Η άνοδος της Δυτικής Πυρηνικής Οικογένειας και το «Ευρωπαϊκό Θαύμα»

 Έχουν περάσει σχεδόν 35 χρόνια από τότε που ο E.L. Jones δημοσίευσε για πρώτη φορά το βιβλίο του The European Miracle (Το ευρωπαϊκό θαύμα). Η ιστορία του Jones για την οικονομική ανάπτυξη της Ευρώπης εξέταζε τους λόγους για τους οποίους η Ευρώπη -ένα συγκριτικά φτωχό και καθυστερημένο μέρος του κόσμου κατά τον Μεσαίωνα- έγινε με κάποιο τρόπο το πλουσιότερο και πιο παραγωγικό μέρος της γης τον δέκατο ένατο αιώνα. Το θεμελιώδες ερώτημα παραμένει: γιατί η Ευρώπη ξεπέρασε άλλους πολιτισμούς1 όπως το Ισλάμ και η Κίνα -που κάποτε ήταν πολύ πλουσιότεροι από τη Δύση;

Σύμφωνα με τον Jones, ένας σημαντικός παράγοντας για την οικονομική ανάδειξη της Ευρώπης ήταν ο υψηλός βαθμός οικονομικής ελευθερίας. Όπως το θέτει ο Jones: «Η οικονομική ανάπτυξη στην Ευρωπαϊκή της μορφή απαιτούσε πάνω απ' όλα ελευθερία από αυθαίρετες πολιτικές πράξεις που αφορούν την ιδιωτική ιδιοκτησία». Ή, όπως συμπέρανε ο ιστορικός Ralph Raico, η εκβιομηχάνιση της Ευρώπης ήταν στενά συνδεδεμένη με το γεγονός ότι «η οικονομία πέτυχε έναν βαθμό αυτονομίας άγνωστο αλλού στον κόσμο, εκτός από σύντομες περιόδους».

Αυτό, φυσικά, εγείρει το ερώτημα γιατί οι Ευρωπαίοι απολαμβάνουν υψηλότερα επίπεδα οικονομικής ελευθερίας. Όπως δείχνει ο Raico στο έργο του για την ύστερη αρχαιότητα και τον Μεσαίωνα, οι πολιτικοί θεσμοί της Ευρώπης ήταν διαφορετικοί από οπουδήποτε αλλού, χάρη κυρίως στη μοναδική θέση της Δυτικής Εκκλησίας ως αντίπαλου και ανταγωνιστή της πολιτικής εξουσίας. Κατά συνέπεια, κανένα ενιαίο κράτος ή πολίτευμα δεν ήταν σε θέση να εδραιώσει την εξουσία σε ολόκληρη την περιοχή. Οι συνεχιζόμενες αντιπαλότητες μεταξύ της Εκκλησίας, διαφόρων βασιλιάδων και αμέτρητων ιδιωτικών «εταιρικών» οργανώσεων παγίωσαν περαιτέρω μια αποκεντρωμένη πολιτική δομή, στην οποία οι διάφορες ομάδες φύλαγαν με ζήλο την περιουσία και τα οικονομικά τους συμφέροντα από τα αρπακτικά χέρια των πριγκίπων και των νομοθετών.

Αλλά υπάρχει κάτι περισσότερο από αυτό. Ένας άλλος θεσμός στον πυρήνα της ιστορίας του Ευρωπαϊκού θαύματος είναι η οικογένεια, και συγκεκριμένα η ευρωπαϊκή πυρηνική οικογένεια. Διαπιστώνουμε ότι συγκεκριμένοι Ευρωπαϊκοί παράγοντες οδήγησαν στην αύξηση του αριθμού των πυρηνικών οικογενειών, οι οποίες με τη σειρά τους υποστήριξαν την άνοδο των ιδιωτικών «εταιρικών» οργανισμών της Ευρώπης που τροφοδότησαν το οικοσύστημα των αποκεντρωμένων, ποικίλων και ιδιωτικών οργανισμών της Ευρώπης.

Οι ιστορικές καταβολές της πυρηνικής οικογένειας

Ένα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό της Δυτικής Ευρώπης μετά τον Πρώιμο Μεσαίωνα είναι το ασυνήθιστα υψηλό ποσοστό πυρηνικών οικογενειών. Έξω από τη Δυτική Ευρώπη, οι λεγόμενες «οικογένειες στελεχών» και οι «κοινές οικογένειες» ήταν πιο συνηθισμένες. Σε αυτούς τους δύο τύπους οικογενειών, τα μεγάλα παιδιά και οι ηλικιωμένοι ενήλικες ζούσαν συχνότερα μαζί και η δημιουργία νέων νοικοκυριών ήταν λιγότερο συχνή από ό,τι σε περιοχές με πυρηνικές οικογένειες. Στις κοινές οικογένειες, μπορούσαν να βρεθούν μεγάλες εκτεταμένες οικογένειες που ζούσαν μαζί σε κοντινή απόσταση ή ακόμη και σε ένα μόνο κτήμα (μια παραλλαγή αυτού του μοντέλου είναι το ρωμαϊκό ιδεώδες του «pater familias»).

Στην περίπτωση των οικογενειών στελεχών, τα περισσότερα από τα ενήλικα παιδιά φεύγουν για να ξεκινήσουν νέα νοικοκυριά, ενώ ένα από τα παιδιά -συχνά ο μεγαλύτερος γιος- παραμένει να ζει με τους ηλικιωμένους γονείς, προσδοκώντας να κληρονομήσει τη γη ή την επιχείρηση των γονέων.

Οι ιστορικές εκτεταμένες οικογένειες και οι δομές των φυλών που τις συνόδευαν, οδηγήθηκαν σε σχετική παρακμή κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα στην Ευρώπη. Η επακόλουθη αύξηση της επικράτησης των πυρηνικών οικογενειών φαίνεται ότι ενθαρρύνθηκε από οικονομικούς παράγοντες και επίσης από θρησκευτικούς παράγοντες που συνδέονταν με την Καθολική Εκκλησία.

Σύμφωνα με τον οικονομικό ιστορικό Avner Greif, η Καθολική Εκκλησία κατά τον πρώιμο Μεσαίωνα «θέσπισε νόμους και πρακτικές γάμου που υπονόμευαν τις ομάδες συγγένειας». Η πολυγαμία, η παλλακεία, το διαζύγιο και ο νέος γάμος αποθαρρύνθηκαν, και αυτό λειτούργησε για τον περιορισμό του συνολικού μεγέθους των οικογενειών. Επιπλέον, η Εκκλησία περιόρισε τους «συγγενικούς» γάμους - γενικά γάμους μεταξύ πρώτων ξαδέλφων ή άλλων στενών συγγενών. Η Εκκλησία απαιτούσε επίσης από τις γυναίκες να συναινούν ρητά στους γάμους τους. Αυτοί οι δύο τελευταίοι παράγοντες έκαναν πολλά για να περιορίσουν τη δύναμη των πατριαρχών και των πατριάρχων μεγάλων οικογενειών, οι οποίοι θα μπορούσαν να επιδιώξουν να εδραιώσουν την εξουσία τους μέσω κανονισμένων γάμων και γάμων μεταξύ ξαδέρφων.

Με την πάροδο του χρόνου, όλα αυτά ενθάρρυναν τον πολλαπλασιασμό των πυρηνικών οικογενειών και ο Greif σημειώνει

Κατά την ύστερη μεσαιωνική περίοδο ... η πυρηνική οικογένεια ήταν κυρίαρχη. Ακόμη και μεταξύ των γερμανικών φυλών, από τον όγδοο αιώνα ο όρος «οικογένεια» υποδήλωνε την άμεση οικογένεια του ατόμου και, λίγο αργότερα, οι φυλές δεν είχαν πλέον θεσμική σημασία.

Η άνοδος των εταιρειών

Αυτό δημιούργησε την ανάγκη για νέες οργανώσεις που θα αντικαθιστούσαν τις παλιές υπηρεσίες που προσέφεραν οι διευρυμένες οικογένειες. Δηλαδή, οι μεμονωμένες πυρηνικές οικογένειες είναι γενικά ανίκανες να παρέχουν τα δικά τους μέσα για τη διευθέτηση των διαφορών και την προώθηση των οικονομικών ανταλλαγών πέραν της άμεσης οικογένειας.1 Οι φυλές και τα γένη συχνά παρέχουν αυτούς τους πόρους. Έτσι, προκειμένου να αντικαταστήσουν αυτό που κάποτε προσέφεραν τα οικογενειακά δίκτυα, ομάδες οικογενειών συμμετείχαν στη δημιουργία «εταιρειών».

Δεν επρόκειτο για τις εταιρείες που σήμερα συνδέουμε με τις ανώνυμες εταιρείες. Οι οργανώσεις αυτές ήταν «εθελοντικές, βασισμένες σε συμφέροντα, αυτοδιοικούμενες και σκόπιμα δημιουργημένες μόνιμες ενώσεις. Σε πολλές περιπτώσεις, ήταν αυτοοργανωμένες και δεν είχαν ιδρυθεί από το κράτος». Σε αυτές περιλαμβάνονταν η ίδια η Εκκλησία, αλλά και τα μοναστικά τάγματα, τα πανεπιστήμια, οι ιταλικές πόλεις-κράτη, οι αστικές κοινότητες, οι πολιτοφυλακές και οι εμπορικές συντεχνίες. Όλες προσπαθούσαν ενεργά να προστατεύσουν τα δικά τους εμπορικά συμφέροντα στους διάφορους νομικούς θεσμούς της Ευρώπης.

Επιπλέον, ανεξάρτητα από την προέλευσή τους, οι εταιρείες αυτές είχαν την τάση να θεωρούν τα συμφέροντά τους διαφορετικά από τα συμφέροντα του πρίγκιπα ή της πολιτικής εξουσίας. Οι εταιρείες λειτουργούσαν έτσι ως ένα ακόμη θεσμικό φρένο στην κρατική εξουσία. Όπως δείχνει ο Raico, η αποκεντρωμένη πολιτική εξουσία της Ευρώπης -και η συνακόλουθη προστασία της ιδιωτικής ιδιοκτησίας- προέκυψε από το σύνθετο νομικό περιβάλλον των συμβάσεων, των δικαιωμάτων και άλλων νομικών σκέψεων που επέβαλαν στους πρίγκιπες και τις πολιτικές αρχές οι απαιτήσεις αυτών των εταιρικών ομάδων. Έτσι, η Ευρώπη κατέληξε να φιλοξενεί πολιτικές και νομικές φιλοσοφίες που σέβονταν την ιδέα του «δικού μου και δικού σου» και όχι την ιδέα ότι όλα ανήκουν στον πρίγκιπα ή στη συλλογικότητα.

Άλλοι παράγοντες

Φυσικά, η άνοδος των πυρηνικών οικογενειών δεν ήταν μόνο αποτέλεσμα των μεταρρυθμίσεων της Εκκλησίας. Οικονομικοί και ιδεολογικοί παράγοντες ήταν επίσης σημαντικοί. Ο Greif σημειώνει ότι οι Ευρωπαίοι ήταν πιο αποδεκτοί σε σχετικά υψηλά επίπεδα ατομικισμού - τα οποία, όπως υποστηρίζει, προέρχονταν από παλαιότερα Ελληνικά, Ρωμαϊκά και Γερμανικά ιδεώδη.

Η οικονομική πραγματικότητα επηρέασε επίσης τη μετατόπιση των οικογενειακών τύπων.

Ο Μαύρος Θάνατος ήταν ένας παράγοντας. Όπως το έθεσε ένα ζεύγος ιστορικών το 2013, «σκοτώνοντας το ένα τρίτο έως το μισό του ευρωπαϊκού πληθυσμού, [η Μαύρη Πανούκλα] αύξησε την αναλογία γης-εργασίας». Επιπλέον, ο Christopher Dyer σημειώνει: «Οι μισθοί των ανειδίκευτων εργατών αυξήθηκαν ταχύτερα από εκείνους των ειδικευμένων μετά το 1349, μια σίγουρη ένδειξη έλλειψης εργατικού δυναμικού...». Έτσι, έγινε ευκολότερη η δημιουργία νέων, οικονομικά βιώσιμων νοικοκυριών υπό αυτές τις συνθήκες.

Μέχρι τον δέκατο έκτο αιώνα, οι μισθοί αυξάνονταν επίσης λόγω της αύξησης της αστικοποίησης, των νέων μορφών μισθωτής εργασίας και των νέων οικονομικών ευκαιριών που προέκυψαν με την πρωτοβιομηχανοποίηση.

Οι αυξανόμενες οικονομικές ευκαιρίες δεν εξάλειψαν, ωστόσο, την επιθυμία των ομάδων πυρηνικών οικογενειών να επιδιώξουν περαιτέρω οικονομικές και κοινωνικές ευκαιρίες μέσω εταιρειών που παρείχαν κρίσιμες υπηρεσίες στις οικογένειες-μέλη. Μακροπρόθεσμα, όπως συμπεραίνει ο Greif, οι εταιρείες αυτές συνέβαλαν στην οικονομική ανάπτυξη της Ευρώπης με τον εξορθολογισμό των μεγαλύτερων οικονομικών ανταλλαγών, την ανάπτυξη ενός αξιόπιστου νομικού πλαισίου και την ενίσχυση της εμπιστοσύνης μεταξύ μη συγγενικών ομάδων. Αυτά τα οφέλη προέκυψαν για τους Ευρωπαίους και από τον τρόπο με τον οποίο οι εταιρείες περιόρισαν την κρατική εξουσία - ένας βασικός παράγοντας του Ευρωπαϊκού θαύματος, σύμφωνα με τον Jones.

Η παρακμή των εταιρειών

Δυστυχώς, η άνοδος νέων πολιτικών ιδεολογιών και κινημάτων στην Ευρώπη κατέστρεψε τελικά πολλές ανεξάρτητες, μη κρατικές εταιρείες, ενώ πολλές άλλες τέθηκαν υπό τον έλεγχο των κρατών. Ο μερκαντιλισμός, ο απολυταρχισμός και ο εθνικισμός, για παράδειγμα, αποδυνάμωσαν ή κατέστρεψαν τις μη κρατικές εταιρείες προωθώντας την εδραίωση της κρατικής εξουσίας. Όπως σημειώνει ο Murray Rothbard για την άνοδο του Γαλλικού απολυταρχικού κράτους:

Οι Γάλλοι νομικοί του δέκατου έκτου αιώνα γκρέμισαν επίσης συστηματικά τα νομικά δικαιώματα όλων των εταιρειών ή οργανισμών που, κατά τον Μεσαίωνα, βρίσκονταν μεταξύ του ατόμου και του κράτους. Δεν υπήρχαν πλέον ενδιάμεσες ή φεουδαρχικές αρχές. Ο βασιλιάς είναι απόλυτος πάνω σε αυτούς τους μεσάζοντες και τους δημιουργεί ή τους διαλύει κατά βούληση. Έτσι, όπως συνοψίζει την άποψη του Chasseneux ένας ιστορικός: «Όλη η δικαιοδοσία, είπε ο Chasseneux, ανήκει στην ανώτατη εξουσία του πρίγκιπα- κανένας δεν μπορεί να έχει δικαιοδοσία παρά μόνο μέσω της παραχώρησης και της άδειας του ηγεμόνα. Η εξουσία να δημιουργεί δικαστές ανήκει έτσι μόνο στον πρίγκιπα- όλα τα αξιώματα και οι αξιώσεις απορρέουν και προέρχονται από αυτόν όπως από μια πηγή».

Μέχρι τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, οι ελεύθερες εταιρείες - που κάποτε ήταν εργαλεία του ανερχόμενου ρεύματος των πυρηνικών οικογενειών κατά τον ύστερο Μεσαίωνα και την πρώιμη σύγχρονη περίοδο - είχαν γίνει ουσιαστικά βοηθήματα των κρατών.

Παρ' όλα αυτά, μέχρι τότε, οι Ευρωπαίοι για αιώνες είχαν επωφεληθεί από την οικονομική ανάπτυξη και την πολιτική αποκέντρωση που προωθούσαν οι οργανισμοί αυτοί. Ακόμη και σήμερα, συνεχίζουμε να επωφελούμαστε από τη σημαντική συμβολή τους στο Ευρωπαϊκό θαύμα.

[Διαβάστε περισσότερα: « Don't Blame Capitalism for the Decline of the Extended Family » του Ryan McMaken]

https://mises.org/mises-wire/dont-blame-capitalism-decline-extended-family

1. Ορισμένοι ιστορικοί που ασπάζονται την «υπόθεση της πυρηνικής δυσχέρειας» -όπως ο Peter Laslett- έχουν υποστηρίξει ότι η άνοδος των πυρηνικών οικογενειών δημιούργησε περισσότερες οικονομικές δυσκολίες και ότι οι πυρηνικές οικογένειες αναγκάστηκαν να στραφούν σε κάποια μορφή εξωτερικής βοήθειας. Ο Laslett υποστήριξε ότι οι πυρηνικές οικογένειες αναγκάστηκαν να στραφούν στα πρώιμα κράτη για να παράσχουν αυτή τη βοήθεια, αν και μπορεί να υποστηριχθεί ότι σε ορισμένες περιπτώσεις οι εταιρείες παρείχαν αυτές τις δικλείδες ασφαλείας. Άλλοι ιστορικοί, όπως ο Jan Luiten, πιστεύουν ότι τα δεδομένα δεν δείχνουν αύξηση των δυσκολιών από την άνοδο των πυρηνικών οικογενειών. Δείτε περισσότερα:   https://academic.oup.com/book/27038/chapter-abstract/196324046?redirectedFrom=fulltext