Είναι ο «ανταγωνισμός» ο εχθρός της συνεργασίας; Ιδού τι σκεφτόταν ο Bastiat

Άρθρο του Gary M. Galles για το fee.org

 Οι Αμερικανοί ζουν σε έναν κόσμο όπου η συνεργασία (που συνήθως σημαίνει «πρέπει να κάνεις αυτό που θέλω εγώ») κερδίζει σαφώς τους ρητορικούς και πολιτικούς διαγωνισμούς δημοτικότητας σε σύγκριση με τον ανταγωνισμό. Για παράδειγμα, μόλις πρόσφατα, παρατήρησα ένα άρθρο με τίτλο « Market cooperation, not competition, will achieve clean energy goals,» (Η συνεργασία στην αγορά, όχι ο ανταγωνισμός, θα επιτύχει τους στόχους της καθαρής ενέργειας), εκ μέρους του καταναγκαστικού πολιτικού «πρασίνου» που θέλουν να επιβάλουν όσοι συνδέονται με τους διαδρόμους της εξουσίας.

Ωστόσο, όπως το έθεσε ο E.C. Harwood δεκαετίες πριν φτάσουμε στο σημείο που βρισκόμαστε σήμερα, «το ότι η συνεργασία είναι το αντίθετο του ανταγωνισμού φαίνεται να υιοθετείται γενικά». Αλλά είναι σημαντικό «στη σύγχρονη εποχή που πολλοί υποστηρικτές της συνεργατικής επιχειρηματικότητας ασκούν κριτική στον ανταγωνισμό», θα πρέπει να σημειώσουμε ότι «προσεκτικές αναλύσεις των οικονομικών δραστηριοτήτων για τις οποίες οι λέξεις αυτές είναι ονομασίες αποκαλύπτουν ότι ο "ελεύθερος ανταγωνισμός" και η "εθελοντική συνεργασία" είναι δύο διαφορετικές ονομασίες για την ίδια οικονομική συμπεριφορά». Ή όπως έγραψε ο F. A. Harper, «ο ανταγωνισμός πρέπει πάντα να συνοδεύει τη συνεργασία σε μια ελεύθερη κοινωνία. Η επιλογή του πού και με ποιον θα συνεργαστούμε, και πού και με ποιον θα ανταγωνιστούμε... πρέπει πάντα να βρίσκεται μπροστά σε εσάς και σε μένα».

Περίπου έναν αιώνα πριν από αυτές τις παρατηρήσεις, στο « Competition ", κεφάλαιο 10 των Economic Harmonies, ο Frédéric Bastiat μπορούσε ήδη να γράψει ότι " Δεν υπάρχει καμία λέξη σε όλο το λεξιλόγιο της πολιτικής οικονομίας που να έχει προκαλέσει τόσο τις οργισμένες καταγγελίες των σύγχρονων μεταρρυθμιστών όσο η λέξη " ανταγωνισμός ". Και η κατανόησή του για τα ζητήματα που άπτονται μπορεί να μας ενημερώσει ακόμη και σήμερα. Ακολουθούν ορισμένα σημαντικά σημεία από αυτό το διορατικό κεφάλαιο.

Ο ανταγωνισμός είναι ελευθερία, η οποία είναι η απουσία καταπίεσης

Τι είναι ο ανταγωνισμός;...Ο ανταγωνισμός είναι απλώς η απουσία καταπίεσης. Σε πράγματα που με αφορούν, θέλω να κάνω τη δική μου επιλογή και δεν θέλω να την κάνει κάποιος άλλος για μένα χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις επιθυμίες μου- αυτό είναι όλο.

Ο ανταγωνισμός είναι ελευθερία. Η καταστροφή της ελευθερίας της δράσης σημαίνει την καταστροφή της δυνατότητας, και κατά συνέπεια της δύναμης, της επιλογής, της κρίσης, της σύγκρισης- ισοδυναμεί με... την καταστροφή του ίδιου του ανθρώπου.

[Αυτό είναι το τελικό συμπέρασμα στο οποίο καταλήγουν πάντα οι σύγχρονοι μεταρρυθμιστές μας- για να βελτιώσουν την κοινωνία, ξεκινούν με την καταστροφή του ατόμου, με το πρόσχημα ότι όλα τα κακά προέρχονται από αυτό, λες και όλα τα καλά πράγματα δεν προέρχονται επίσης από αυτό.

Διαφωνώντας με τους 'Μεταρρυθμιστές'

Οι επιθυμίες πρέπει να κρίνονται από εκείνους που τις βιώνουν, οι ικανοποιήσεις από εκείνους που τις αναζητούν, οι προσπάθειες από εκείνους που τις ανταλλάσσουν. Προτείνεται με κάθε σοβαρότητα να αντικατασταθεί αυτή η αιώνια επαγρύπνηση από τα ενδιαφερόμενα μέρη από μια κοινωνική αρχή επιφορτισμένη με τον καθορισμό των περίπλοκων συνθηκών που επηρεάζουν τις αμέτρητες πράξεις ανταλλαγής;

Δεν είναι προφανές ότι αυτό θα σήμαινε την εγκαθίδρυση της πιο εσφαλμένης, της πιο εκτεταμένης, της πιο αυθαίρετης, της πιο ανακριτικής, της πιο αφόρητης, της πιο κοντόφθαλμης... από όλες τις δεσποτείες;

Αρκεί να γνωρίζουμε ότι ο ανταγωνισμός είναι απλώς η απουσία οποιασδήποτε αυθαίρετης αρχής που έχει οριστεί ως κριτής της ανταλλαγής.

Ο ανταγωνισμός, τον οποίο, πράγματι, θα μπορούσαμε να ονομάσουμε ελευθερία [δηλαδή τη δυνατότητα να ασκώ τα δικαιώματά μου επί του εαυτού μου και της περιουσίας μου σε θέματα που με αφορούν]... είναι ο πιο προοδευτικός, ο πιο εξισωτικός, ο πιο καθολικά ισότιμος από όλους τους νόμους στους οποίους η Θεία Πρόνοια έχει αναθέσει την πρόοδο της ανθρώπινης κοινωνίας.

Είναι αυτός ο νόμος του ανταγωνισμού που φέρνει έναν προς έναν σε κοινή πρόσβαση την απόλαυση όλων εκείνων των πλεονεκτημάτων που η Φύση φαινόταν να έχει χαρίσει δωρεάν σε ορισμένες μόνο χώρες. Είναι επίσης αυτός ο νόμος που φέρνει σε κοινή πρόσβαση όλες τις κατακτήσεις της Φύσης που οι ιδιοφυείς άνδρες κάθε αιώνα μεταβιβάζουν ως κληρονομιά στις επόμενες γενιές.

Η ανταγωνιστική ελευθερία επεκτείνει τις επιλογές για όλους

Η κατηγορία ότι ο ανταγωνισμός τείνει προς την ανισότητα δεν είναι καθόλου αληθινή. Αντιθέτως, κάθε τεχνητή ανισότητα οφείλεται στην απουσία ανταγωνισμού.

Ενώ οι σοσιαλιστές βρίσκουν στον ανταγωνισμό την πηγή όλου του κακού, στην πραγματικότητα οι επιθέσεις στον ανταγωνισμό είναι τα διαλυτικά στοιχεία που δρουν ενάντια σε κάθε τι καλό.

Ο συνολικός αριθμός των ικανοποιήσεων που απολαμβάνει κάθε μέλος της κοινωνίας είναι πολύ μεγαλύτερος από τον αριθμό που θα μπορούσε να εξασφαλίσει με τις δικές του προσπάθειες.

Ο ανταγωνισμός μετατρέπει το ατομικό συμφέρον σε αρμονία

[Το προσωπικό συμφέρον είναι αυτή η αδάμαστη ατομικιστική δύναμη μέσα μας που μας ωθεί στην πρόοδο και την ανακάλυψη, αλλά ταυτόχρονα μας προδιαθέτει να μονοπωλούμε τις ανακαλύψεις μας. Ο ανταγωνισμός είναι αυτή η εξίσου αδάμαστη ανθρωπιστική δύναμη που αποσπά την πρόοδο, όσο γρήγορα γίνεται, από τα χέρια του ατόμου και τη θέτει στη διάθεση όλης της ανθρωπότητας. Αυτές οι δύο δυνάμεις... συνεργάζονται για να δημιουργήσουν την κοινωνική μας αρμονία.

Δεν είναι ο ανταγωνισμός το κίνητρο που στρέφει τους ανθρώπους προς την παραγωγική και μακριά από την μη παραγωγική σταδιοδρομία; Η φυσική του δράση είναι, επομένως, η εξασφάλιση μεγαλύτερης ισότητας και ταυτόχρονα ενός όλο και υψηλότερου κοινωνικού επιπέδου.

Ας καταλάβουμε, ωστόσο, τι εννοούμε με τον όρο ισότητα. Δεν σημαίνει πανομοιότυπες ανταμοιβές για όλους τους ανθρώπους, αλλά ανταμοιβές ανάλογες με την ποσότητα και την ποιότητα των προσπαθειών τους.

Από τον ανταγωνισμό προέρχεται η διαδικασία που μεταφέρει στο κοινοτικό πεδίο τα πλεονεκτήματα που αρχικά κατείχαν μόνο ορισμένα άτομα. Το ποσό της προσπάθειας που απαιτούνταν κάποτε για ένα δεδομένο αποτέλεσμα μειώνεται συνεχώς, προς όφελος ολόκληρης της ανθρώπινης φυλής, η οποία διαπιστώνει έτσι ότι ο κύκλος των ικανοποιήσεων και του ελεύθερου χρόνου της διευρύνεται από γενιά σε γενιά και ότι το φυσικό, πνευματικό και ηθικό της επίπεδο ανεβαίνει. Χάρη σε αυτή τη ρύθμιση, που αξίζει τόσο πολύ τη μελέτη και τον αιώνιο θαυμασμό μας, διακρίνουμε σαφώς ότι η ανθρωπότητα κινείται προς τα πάνω.

Αρμονία σε έναν κόσμο που περιλαμβάνει το κακό και το σφάλμα

Δεν προσπάθησα να αρνηθώ την ύπαρξη του κακού... εφόσον στον άνθρωπο έχει δοθεί ελεύθερη βούληση, ο όρος «αρμονία» δεν χρειάζεται να περιοριστεί σε ένα συνολικό σύστημα από το οποίο θα αποκλειόταν το κακό- διότι η ελεύθερη βούληση συνεπάγεται σφάλμα, τουλάχιστον ως δυνατότητα, και το σφάλμα είναι κακό.

Η κοινωνική αρμονία, όπως κάθε τι άλλο που αφορά τον άνθρωπο, είναι σχετική- το κακό αποτελεί αναγκαίο μέρος του μηχανισμού που έχει σχεδιαστεί για να νικήσει το λάθος, την άγνοια και την αδικία, θέτοντας σε λειτουργία δύο μεγάλους νόμους της φύσης μας: την ευθύνη και την αλληλεγγύη.

Εφόσον η φτώχεια είναι ένα υπαρκτό γεγονός, πρέπει η ύπαρξή της να αποδοθεί στους φυσικούς νόμους που διέπουν την κοινωνική τάξη ή μάλλον στους ανθρώπινους θεσμούς που ίσως λειτουργούν αντίθετα προς αυτούς τους νόμους ή, τέλος, στα ίδια τα θύματα, τα οποία με τα δικά τους λάθη και σφάλματα πρέπει να προκάλεσαν στο κεφάλι τους μια τόσο σκληρή τιμωρία;

Ο ανταγωνισμός στη σύγχρονη κοινωνία απέχει πολύ από το να παίζει το φυσικό του ρόλο. Οι νόμοι μας τον εμποδίζουν τουλάχιστον όσο τον ενθαρρύνουν- και για να απαντήσουμε στο ερώτημα αν η ανισότητα οφείλεται στην παρουσία ή στην απουσία ανταγωνισμού, αρκεί να παρατηρήσουμε ποιοι είναι οι άνθρωποι που βρίσκονται στο προσκήνιο και μας θαμπώνουν με τις σκανδαλώδεις περιουσίες τους, για να βεβαιωθούμε ότι η ανισότητα, στο βαθμό που είναι τεχνητή και άδικη, βασίζεται στην κατάκτηση, στα μονοπώλια, στους περιορισμούς, στις προνομιούχες θέσεις, στις υψηλές κυβερνητικές θέσεις και στην επιρροή, στις διοικητικές συμφωνίες, στα δάνεια από τα δημόσια ταμεία - με όλα αυτά ο ανταγωνισμός δεν έχει καμία σχέση.

Ανταγωνισμός ή αρμονία;

Ορισμένοι επιφανειακοί σχολιαστές έχουν κατηγορήσει τον ανταγωνισμό ότι δημιουργεί ανταγωνισμούς μεταξύ των ανθρώπων. Αυτό είναι αληθές και αναπόφευκτο όσο οι άνθρωποι θεωρούνται αποκλειστικά παραγωγοί- αλλά αν τους θεωρήσετε καταναλωτές, θα δείτε ότι ο ανταγωνισμός συνδέει άτομα, οικογένειες, τάξεις, έθνη και φυλές μεταξύ τους με τους δεσμούς της παγκόσμιας αδελφοσύνης.

Είναι αναπόφευκτο ότι όλοι οι άνθρωποι, στο βαθμό που είναι παραγωγοί, θα πρέπει να συμμετάσχουν σε μια χορωδία καταγγελίας κατά του ανταγωνισμού. Μπορούν να συμφιλιωθούν με αυτόν μόνο όταν λάβουν υπόψη τα συμφέροντά τους ως καταναλωτές- όταν δουν τους εαυτούς τους, όχι ως μέλη μιας ειδικής ομάδας ή εταιρείας, αλλά ως ανθρώπους.

Στο συμπέρασμα του Bastiat στην αρχική έκδοση των Economic Harmonies, επιστρέφει και πάλι σε ορισμένα από τα θέματα του κεφαλαίου 10.

Προσπάθησα να εξηγήσω πώς... η ατομική ιδιοκτησία... παρέχει συνεχώς στην ανθρωπότητα έναν αυξανόμενο αριθμό ικανοποιήσεων... Μια σταθερή προσέγγιση από όλους τους ανθρώπους προς ένα συνεχώς αυξανόμενο βιοτικό επίπεδο - με άλλα λόγια: βελτίωση και εξίσωση - με μια μόνο λέξη: ΑΡΜΟΝΙΑ.

Όλες οι κοινωνικές αρμονίες εμπεριέχονται εν σπέρματι σε αυτές τις δύο αρχές: Όλες οι κοινωνικές διχόνοιες είναι απλώς η προέκταση αυτών των δύο αντίθετων αρχών: ΛΕΗΛΑΣΙΑ και ΚΑΤΑΠΙΕΣΗ.

[Η] ελευθερία συνεπάγεται και περιλαμβάνει την ιδιοκτησία.

Ελευθερία! Εκεί, σε τελευταία ανάλυση, βρίσκεται η πηγή της αρμονίας. Καταπίεση! Εκεί βρίσκεται η πηγή της διχόνοιας, [με] στόχο την άδικη αρπαγή της ιδιοκτησίας.

Η λεηλασία!...θα διαταράξει, σε σημείο που θα τα κάνει αγνώριστα, τη λειτουργία των αρμονικών νόμων που έχουμε εργαστεί για να ανακαλύψουμε και να περιγράψουμε.

[Παντού βλέπουμε τον άνθρωπο... να λέει στον αδελφό του: Ο δικός σου είναι ο κόπος- ο δικός μου, ο καρπός αυτού του κόπου.

Ο Bastiat συνοψίζει τη σχέση μεταξύ της ελευθερίας και του ανταγωνισμού, που συνδέονται με το σημείο αναφοράς των δικαιωμάτων της ατομικής ιδιοκτησίας, που ήταν το θέμα του στο κεφάλαιο 10: «Αν μου αφήσουν την ελευθερία μου, παραμένει και ο ανταγωνισμός. Αν μου την αποσπάσουν, γίνομαι μόνο ο δούλος τους». Αυτό αξίζει να το θυμόμαστε σήμερα, καθώς η ουσία των επιθέσεων τόσο κατά της ελευθερίας όσο και κατά του ανταγωνισμού εξακολουθεί να είναι η παραβίαση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας των άλλων, υποδουλώνοντας τους ανθρώπους στις επιταγές των άλλων.