Eλέω θεού Μοναρχία: Εκμεταλλευτική ή ωφέλιμη;

 Υπάρχει ένας εκπληκτικός αριθμός ιστορικών φαινομένων με εξηγήσεις που στερούνται οικονομικής λογικής. Τέτοια είναι η περίπτωση του παρατηρούμενου "θεϊκού δικαιώματος των βασιλιάδων" ή της "ελέω θεού μοναρχίας", που συζητείται συνήθως στα εγχειρίδια ιστορίας. Αυτό το αποδιδόμενο καθεστώς είναι κοινό- εκτός από την Ευρώπη, βρίσκουμε παραδείγματα θεϊκής μοναρχίας στην Ασία, τη Νότια Αμερική και την Αφρική.

Αν επεκτείναμε τον ορισμό της ελέω θεού μοναρχίας ώστε να συμπεριλάβει και τους ηγέτες των φυλών, τότε ο κατάλογός μας θα μπορούσε να είναι ακόμη μεγαλύτερος. Το φαινόμενο εκτείνεται επίσης πολύ πιο πίσω στο χρόνο- οι Σουμέριοι είχαν θεόσταλτους μονάρχες και η αρχαιότερη γραπτή ιστορία που υπάρχει περιγράφει τον ημίθεο των Σουμέριων, τον βασιλιά Γκιλγκαμές. Ενώ η ελέω θεού μοναρχία συχνά θεωρείται εκμεταλλευτική ή παράλογη, υποστηρίζω ότι δεν ήταν μόνο μεγιστοποίηση του πλούτου για τους μονάρχες, αλλά πιθανότατα και για τους υπηκόους τους.

Αρχικά, είναι σημαντικό να θυμόμαστε τη φύση των ζητημάτων δέσμευσης στις αγορές. Αντίθετα με τη σύγχρονη άποψη του απλού ανθρώπου, η εμπιστοσύνη δεν είναι δεδομένη- το κόστος της σηματοδότησης της δέσμευσης και της αξιοπιστίας προς άλλους συμμετέχοντες στην αγορά είναι υψηλότερο σε αγορές με λιγότερα δικαιώματα ιδιοκτησίας. Εκτός από κάποιο τρανταχτό εγκληματικό παρελθόν, ο σύγχρονος αναγνώστης θα μπορούσε να κάνει αίτηση σε ένα τοπικό McDonald's για δουλειά και πιθανότατα να προσληφθεί επί τόπου. Τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα επιβάλλονται τόσο καλά ώστε αν κάποιος έκλεβε από τα McDonald's αφού είχε προσληφθεί, θα μπορούσε να ζητήσει ταχεία αποζημίωση και τιμωρία μέσω των δικαστηρίων και της αστυνομίας.

Επειδή η μετασυμβατική τιμωρία είναι τόσο εύκολο να επιτευχθεί, η McDonald's τείνει να προσλάβει οποιονδήποτε έχει σφυγμό, επειδή η εμπιστοσύνη σε ένα τυχαίο άτομο είναι σχεδόν ανέξοδη σε καταστάσεις όπως αυτή. Ωστόσο, σε πολλά μέρη του κόσμου, αυτό δεν ισχύει- ενώ μπορεί να αισθάνεστε άνετα να αγοράζετε σταφύλια από έναν τυχαίο πωλητή στις Ηνωμένες Πολιτείες, μπορεί να μην αισθάνεστε το ίδιο για έναν πωλητή σταφυλιών στο κατεστραμμένο από τον πόλεμο Αφγανιστάν, όπου δεν υπάρχουν υπερκείμενες αρχές που να εγγυώνται τη μετασυμβατική αμοιβή (και ο κίνδυνος απάτης ή σοβαρής σωματικής βλάβης είναι εκθετικά υψηλότερος). Στο παρελθόν, οι αγορές έμοιαζαν περισσότερο με το σύγχρονο Αφγανιστάν, και αυτό θέτει το σκηνικό για μια συζήτηση σχετικά με τη μοναρχία στο παρελθόν. (Το άρθρο μου εδώ εξηγεί περαιτέρω τη σχέση μεταξύ σηματοδότησης και δικαστικής επιβολής, αν ο αναγνώστης εξακολουθεί να ενδιαφέρεται).

Οι μονάρχες δεν έχουν ανοσία στα προαναφερθέντα ζητήματα δέσμευσης. Στην πραγματικότητα, ήταν μάλλον πιο επιρρεπείς σε αυτά. Το έργο του Richard Posner σχετικά με τις πρωτόγονες αγορές μας διαφωτίζει για το θέμα αυτό. Ένα πολύ πραγματικό εμπόδιο στη δημιουργία πλούτου στο παρελθόν ήταν η πιθανή κλοπή του εν λόγω πλούτου. Για κάθε δολάριο που κέρδιζε κανείς, έπρεπε να δαπανά περισσότερα για την εξασφάλιση του πλούτου του. Είτε μας αρέσει είτε όχι, οι μονάρχες (και οι ευγενείς) ήταν μία από τις μοναδικές ομάδες στη μεσαιωνική κοινωνία που συγκέντρωναν και έλεγχαν σημαντικές περιουσίες. Με τον μεγάλο πλούτο έρχεται και η μεγάλη ευθύνη- δηλαδή, η ευθύνη για την προστασία του πλούτου.

Πώς λοιπόν οι μονάρχες εξασφάλιζαν την περιουσία τους; Μπορούσαν να βασίζονται σε δικαστήρια, αλλά για τους ευγενείς (και ιδίως τους μονάρχες) δεν υπήρχαν ανώτερες αρχές για να προσφύγουν- αν ένας μονάρχης "εκδιωχθεί" ή δολοφονηθεί, οποιαδήποτε αποζημίωση θα αποφασιζόταν από τον διάδοχο, ο οποίος βολικά επωφελούνταν από αυτόν τον ρόλο. Μου θυμίζει τον Μάκβεθ του Σαίξπηρ- όταν ο βασιλιάς Ντάνκαν δολοφονείται, ο γιος του δεν καλεί την αστυνομία ούτε κάνει μήνυση στον Μάκβεθ, αλλά πιέζει ξένους μονάρχες για να ανακτήσει τον θρόνο με τη βία. Δεδομένου ότι η δικαστική επιβολή είναι ένα συγκριτικά άχρηστο εργαλείο για την αποτροπή αδικαιολόγητης ζημίας, οι μονάρχες πρέπει να βρουν άλλες μεθόδους εξασφάλισης αξιόπιστων συναλλασσομένων, για να μην υποκύψουν στην κλοπή και την αυταρχία.

Από τη μία πλευρά, θα περιμέναμε ότι οι μορφές σηματοδότησης θα αντικαθιστούσαν τη δικαστική επιβολή- αυτό θα επέτρεπε την εκ των προτέρων διαλογή των κακών παραγόντων, ή πριν από την ανταλλαγή. Νομίζω ότι ένα εύκολο παράδειγμα είναι οι ευνούχοι-υπηρέτες που "σηματοδοτούσαν" τις ασφαλείς προθέσεις τους με τον εθελοντικό ευνουχισμό. Ένας ευνούχος που "αθέτησε" τις συμβατικές του υποχρεώσεις θα έχανε σίγουρα πολλά, καθώς η "εξειδίκευσή" του καθίσταται άχρηστη, αλλά μένει χωρίς ικανότητες ανατροφής παιδιών. Το έργο του Gordon Tullock για την κληρονομική διαδοχή εξηγεί επίσης την αναγκαιότητα των κληρονόμων για μια σταθερή μοναρχία, κάτι που δεν θα μπορούσαν να έχουν οι ευνούχοι, δίνοντάς τους κίνητρο να μην βλάψουν τους κυρίους τους.

Από την άλλη πλευρά, η σηματοδότηση δεν είναι η μόνη λύση για τον μετριασμό του κόστους συναλλαγών. Όπως υποδεικνύει η εργασία του Peter Leeson και άλλων, οι προληπτικοί κανόνες συχνά δρουν για την επίλυση ζητημάτων στις αγορές. Ως άλλο παράδειγμα, ο Leeson υποστηρίζει επίσης εδώ ότι η χρήση της δεισιδαιμονίας επέτρεψε την αποτελεσματική επίλυση διαφορών στη μεσαιωνική Ευρώπη. Εγώ υποστηρίζω κάτι παρόμοιο: ότι η χρήση της δεισιδαιμονίας επέτρεπε στους μονάρχες να συναλλάσσονται με ασφάλεια.

Η ιδέα της "ελέω θεού μοναρχίας" καθιστά όλους λειτουργικά ευνούχους. Όλους τους χριστιανούς, δηλαδή. Αν οι υπήκοοί σας είναι χριστιανοί και οι χριστιανικοί κανόνες υποστηρίζουν την ιδέα ότι οι μονάρχες είναι θεϊκοί (ή προστατεύονται από μια οντότητα που είναι θεϊκή), τότε κανείς δεν μπορεί ρεαλιστικά να αντικαταστήσει έναν μονάρχη, επειδή μόνο η "δυναστεία Χ" είναι θεϊκή ή θεϊκά προστατευμένη.

Μπορεί να είναι εύκολο να φανταστεί κανείς ότι η ελέω θεού μοναρχία είναι επωφελής για τους μονάρχες, αλλά λογικά είναι επωφελής και για κάθε πιθανό συναλλασσόμενο, εφόσον η ανταλλαγή είναι εθελοντική. Οι στρατιώτες, το προσωπικό και οι αυλικοί θα επωφελούνταν. Ως προέκταση της βασιλικής οικογένειας, οι υπάλληλοι των ευγενών θα επωφελούνταν επίσης- σε πολλές ιστορικές χώρες, αυτό θα συνεπαγόταν σχεδόν το σύνολο του πληθυσμού. Η δυνατότητα συναλλαγής με άτομα σημαντικού πλούτου είναι απίστευτα προσοδοφόρα και ελκυστική.

Ενώ πολλοί θεωρούν τη ελέω θεού μοναρχία ως μια ακραία εκδοχή μεγαλομανίας, καταλήγω στο συμπέρασμα ότι θα μπορούσε ενδεχομένως να είναι μια ρύθμιση που μεγιστοποιεί τον πλούτο για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Δεν θα ωφελούσε μόνο τους μονάρχες εξασφαλίζοντας πλούτο, αλλά θα ωφελούσε επίσης και κάθε πιθανό συναλλασσόμενο, ένας κατάλογος που θα απέκλειε πολύ λίγους. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι μονάρχες δεν ήταν μεγαλομανείς, αλλά μόνο ότι η ελέω θεού μοναρχία υπάρχει για λόγους πέραν της μεγαλομανίας.

Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι τόσες πολλές χώρες και πληθυσμοί θα υιοθετούσαν μια πεποίθηση που ωφελεί ουσιαστικά μόνο λιγότερο από το 1% του πληθυσμού. Όπως συμβαίνει με κάθε διαδεδομένο φαινόμενο στην ιστορία, θα πρέπει να ξεκινήσουμε την εξήγησή μας αξιολογώντας πώς θα επωφεληθούν τα άτομα και όχι πώς "εκμεταλλεύονται". Το να κάνουμε διαφορετικά σημαίνει να υποθέσουμε ότι οι ιστορικοί δρώντες δεν ήταν ορθολογικοί, κάτι εξαιρετικό για την αξιολόγηση απλών οργανισμών, ίσως όχι όμως και για τους ανθρώπους.