανθρώπους, τον πλανήτη και το κέρδος, και ο Michael Porter ανέπτυξε την έννοια της κοινής αξίας, η οποία προτείνει την ικανοποίηση μιας κοινωνικής ανάγκης με ένα επιχειρηματικό μοντέλο.

Σίγουρα, πολλοί έχουν τονίσει ότι ο ρόλος των επιχειρήσεων στην κοινωνία πρέπει να είναι κάτι περισσότερο από το να βγάζουν απλώς χρήματα, και οι μορφές εταιρικής κοινωνικής ευθύνης (ΕΚΕ) έχουν επεκταθεί και εξελιχθεί ως απάντηση.

Όταν πρωτοεμφανίστηκε η έννοια της ΕΚΕ, είχε εφαρμογή σε μεγαλύτερες επιχειρήσεις που είχαν τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν τον πλούτο και την επιτυχία τους για να προσφέρουν - με εθελοντισμό, δωρεές σε φιλανθρωπικά ιδρύματα, ακόμη και συνεργασίες με ΜΚΟ. Ωστόσο, η ΕΚΕ δεν έχει πλέον να κάνει με την προσφορά ή ακόμη και με την αποπληρωμή - έχει να κάνει με την ενασχόληση με κοινωνικά ζητήματα - και αυτό αναμένεται πλέον από όλες τις επιχειρήσεις.

Η ώθηση για τους SDGs και η άνοδος του ESG

Η πίεση για το "καλό" δεν βασίζεται μόνο σε ανησυχίες για τη φήμη των ιδιωτικών φορέων, αλλά προέρχεται από ένα ευρύτερο, πιο πολιτικά φορτισμένο παγκόσμιο κίνημα.

Το 2000, η Σύνοδος Κορυφής της Χιλιετίας πραγματοποιήθηκε στη Νέα Υόρκη στα Ηνωμένα Έθνη και ήταν η μεγαλύτερη συγκέντρωση παγκόσμιων ηγετών εκείνη την εποχή. Σκοπός της Συνόδου ήταν να καθοριστεί ο ρόλος των Ηνωμένων Εθνών και να προταθούν νέοι στόχοι για τη δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου.

Ως αποτέλεσμα της συνόδου κορυφής, οι δημόσιοι αξιωματούχοι υπέγραψαν τη Διακήρυξη της Χιλιετίας, η οποία περιέγραφε οκτώ αναπτυξιακούς στόχους της Χιλιετίας (ΑΣΧ) που πρέπει να επιτευχθούν έως το 2015. Και δεδομένου ότι η εξάλειψη της φτώχειας αποτελούσε πρωταρχικό στόχο για τον ΟΗΕ, η συνεργασία με τον χρηματοπιστωτικό τομέα αποτέλεσε κρίσιμο στοιχείο.

Κατόπιν παρακλήσεως του τότε Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, Κόφι Ανάν, ανατέθηκε μια μελέτη για την επιχειρηματική τεκμηρίωση των εταιρικών δεσμεύσεων σε κοινωνικές πρωτοβουλίες, και το 2006 ο ΟΗΕ κάλεσε τις χώρες να υπογράψουν τις Αρχές για Υπεύθυνες Επενδύσεις (PRI). Για όσους υπέγραψαν τις PRI, τα πρότυπα που προτάθηκαν απαιτούσαν από τις επιχειρήσεις και τις κεφαλαιαγορές να συμμετάσχουν και να κάνουν περισσότερα για το παγκόσμιο καλό.

Μετά το 2015, οι ΑΣΧ μετατράπηκαν σε Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ), και οι PRI ώθησαν στη δημιουργία πλαισίων ESG. Τόσο το Συμβούλιο Λογιστικών Προτύπων Βιωσιμότητας (SASB) όσο και το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (WEF) προώθησαν τις προσπάθειες για τη θεσμοθέτηση "ενός παγκοσμίως αποδεκτού συστήματος για την εταιρική γνωστοποίηση" για την παρακολούθηση της προόδου των SDGs και πίεσαν τις χρηματοπιστωτικές εταιρείες να εφαρμόσουν μετρήσεις ESG ως απόδειξη ότι κάνουν το καθήκον τους.

Η υιοθέτηση προτύπων ESG, ωστόσο, είναι πραγματικά προβληματική, δεδομένου ότι η αξία και η αρετή είναι δύσκολο να μετρηθούν και πάντα θα υπάρχουν συμβιβασμοί - είτε αρέσει στον Freeman είτε όχι.

Ένα προβληματικό ζήτημα για τις επιχειρήσεις που εξυπηρετούν κοινωνικούς στόχους και όχι ανάγκες της αγοράς είναι η πολυπλοκότητα της ταυτόχρονης εξυπηρέτησης όλων των ενδιαφερομένων μερών και η υποκειμενικότητα του τι σημαίνει "καλό" ή πότε ισχύει ή δεν ισχύει το "καλό".

Για παράδειγμα, πριν από την πανδημία, οι ρυθμιστικές αρχές στόχευαν στον περιορισμό της χρήσης πλαστικών μιας χρήσης, αλλά οι διατάξεις αυτές ανεστάλησαν ως απάντηση στις ανησυχίες για την ασφάλεια του COVID-19. Τα κέντρα ανακύκλωσης έκλεισαν και η παραγωγή πλαστικών αυξήθηκε. Αυτό ήταν το ζητούμενο και, επομένως, καλό για την κοινωνία.

Το πραγματικό πρόβλημα με τα συστήματα αξιολόγησης

Τα διαφορετικά συμφέροντα και κίνητρα δημιουργούν φαινόμενα ώθησης και έλξης στην αγορά, και ενώ είναι σημαντικό να έχουμε επίγνωση των επιπτώσεων και του κόστους ευκαιρίας, είναι επίσης σημαντικό να αφήσουμε τους μηχανισμούς της αγοράς να λειτουργήσουν. Αντ' αυτού, όμως, οι επιχειρήσεις εξαναγκάζονται να συμμορφώνονται με τις αξιολογήσεις και τα μέτρα συμμόρφωσης, και αυτό θα δημιουργήσει μόνο εμπλοκές στις διαδικασίες παραγωγής με την πάροδο του χρόνου, δεδομένου ότι οτιδήποτε νέο ή διαφορετικό θα πρέπει πρώτα να εγκριθεί ή να επαληθευτεί. Και το αναπτυσσόμενο κίνημα B Corp του Branson και η ομάδα συνειδητού καπιταλισμού του Mackey βοηθούν σε αυτή τη διαδικασία.

Η προσκόλληση στις υψηλές προσδοκίες των ελεγκτών, όπως η ομάδα Β, οι οποίοι ισχυρίζονται ότι "το οικονομικό μας μοντέλο είναι κατεστραμμένο", παρά τις μεγάλες προόδους που βλέπουμε μπροστά στα μάτια μας, δεν είναι μόνο κακό για τις επιχειρήσεις, αλλά και για την πρόοδο.

Ο πειραματισμός και η ποικιλομορφία, σύμφωνα με τον Ludvig Von Mises, είναι ο καλύτερος συνδυασμός για την πρόοδο, και οι νέες προσφορές προϊόντων αποτελούν από μόνες τους όφελος για την κοινωνία, όταν οι επιχειρήσεις ενεργούν ηθικά και εξυπηρετούν τις επιθυμίες και τις ανάγκες των καταναλωτών. Ωστόσο, οι καινοτόμες επιδιώξεις θα αντικατασταθούν πιθανότατα από σταδιακές βελτιώσεις που θα τηρούν τα πρότυπα των εξωτερικών επιταγών και θα κερδίζουν την έγκριση των οργανισμών αξιολόγησης.

Οι επιχειρήσεις δεν θα πρέπει να χρειάζονται τη σφραγίδα έγκρισης από έναν οργανισμό πιστοποίησης, ειδικά από τη στιγμή που οι πωλήσεις θα σηματοδοτήσουν πότε προσφέρεται κάτι αξιόλογο, και αν τα κέρδη μειώνονται οι οργανισμοί πρέπει να εργαστούν για να καταλάβουν το γιατί. Παρ' όλα αυτά, η απόκτηση του λογότυπου B Lab ή η συμμετοχή ως εταίρος στην εκστρατεία του συνειδητού καπιταλισμού έχει μεγάλη απήχηση για όσους επιθυμούν να αποκτήσουν κοινωνικό κεφάλαιο και να κατευνάσουν τις ελίτ του κλάδου και τους πολιτικούς ειδήμονες - και οι πρωτοβουλίες αυτές όχι μόνο κερδίζουν έδαφος, αλλά ενώνουν τις δυνάμεις τους.

Το Rebranding των επιχειρήσεων και ο κεντρικός έλεγχος

Μόλις πρόσφατα ξεκίνησε το Δίκτυο Imperative 21 για την "ΕΠΑΝΕΚΚΙΝΗΣΗ" του οικονομικού μας συστήματος, και τόσο η Ομάδα Β όσο και ο Συνειδητός Καπιταλισμός αναφέρονται ως δύο από τους κύριους διαχειριστές αυτής της πρωτοβουλίας.

Το Δίκτυο εκπροσωπεί "περισσότερες από 70.000 επιχειρήσεις, 20 εκατομμύρια εργαζόμενους, 6,6 τρισεκατομμύρια δολάρια σε έσοδα και 15 τρισεκατομμύρια δολάρια σε περιουσιακά στοιχεία υπό διαχείριση" και ο στόχος είναι "να αλλάξει η πολιτιστική αφήγηση σχετικά με το ρόλο των επιχειρήσεων και των χρηματοοικονομικών στην κοινωνία". Και η αλλαγή είναι σίγουρα σε εξέλιξη, δεδομένου ότι το 2019, η Business Roundtable, που αποτελείται από μια ομάδα 180 CEO των μεγαλύτερων εταιρειών της Αμερικής, δήλωσε ότι οι επιχειρήσεις πρέπει να στοχεύουν στη βελτίωση της κατάστασης όλων των ενδιαφερομένων μερών και να διαδραματίζουν μεγαλύτερο ρόλο στην κοινωνία.

Με όλα αυτά κατά νου, δεν είναι περίεργο που το ESG κατέκτησε ένα ισχυρό οχυρό στην επενδυτική κοινότητα και είναι εκνευριστικό να βλέπουμε πόσο εύκολα ο επιχειρηματικός κόσμος υπέκυψε στους παίκτες της εξουσίας.

Αλλά το πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι οι οργανισμοί πιστοποίησης και τα μέτρα αξιολόγησης αναπόφευκτα ενθαρρύνουν τις ρυθμιστικές αρχές. Πάρτε για παράδειγμα τον κλάδο της βιολογικής γεωργίας, ενώ οι οργανισμοί πιστοποίησης ήταν αρχικά αυτορρυθμιζόμενοι και αυτοπιστοποιούμενοι, αφού ιδρύθηκαν από τους ίδιους τους αγρότες. Ωστόσο, καθώς αυξήθηκαν οι πωλήσεις των τροφίμων με βιολογική σήμανση, αυξήθηκε και ο αριθμός των εμπλεκόμενων φορέων πιστοποίησης. Η εμφάνιση διαφόρων συστημάτων βιολογικής σήμανσης προκάλεσε σύγχυση στο τι σήμαινε η κάθε ετικέτα και, με την πάροδο του χρόνου, κατέστη αναγκαία η αντιμετώπιση των διαδικασιών πιστοποίησης και η καθιέρωση ενός πιο τυποποιημένου και ρυθμιζόμενου συστήματος.

Και το ίδιο θα ισχύει πιθανότατα και για το ESG. Αυτή τη στιγμή, υπάρχει μια ποικιλία πλαισίων ESG με αμοιβές που κυμαίνονται από χιλιάδες δολάρια έως αρκετά εκατομμύρια, και οι ανησυχίες για την αξιοπιστία αυξάνονται και προκαλούν το ενδιαφέρον των οργανισμών παρακολούθησης.

Δεδομένου ότι το ESG διαμορφώθηκε στο πλαίσιο του συστήματος του ΟΗΕ για την προώθηση των SDGs του ΟΗΕ και για την ανάληψη ευθύνης από τους υπογράφοντες PRI, φαίνεται μάλλον σαφές ποιο πλαίσιο ESG θα επικρατήσει στο τέλος - το Global Reporting Initiative (GRI). Το GRI συνεργάζεται με τον ΟΗΕ και ιδρύθηκε με τη βοήθεια του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ και, συμπτωματικά, είναι σήμερα το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο πλαίσιο (εφαρμόζεται από το 73% των 250 κορυφαίων επιχειρήσεων παγκοσμίως).

Ως εκ τούτου, φαίνεται πιθανό ότι οποιοδήποτε τυποποιημένο πλαίσιο θα βασίζεται στα αξιώματα του ΟΗΕ, όταν όλα θα έχουν ειπωθεί και τελειώσει, και όλα αυτά θα έχουν συμβεί μπροστά στα μάτια μας και με τη χρήση του δικού μας πορτοφολιού.