Θυμόμαστε τη Δημοκρατία της Ραγκούσα

2022-05-03

Ζήτω το πνεύμα της Ραγκούσα!

Άρθρο του Lawrence W. Reed για το 

Foundation for Economic Education


 Οι επισκέπτες της κροατικής πόλης Ντουμπρόβνικ στην Αδριατική εντυπωσιάζονται από τη μεγαλοπρέπεια των πέτρινων τειχών που περιβάλλουν την Παλιά Πόλη, την ομορφιά των κόκκινων κεραμιδένιων στεγών απέναντι στο γαλάζιο της θάλασσας και την εκπληκτική θέα ολόκληρης της πόλης από την κορυφή του κοντινού βουνού Srd. Ακόμα και αν γνωρίζετε ελάχιστα για το μεσαιωνικό του υπόβαθρο ή τις πιο πρόσφατες τραγωδίες του κατά τη διάρκεια του πολέμου, το Ντουμπρόβνικ είναι ένα κόσμημα για το μάτι από κάθε οπτική γωνία.

Αυτό που έκανε την επίσκεψή μου την περασμένη Δευτέρα (8 Απριλίου 2019) μια επίσκεψη που δεν θα ξεχάσω ποτέ, ήταν ένα μικρό αλλά εντυπωσιακό κομμάτι της οικονομικής ιστορίας. Καθώς περπατούσα πάνω στα τείχη της πόλης και μέσα στους δρόμους και τα σοκάκια της Παλιάς Πόλης, ήξερα ότι βρισκόμουν στην καρδιά της Ραγκούσα - το όνομα της Δημοκρατίας που είχε την έδρα της εδώ και 450 χρόνια. Στην ακμή της, τον 15ο και 16ο αιώνα, ήταν ένας από τους πιο ελεύθερους και ευημερούντες θύλακες στον πλανήτη.

Η ιστορία της Ραγκούσα

Η Δημοκρατία της Ραγκούσα απέκτησε την ανεξαρτησία της από τη Βενετία το 1358. Την έχασε από τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη όταν την κατέλαβε το 1808. Στους τεσσερισήμισι αιώνες που μεσολάβησαν, η Ραγκούσα πλήρωνε έναν μικρό ετήσιο φόρο ή τέλος σε γειτονικές δυνάμεις όπως οι Ούγγροι και οι Οθωμανοί, οι οποίοι κατά τα άλλα άφηναν τους Ραγκουζανούς μόνους τους να αυτοδιοικούνται ως αριστοκρατική, θαλάσσια δημοκρατία. Το επίσημο σύνθημα της Ραγκούσας ήταν NONE BENE PRO TOTO LIBERTAS VENDITUR AURO ("Η ελευθερία δεν πωλείται για όλο το χρυσό του κόσμου"). Η σημαία της διακήρυττε περήφανα LIBERTAS ("Ελευθερία").

Ήταν ένα μικροσκοπικό μέρος, όπως υπολογίζονταν οι χώρες ακόμη και τότε. Μέσα στα τείχη της πόλης και γύρω από την περιφέρειά της ζούσαν λιγότεροι από 10.000 άνθρωποι, ενώ σε ολόκληρη τη στενή ακτογραμμή της Δαλματίας και τα νησιά που αποτελούσαν τη Δημοκρατία ζούσαν πολύ λιγότεροι από 100.000. Ωστόσο, τα εκατοντάδες πλοία που αποτελούσαν τον εμπορικό της στόλο ήταν μεγαλύτερα σε αριθμό από εκείνον της Βενετίας, μιας πόλης-κράτους με δεκαπλάσιο πληθυσμό από τη Ραγκούσα.

Οι ηγέτες και οι διπλωμάτες της Δημοκρατίας αποτελούν ακόμη και σήμερα αντικείμενο μελέτης λόγω των απαράμιλλων διπλωματικών τους ικανοτήτων. Διαπραγματεύτηκαν συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου που κράτησαν τη Ραγκούσα ευημερούσα και ειρηνική για αιώνες. Ποτέ στην ιστορία της η Ραγκούσα δεν χρησιμοποίησε βίαια τον πλούτο και τη δύναμή της με σκοπό την εδαφική επέκταση.

Οι έμποροι της Ραγκούσας διέσχιζαν τη Μεσόγειο, προσεγγίζοντας λιμάνια μέχρι την Ισπανία στα δυτικά, την Αίγυπτο στα νότια και το Λεβάντε στα ανατολικά. Διατηρούσε προξενεία σε δεκάδες χώρες σε όλη την Ευρώπη, τη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή.

Το μυστικό της αξιοσημείωτης επιτυχίας της Ραγκούσα ήταν αναμφισβήτητα η ελευθερία της. Η κυβέρνησή της, αν και αριστοκρατική στη φύση της, ήταν μικρή, περιορισμένη και σχεδόν απαλλαγμένη από τη διαφθορά. Τα όρια θητείας εξασφάλιζαν ότι ο ανώτατος αξιωματούχος, ο πρύτανης, υπηρετούσε μόνο έναν μήνα πριν μεταβιβάσει τα διακριτικά του αξιώματος στον διάδοχό του. Ο πρύτανης μετά βίας μετέφερε τα πράγματά του στο παλάτι πριν αναγκαστεί να τα μαζέψει και να φύγει. Δεν μπορούσε να θέσει ξανά υποψηφιότητα για το αξίωμα για τουλάχιστον δύο χρόνια. Τέτοιοι περιορισμοί στην κρατική εξουσία και μια μοναδική εστίαση στην οικοδόμηση της κοινωνίας μέσω της επιχειρηματικότητας και του θαλάσσιου εμπορίου έκαναν τη Ραγκούσα το Χονγκ Κονγκ της Μεσογείου.

Σπάνιες ίσες ευκαιρίες

Οι γυναίκες είχαν σημαντική οικονομική ελευθερία στη Ραγκούσα, πράγμα σπάνιο για τον κόσμο της εποχής. Σε μια εποχή που οι γυναίκες αναμενόταν ευρέως να υποτάσσονται στους άνδρες και στον αδιάκοπο μόχθο του σπιτιού ή του αγροκτήματος, πλούσιες γυναίκες επιχειρηματίες έχτισαν περιουσίες στη Ραγκούσα. Όπως αναφέρει η Susan Mosher Stuard, στο βιβλίο της, A State of Deference: Ragusa/Dubrovnik in the Medieval Centuries, σημειώνει:

[Οι γυναίκες στη Ραγκούσα μπορούσαν να φορούν τα κοσμήματά τους και να τα επιδεικνύουν- και μπορούσαν, εντελώς μόνες τους, να τα εμπορεύονται, αφού τα κατείχαν ελεύθερα. Η επίδειξή τους παρείχε κίνητρο στην αγορά σε αυτό που είχε γίνει μια προσοδοφόρα εξαγωγική βιομηχανία- ο άργυρος και λίγος χρυσός από τα ορυχεία της ενδοχώρας των Βαλκανίων διαμορφώνονταν σε μια μεγάλη ποικιλία προϊόντων στη Ραγκούσα.

Από όσο μπορούν να πουν οι ιστορικοί, φαίνεται ότι η "ευκολία των επιχειρήσεων" στη Ραγκούσα του 15ου, 16ου και 17ου αιώνα ήταν απίστευτη. Σχεδόν οποιοσδήποτε, ανεξαρτήτως χρώματος ή φύλου, μπορούσε να καταθέσει όλα τα χαρτιά και να εξασφαλίσει όλες τις εγκρίσεις για να ξεκινήσει μια επιχείρηση μέσα σε λίγες ημέρες. Υπάρχουν χώρες σήμερα όπου θα ήσουν τυχερός αν τα κατάφερνες όλα αυτά σε ένα ή δύο χρόνια. (Βλέπε: Οι θεσμοί πάντα είχαν σημασία: Explaining Prosperity in Medieval Ragusa των Oleh Havrylyshyn και Nora Srzentic).

Αυτό ήταν ένα μέρος που εκτιμούσε τη ζωτική σημασία της ιδιωτικής επιχειρηματικότητας και την ενθάρρυνε αφήνοντάς την ελεύθερη να εφεύρει, να καινοτομεί και να ευημερεί. Η Ραγκούσα είχε προτίμηση στην επιχειρηματικότητα. Οι γραφειοκράτες της ήταν λίγοι σε αριθμό και ως επί το πλείστον περιορίζονταν στην τήρηση αρχείων.

Στα Κρατικά Αρχεία του Ντουμπρόβνικ βρίσκεται σήμερα ένα έγγραφο του 1389 που περιέχει τις παλαιότερες γνωστές πληροφορίες σχετικά με την προμήθεια και την εγκατάσταση δημόσιου ρολογιού στη νότια Ευρώπη. Το έγγραφο είναι μια υπογεγραμμένη σύμβαση μεταξύ του γραφείου του πρύτανη και ενός ιδιώτη Ιταλού ωρολογοποιού για την κατασκευή και τοποθέτηση ρολογιού στο καμπαναριό του πρυτανικού παλατιού. Έτσι, όταν επρόκειτο να διασφαλιστεί ότι ο λαός γνώριζε τι ώρα ήταν, οι Ραγκούσοι το ιδιωτικοποίησαν.

Η δουλεία ήταν συνηθισμένη σε όλο τον κόσμο κατά τον Μεσαίωνα, όπως και από την αρχαιότητα. Η Ραγκούσα την κατήργησε το 1416.

Ιδιοκτησιακά δικαιώματα και πτωχευτικό δίκαιο

Η μικροσκοπική δημοκρατία ήταν πρωτοπόρος στο πτωχευτικό δίκαιο. Ενώ οι φυλακές οφειλετών ήταν πανταχού παρούσες στη μεσαιωνική Ευρώπη, το δίκαιο της Ραγκούσας καθιέρωσε διαδικασίες για τη διευθέτηση των χρεών χωρίς φυλάκιση. Το 1568, ψήφισε έναν από τους πρώτους νόμους που ενθάρρυναν την ιδιωτική ασφάλιση των πλοίων στη Μεσόγειο.

Κάθε οικονομολόγος που αξίζει το όνομά του γνωρίζει ότι η προστασία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη. Και εδώ πάλι, αυτός ήταν ένας τομέας αξιοσημείωτου επιτεύγματος της Ραγκούσα. Οι φόροι ήταν χαμηλοί και το κεφάλαιο ήταν ασφαλές από τις αυθαίρετες κατασχέσεις από τα βασιλικά δικαιώματα που ήταν πολύ συνηθισμένες στην υπόλοιπη Ευρώπη. Τα κρατικά οικονομικά στη Ραγκούσα ήταν γνωστά για τη σύνεσή τους- οι ισοσκελισμένοι προϋπολογισμοί και το ελάχιστο χρέος ήταν φυσιολογικές προσδοκίες για αρκετές εκατοντάδες χρόνια.

Στη μελέτη τους για την οικονομία της Δημοκρατίας, οι Havrylyshyn και Srzentic παρουσιάζουν άφθονα στοιχεία για "ένα ευνοϊκό επιχειρηματικό και νομικό κλίμα" στη Ραγκούσα. Ήταν μεταξύ των πρώτων κρατών που επισημοποίησαν τις διαδικασίες εμπορικής εγγραφής και σύναψης συμβάσεων. Έκανε ίσως την καλύτερη δουλειά στην Ευρώπη όσον αφορά την εφαρμογή του καλού επιχειρηματικού δικαίου με αμερόληπτο τρόπο, παρέχοντας έναν αξιοσημείωτο βαθμό της προσέγγισης "δίκαιο πεδίο και καμία εύνοια" που είναι το σήμα κατατεθέν του πραγματικού καπιταλισμού. Η δικαιοσύνη στα δικαστήρια ήταν ταχεία και αποτελεσματική.

Νόμισμα της Ραγκούσα

Μια άλλη σημαντική, αν όχι απαραίτητη, προϋπόθεση για μια ευημερούσα οικονομία είναι ένα υγιές νόμισμα. Σε όλη την Ευρώπη, από την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας έως τους Ναπολεόντειους Πολέμους, οι βασιλείς και τα κοινοβούλια υποτιμούσαν συστηματικά το χρήμα με πολλούς τρόπους - μεταξύ άλλων με τη μείωση της περιεκτικότητας σε πολύτιμα μέταλλα, την κοπή νομισμάτων και την τήξη των αποκομμάτων σε μικρότερα νομίσματα, καθώς και την έκδοση μη εξαργυρώσιμου χαρτιού. Τα γερμανικά κράτη κατά τη διάρκεια του Τριακονταετούς Πολέμου του 17ου αιώνα, για παράδειγμα, κατέστρεψαν τα χρήματά τους μέσω υπερπληθωρισμού. Συγκριτικά, οι Ραγκούσοι ήταν άνθρωποι του υγιούς χρήματος, καθιερώνοντας ένα σταθερό ασημένιο πρότυπο από τις αρχές του 14ου αιώνα.

Το νομισματοκοπείο της Ραγκούσα παρήγαγε ποιοτικά ασημένια νομίσματα για περισσότερα από 500 χρόνια. Με μεγάλα γράμματα στην πέτρινη αψίδα στο εσωτερικό του παλατιού Sponza, όπου κάποτε ήταν τοποθετημένες οι δημόσιες ζυγαριές της πόλης-κράτους, υπάρχει αυτή η επιγραφή που διαβάζεται ακόμη και σήμερα: FALLERE NOSTRA VETANT, ET FALLI PONDERA MEQUE PONDERO DUM MERCES, PONDERAT IPSE DEUS. Σημαίνει: "Αν τα βάρη μας εξαπατούν, τότε εξαπατούμαστε- καθώς ζυγίζουμε τα αγαθά, ο Θεός μας μετράει".

Το ασημένιο νόμισμα που ήταν γνωστό στη Ραγκούσα ως " libertine " στη δεκαετία του 1790 έφερε στην πίσω όψη του την ένδειξη DUCE DEO FIDE ET IVST ("Οδηγούμενο από τον Θεό, την Πίστη και τη Δικαιοσύνη"). Προσωπικά κατέχω ένα νόμισμα του 1794 στο οποίο αναγράφεται η λέξη LIBERTAS ("Ελευθερία").

Όλα αυτά, ακόμη και με τις αδυναμίες μιας αριστοκρατικής δομής που περιόριζε την πολιτική συμμετοχή των απλών πολιτών, παρήγαγαν κάτι που, για έναν οικονομολόγο της ελεύθερης αγοράς όπως εγώ, είναι τόσο αξιοσημείωτο όσο και προβλέψιμο - έναν βαθμό ευημερίας που έκανε τη Ραγκούσα ένα από τα ζηλευτά μέρη της Ευρώπης.

Ακόμη και ένας σεισμός δεν μπορεί να κλονίσει την κληρονομιά του Ragusa

Τι συνέβη λοιπόν στη Ραγκούσα; Αυτό είναι το θλιβερό μέρος της ιστορίας. Περίπου στις 8:00 π.μ. της 6ης Απριλίου 1667, ένας τεράστιος σεισμός κατέστρεψε την πόλη και τη γύρω περιοχή. Τα τρία τέταρτα των κτιρίων καταστράφηκαν. Η πόλη-κράτος ανοικοδομήθηκε, αλλά ποτέ δεν ανέκτησε πλήρως την παλιά της δόξα. Στη συνέχεια, ο τύραννος Ναπολέων κατέλαβε  την πόλη το 1808, σβήνοντας την παλιά Δημοκρατία. Οι προσπάθειες για την επανασύστασή της στο Συνέδριο της Βιέννης το 1815 απέτυχαν.

Πριν επισκεφθώ το Ντουμπρόβνικ (Ραγκούσα) πριν από λίγες ημέρες, μίλησα στο Βελιγράδι της Σερβίας σε εκατοντάδες φοιτητές στο LibertyCon, ένα συνέδριο που διοργανώθηκε από τους Ευρωπαίους Φοιτητές για την Ελευθερία. Το θέμα μου ήταν "Ιστορίες επιτυχίας της ελεύθερης αγοράς".

Για τα πρώτα δέκα λεπτά, εξήγησα ότι ενώ ο σοσιαλισμός σπάει αυγά αλλά δεν φτιάχνει ποτέ ομελέτα, η ελευθερία και οι ελεύθερες αγορές δημιουργούν ομελέτες όπου κι αν δοκιμάζονται. Στη συνέχεια έδωσα παραδείγματα όπως η Γερμανία, το Χονγκ Κονγκ και η Νέα Ζηλανδία.

Έκλεισα την ομιλία μου με το παράδειγμα της Ραγκούσα. Από το Βελιγράδι, σήμερα είναι μόνο λίγες ώρες οδήγησης, αλλά αυτό που πέτυχαν οι Ραγκούζοι πριν από μερικούς αιώνες θα πρέπει να το θυμούνται για πάντα όλοι οι λαοί παντού. Η ελευθερία λειτουργεί, και αυτό είναι ένα μάθημα που μπορεί να βρεθεί ανεξάρτητα από την εποχή ή τη γωνιά του κόσμου που εξετάζετε.

Ζήτω το πνεύμα της Ραγκούσα!
































Δημιουργήστε δωρεάν ιστοσελίδα! Αυτή η ιστοσελίδα δημιουργήθηκε με τη Webnode. Δημιουργήστε τη δική σας δωρεάν σήμερα! Ξεκινήστε