17 αιχμηρά αποσπάσματα από το διάσημο δοκίμιο " Profit and Loss " του Mises

Άρθρο του Patrick Carroll για το  Foundation for Economic Education

 Οι ειδήμονες της πολιτικής αριστεράς φαίνεται να έχουν μια σειρά από αντικαπιταλιστικές ατάκες που τους αρέσει να χρησιμοποιούν στη ρητορική τους. "Η οικονομία του " Trickle down " δεν λειτουργεί", "Φορολογήστε τους πλούσιους" και "Οι εργαζόμενοι αξίζουν ένα μισθό που να τους εξασφαλίζει τα προς το ζην" είναι μεταξύ των αγαπημένων τους.

Ένα άλλο αγαπημένο είναι το " Οι άνθρωποι πάνω από το κέρδος". Η ιδέα φαίνεται να είναι ότι οι καπιταλιστές, όταν αφεθούν στην τύχη τους, θα αυξήσουν τις τιμές για τους καταναλωτές και θα μειώσουν τους μισθούς για τους εργαζόμενους, προκειμένου να μεγιστοποιήσουν τα περιθώρια κέρδους τους. Θα κάνουν επίσης παρακάμψεις στην ασφάλεια και θα διαπράξουν απάτες - τα πάντα για να βγάλουν λεφτά. Αυτό είναι κακό, λέει ο συλλογισμός, επειδή εκμεταλλεύεται τους "ανθρώπους" σε αυτή τη διαδικασία -δηλαδή, τους εργαζόμενους και τους καταναλωτές- και καθιστά το κέρδος πιο σημαντικό από την ευημερία τους.

Αυτή η άποψη για τον καπιταλισμό και το κέρδος είναι επιφανειακά αληθοφανής, αλλά με μια πιο προσεκτική εξέταση περιέχει μερικά σημαντικά κενά. Πρώτον, ο ανταγωνισμός θέτει αυστηρά όρια στις τιμές που μπορεί να χρεώνει ένας καπιταλιστής και στους μισθούς που πρέπει να πληρώνει. Αν ένας καπιταλιστής πληρώνει πολύ λίγα ή χρεώνει πολύ, οι εργάτες και οι πελάτες του απλώς θα πάνε αλλού.

Οι μεγάλες παρακάμψεις στην ασφάλεια και η απάτη είναι σαφώς προβληματικές, αλλά και πάλι, ποιος καπιταλιστής μπορεί να ξεφεύγει με αυτά στο διηνεκές; Αυτή η άποψη εμφανίζει τους εργαζόμενους και τους καταναλωτές ως αβοήθητα θύματα των καπιταλιστών καταπιεστών, ενώ στην πραγματικότητα έχουν πολλές επιλογές στη διάθεσή τους. Ένας καπιταλιστής πετυχαίνει μόνο αν προσφέρει ένα καλύτερο πακέτο εργασίας και πουλάει ένα καλύτερο προϊόν από οποιαδήποτε άλλη επιχείρηση στην αγορά. Επιλέγοντας να συνεργαστούν με έναν συγκεκριμένο επιχειρηματία, οι εργαζόμενοι και οι καταναλωτές παραδέχονται σιωπηρά ότι, μακριά από το να τους βλάψει, αυτός ο επιχειρηματίας παρέχει την καλύτερη επιλογή που έχουν.

Το άλλο πρόβλημα με το πλήθος των αντι-κερδοσκοπικών είναι ότι παραβλέπουν εντελώς τον ρόλο που παίζει το κέρδος στην οικονομία, ίσως επειδή δεν γνωρίζουν ότι εξυπηρετεί καν έναν οικονομικό σκοπό. Αλλά έχει. Το κέρδος -ή, ακριβέστερα, το κέρδος και η ζημία- παρέχει ένα ζωτικής σημασίας σήμα που μας βοηθά να συντονίσουμε τη χρήση των πόρων μας και έτσι να γίνουμε πιο ευημερούντες.

Σε μια προσπάθεια να υπερασπιστεί αυτό το σήμα από τους επιτιθέμενους, ο οικονομολόγος του 20ου αιώνα Ludwig von Mises συνέταξε το 1951 ένα έγγραφο 56 σελίδων με τίτλο Profit and Loss. Το δοκίμιο αντλεί από την εμπειρία δεκαετιών του ως κορυφαίος οικονομολόγος για να υποστηρίξει τον καπιταλισμό της ελεύθερης αγοράς, και ειδικότερα την προσέγγιση της επιχειρηματικότητας με ελεύθερα χέρια. Συνδυάζοντας θεωρητική αυστηρότητα με σαφή και ειλικρινή πρόζα, ο Mises εξηγεί την οικονομική λειτουργία του κέρδους και της ζημίας και αντιδρά σε όσους θρηνούν για την "απληστία" και την "κερδοσκοπία" των καπιταλιστών. Τα υψηλά κέρδη είναι στην πραγματικότητα καλά, εξηγεί, επειδή δείχνουν ότι ο επιχειρηματίας που τα κερδίζει έχει εξαλείψει τις λανθασμένες κατανομές των πόρων στην αγορά. Όσο υψηλότερα είναι τα κέρδη, τόσο περισσότερο ο επιχειρηματίας έχει βοηθήσει τους καταναλωτές.

Τα παρακάτω αποσπάσματα δίνουν μια γεύση από μερικά από τα αιχμηρά σημεία που διατυπώνει ο Mises σε αυτό το δυναμικό έγγραφο.

"Οι καταναλωτές με την αγορά και την αποχή τους από την αγορά εκλέγουν τους επιχειρηματίες σε ένα καθημερινά επαναλαμβανόμενο δημοψήφισμα, όπως θα λέγαμε. Καθορίζουν ποιος πρέπει να κατέχει και ποιος όχι, και πόσο πρέπει να κατέχει ο κάθε ιδιοκτήτης".

"Εκείνοι που ξέρουν πώς να εκμεταλλευτούν κάθε επιχειρηματική ευκαιρία που παρουσιάζεται, θα βρίσκουν πάντα το απαιτούμενο κεφάλαιο. Διότι η αγορά είναι πάντα γεμάτη από καπιταλιστές που αγωνιούν να βρουν την πιο ελπιδοφόρα απασχόληση για τα κεφάλαιά τους και αναζητούν τους ευφυείς νεοεισερχόμενους, σε συνεργασία με τους οποίους θα μπορούσαν να εκτελέσουν τα πιο αποδοτικά έργα".

"Το κεφάλαιο δεν "γεννά το κέρδος" όπως πίστευε ο Μαρξ. Τα κεφαλαιουχικά αγαθά καθαυτά είναι νεκρά πράγματα που από μόνα τους δεν καταφέρνουν τίποτα. Αν αξιοποιηθούν σύμφωνα με μια καλή ιδέα, προκύπτει κέρδος. Αν αξιοποιούνται σύμφωνα με μια λανθασμένη ιδέα, δεν προκύπτουν κέρδη ή ζημίες. Είναι η επιχειρηματική απόφαση που δημιουργεί είτε κέρδη είτε ζημίες. Είναι οι νοητικές πράξεις, το μυαλό του επιχειρηματία, από τις οποίες τελικά προέρχονται τα κέρδη. Το κέρδος είναι προϊόν του μυαλού, της επιτυχίας στην πρόβλεψη της μελλοντικής κατάστασης της αγοράς. Είναι ένα πνευματικό και διανοητικό φαινόμενο".

"Η φορολόγηση των κερδών ισοδυναμεί με φορολόγηση της επιτυχίας στην καλύτερη εξυπηρέτηση του κοινού. Ο μόνος στόχος όλων των παραγωγικών δραστηριοτήτων είναι να χρησιμοποιηθούν οι συντελεστές παραγωγής με τέτοιο τρόπο ώστε να αποδώσουν το υψηλότερο δυνατό αποτέλεσμα. Όσο μικρότερη γίνεται η εισροή που απαιτείται για την παραγωγή ενός προϊόντος, τόσο περισσότεροι από τους σπάνιους συντελεστές παραγωγής μένουν για την παραγωγή άλλων προϊόντων. Όσο καλύτερα όμως πετυχαίνει ένας επιχειρηματίας σε αυτό το σημείο, τόσο περισσότερο διασύρεται και τόσο περισσότερο απορροφάται από τη φορολογία. Η αύξηση του κόστους ανά μονάδα προϊόντος, δηλαδή η σπατάλη, επαινείται ως αρετή".

"Όλοι οι άνθρωποι, τόσο οι επιχειρηματίες όσο και οι μη επιχειρηματίες, βλέπουν με καχυποψία τα κέρδη που κερδίζουν άλλοι άνθρωποι. Ο φθόνος είναι μια κοινή αδυναμία των ανθρώπων. Οι άνθρωποι απεχθάνονται να αναγνωρίσουν το γεγονός ότι και οι ίδιοι θα μπορούσαν να έχουν κερδίσει κέρδη αν είχαν επιδείξει την ίδια διορατικότητα και κρίση που επέδειξε ο επιτυχημένος επιχειρηματίας. Η δυσαρέσκειά τους είναι τόσο πιο έντονη, όσο περισσότερο έχουν υποσυνείδητα επίγνωση αυτού του γεγονότος".

"Δεν υπάρχει άλλος διαθέσιμος κανόνας για τη διάκριση μεταξύ κερδοσκοπίας και αποκόμισης δίκαιου κέρδους από αυτόν που παρέχει ο προσωπικός φθόνος και η δυσαρέσκεια του κριτή".

"Η πρόταση να καταργηθεί το κέρδος του επιχειρηματία προς όφελος των εργαζομένων δεν αποσκοπεί στην κατάργηση του κέρδους. Στοχεύει στο να το αποσπάσει από τα χέρια του επιχειρηματία και να το παραδώσει στους εργαζομένους του".

"Ο καπιταλισμός δεν μπορεί να επιβιώσει από την κατάργηση του κέρδους. Είναι το κέρδος και η ζημία που αναγκάζουν τους καπιταλιστές να χρησιμοποιούν το κεφάλαιό τους για την καλύτερη δυνατή εξυπηρέτηση των καταναλωτών. Είναι το κέρδος και η ζημία που καθιστούν εκείνους τους ανθρώπους υπεράνω των επιχειρήσεων που είναι οι καταλληλότεροι για να ικανοποιήσουν το κοινό. Αν το κέρδος καταργηθεί, προκύπτει χάος".

"Είναι ακριβώς η αναγκαιότητα της αποκόμισης κερδών και της αποφυγής ζημιών που δίνει στους καταναλωτές μια σταθερή επιρροή στους επιχειρηματίες και τους αναγκάζει να συμμορφώνονται με τις επιθυμίες του λαού".

"Τα τεράστια κέρδη είναι η απόδειξη της καλής εξυπηρέτησης των καταναλωτών. Οι απώλειες είναι η απόδειξη των λαθών που διαπράττονται, της αποτυχίας να εκτελέσει ικανοποιητικά τα καθήκοντα που αναλογούν σε έναν επιχειρηματία. Τα πλούτη των επιτυχημένων επιχειρηματιών δεν είναι η αιτία της φτώχειας κανενός- είναι η συνέπεια του γεγονότος ότι οι καταναλωτές είναι καλύτερα εφοδιασμένοι από ό,τι θα ήταν αν δεν υπήρχε η προσπάθεια του επιχειρηματία. Η ένδεια εκατομμυρίων ανθρώπων στις καθυστερημένες χώρες δεν προκαλείται από τη χλιδή κανενός- είναι η συνέπεια του γεγονότος ότι η χώρα τους δεν διαθέτει επιχειρηματίες που έχουν αποκτήσει πλούτο. Το βιοτικό επίπεδο του απλού ανθρώπου είναι υψηλότερο στις χώρες που διαθέτουν τον μεγαλύτερο αριθμό πλούσιων επιχειρηματιών. Είναι προς το κατεξοχήν υλικό συμφέρον όλων να συγκεντρωθεί ο έλεγχος των συντελεστών παραγωγής στα χέρια εκείνων που γνωρίζουν πώς να τους αξιοποιήσουν με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο".

"Οι ιστορικοί κάνουν λάθος όταν εξηγούν την άνοδο του Ναζισμού αναφερόμενοι σε πραγματικές ή φανταστικές αντιξοότητες και δυσκολίες του Γερμανικού λαού. Αυτό που έκανε τους Γερμανούς να υποστηρίξουν σχεδόν ομόφωνα τα είκοσι πέντε σημεία του "αμετάβλητου" προγράμματος του Χίτλερ δεν ήταν κάποιες συνθήκες που θεωρούσαν μη ικανοποιητικές, αλλά η προσδοκία τους ότι η εκτέλεση αυτού του προγράμματος θα εξάλειφε τα παράπονά τους και θα τους έκανε πιο ευτυχισμένους. Στράφηκαν στο Ναζισμό επειδή τους έλειπε η κοινή λογική και η ευφυΐα. Δεν ήταν αρκετά συνετοί ώστε να αναγνωρίσουν εγκαίρως τις καταστροφές που ο Ναζισμός ήταν βέβαιο ότι θα τους προκαλούσε. Η τεράστια πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού είναι εξαιρετικά φτωχή σε σύγκριση με το μέσο βιοτικό επίπεδο των καπιταλιστικών εθνών. Αλλά αυτή η φτώχεια δεν εξηγεί την τάση τους να υιοθετήσουν το κομμουνιστικό πρόγραμμα. Είναι αντικαπιταλιστές επειδή τυφλώνονται από φθόνο, άγνοια και είναι πολύ ανόητοι για να εκτιμήσουν σωστά τις αιτίες της δυστυχίας τους. Υπάρχει μόνο ένα μέσο για να βελτιωθούν οι υλικές τους συνθήκες, δηλαδή να πειστούν ότι μόνο ο καπιταλισμός μπορεί να τους κάνει πιο ευημερούντες".

"Μόλις τεθεί το πρόβλημα των κερδών, οι άνθρωποι το μετατοπίζουν από την πραξεολογική σφαίρα στη σφαίρα των ηθικών κρίσεων της αξίας. Τότε ο καθένας δοξάζεται με την αύρα του αγίου και του ασκητή. Ο ίδιος δεν ενδιαφέρεται για τα χρήματα και την υλική ευημερία. Υπηρετεί τους συνανθρώπους του στο μέτρο των δυνατοτήτων του ανιδιοτελώς. Επιδιώκει ανώτερα και ευγενέστερα πράγματα από τον πλούτο. Δόξα τω Θεώ, δεν είναι ένας από αυτούς τους εγωιστές κερδοσκόπους... Πρακτικά όλοι στοχεύουν στη βελτίωση των υλικών συνθηκών της ύπαρξής τους. Η κοινή γνώμη δεν προσβάλλει τις προσπάθειες των αγροτών, των εργατών, των υπαλλήλων, των δασκάλων, των γιατρών, των υπουργών και των ανθρώπων από πολλές άλλες ειδικότητες να κερδίσουν όσο το δυνατόν περισσότερα. Καυτηριάζει όμως τους καπιταλιστές και τους επιχειρηματίες για την απληστία τους".

"Ο καθένας είναι πρόθυμος να χρεώσει για τις υπηρεσίες και τα επιτεύγματά του όσο μπορεί να αντέξει η κυκλοφορία. Από αυτή την άποψη δεν υπάρχει καμία διαφορά μεταξύ των εργαζομένων, είτε είναι συνδικαλισμένοι είτε όχι, των υπουργών και των δασκάλων από τη μία πλευρά και των επιχειρηματιών από την άλλη. Κανένας από αυτούς δεν έχει το δικαίωμα να μιλάει σαν να είναι ο Φραγκίσκος ντ' Ασίζη".

Ομοίως, όλοι επιθυμούν να πληρώνουν όσο το δυνατόν λιγότερα για τα προϊόντα που αγοράζουν. Ο επιχειρηματίας που πληρώνει όσο το δυνατόν λιγότερα για τις υπηρεσίες ενός εργαζομένου δεν διαφέρει από έναν πελάτη που πληρώνει όσο το δυνατόν λιγότερα για το κούρεμά του. Αν οι υποστηρικτές του "'Ανθρωποι πάνω από το κέρδος" είναι σοβαροί, ίσως θα έπρεπε να κάνουν εθελοντικά μείωση μισθού στη δουλειά τους και να πληρώνουν εθελοντικά για το κούρεμά τους περισσότερα από όσα χρεώνει ο κομμωτής τους.

"Δεν υπάρχει κανένας λόγος για τον οποίο οι καπιταλιστές και οι επιχειρηματίες θα πρέπει να ντρέπονται για την απόκτηση κερδών. Είναι ανόητο που κάποιοι προσπαθούν να υπερασπιστούν τον Αμερικανικό καπιταλισμό δηλώνοντας: "Το ιστορικό των αμερικανικών επιχειρήσεων είναι καλό, τα κέρδη δεν είναι πολύ υψηλά". Η λειτουργία των επιχειρηματιών είναι να βγάζουν κέρδη- τα υψηλά κέρδη είναι η απόδειξη ότι έχουν επιτελέσει καλά το έργο τους, δηλαδή την άρση των δυσλειτουργιών της παραγωγής".

Θα ήθελα να προσθέσω ότι η όλη έννοια της "επιστροφής" υπονοεί λανθασμένα ότι οι πλούσιοι επιχειρηματίες πήραν κάτι εξ αρχής. Αλλά ένας επιχειρηματίας που βγάζει κέρδη δεν είναι σχεδόν καθόλου λεηλάτης. Αντιθέτως, παρέχει αγαθά και υπηρεσίες που είναι εξαιρετικά πολύτιμα για τους καταναλωτές. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να πληρώσουν τόσα πολλά εξ αρχής. Είναι αλήθεια ότι δέχονται τα χρήματα των ανθρώπων, αλλά το γεγονός ότι τους περισσεύουν χρήματα μετά τις συναλλαγές τους (και αφού συνυπολογίσουν τους τόκους και την αξία της δικής τους εργασίας) είναι απόδειξη ότι έχουν προσφέρει στην κοινωνία περισσότερα από όσα έχουν καταναλώσει. "Το κέρδος δεν είναι ένδειξη ότι οι άνθρωποι πρέπει να επιστρέψουν στην κοινωνία", σημειώνει ο καθηγητής Antony Davies. "Στην πραγματικότητα είναι το αντίθετο. Το κέρδος, όταν επιτυγχάνεται σε ένα περιβάλλον ελεύθερης αγοράς, είναι ένα σημάδι ότι η κοινωνία στην πραγματικότητα οφείλει στο άτομο περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες από όσα έχει ήδη καταναλώσει".

Prof. Antony Davies: 5 Myths About Inequality

"Φυσικά, κατά κανόνα οι καπιταλιστές και οι επιχειρηματίες δεν είναι άγιοι που διαπρέπουν στην αρετή της αυταπάρνησης. Αλλά ούτε και οι επικριτές τους είναι άγιοι. Και με όλο τον σεβασμό που αρμόζει στην ύψιστη αυταπάρνηση των αγίων, δεν μπορούμε να μη δηλώσουμε το γεγονός ότι ο κόσμος θα βρισκόταν σε μια μάλλον ερημική κατάσταση αν κατοικούνταν αποκλειστικά από ανθρώπους που δεν ενδιαφέρονται για την επιδίωξη της υλικής ευημερίας".

Οι άνθρωποι αγαπούν να υποτιμούν τον "υλισμό" και να εκτιμούν τις "ανώτερες αξίες". Αλλά όπως επισημαίνει ο Mises, το αποτέλεσμα μιας τέτοιας στάσης είναι η συντριπτική φτώχεια. Να θυμάστε ότι η υλική ευημερία δεν έχει συνήθως να κάνει με τη συσσώρευση πολλών πραγμάτων. Πολύ συχνότερα παίρνει τη μορφή φαρμάκων που μπορούν να κρατήσουν στη ζωή τους αγαπημένους μας ή μεγαλύτερη πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Μοιάζει με την πρόσβαση σε πιο θρεπτικά και άφθονα τρόφιμα, περισσότερο ελεύθερο χρόνο από τη δουλειά και περισσότερους πόρους που μπορούν να διατεθούν για τον καθαρισμό του περιβάλλοντος. Σίγουρα, η υλική ευημερία δεν είναι το παν, αλλά κοροϊδεύουμε τους εαυτούς μας αν πούμε ότι δεν είναι σημαντική.

Για το τέλος, εδώ είναι μερικές προειδοποιήσεις από τον Mises σχετικά με τις συνέπειες του να γυρίσουμε την πλάτη μας στο κέρδος.

"Η εξάλειψη του κέρδους, ανεξάρτητα από τις μεθόδους που μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την εκτέλεσή της, πρέπει να μετατρέψει την κοινωνία σε ένα παράλογο συνονθύλευμα. Θα δημιουργούσε φτώχεια για όλους".

"Κάθε βήμα προς την εξάλειψη του κέρδους είναι πρόοδος στο δρόμο προς την κοινωνική αποσύνθεση".

Μια δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση του Profit and Loss είναι διαθέσιμη από το Ινστιτούτο Mises εδώ. https://mises.org/library/profit-and-loss-0